Зурвас бичих
Messenger
Залгах
- Batsuh
Тариан түрүү боловсрох тусмаа бөхийдөг
Барилгын салбарт удирдах түвшний ажил эрхэлдэг хоёр эрхмийг оролцуулж, зочид сэтгүүлчээс үл хамааран бие биендээ асуулт тавьж, хариулах зарчмаар явагддаг “Амжилтын эзэд юу өгүүлэв” дуэль ярилцлагийн энэ удаагийн зочноор “Вертексмон” ХХК-ны захирал Ө.Батмөнх, “ONG&ONG Дизайн” ХХК-ны захирал Г.Цолмонбаяр нар оролцлоо.
Г.Цолмонбаяр: Сайн байна уу? Таньтай ярилцах болсондоо баяртай байна. Хоёулаа ярилцлагаа компаниа байгуулсан түүхээс эхэлбэл ямар вэ?
Ө.Батмөнх: Баярлалаа. Би сургуулиа анх төгсөөд “Мобиком”-д IT-гийн инженерээр ажилд орж байсан. Нэг өдөр найзуудтайгаа ярилцаж суугаад компани байгуулах санаа төрсөн. Учир нь ирээдүйд IT-гийн салбар хөгжих нь ойлгомжтой харагдсан. Тэгээд бид захиралдаа хэлтэл маш сайхан хүлээн авсан. Залуу хүмүүс санаж сэдсэн зүйлээ хийж хэрэгжүүлэх хэрэгтэй гэж дэмжээд, урам өгөөд, амжилт хүсээд явуулсан. Мэдээж компаниа анх удирдан авч явахад тийм амар байгаагүй. Бид маш олон саад, бэрхшээлийг даван туулсан. Гэхдээ “Хүсэл байвал арга нь олдоно” гэдэг үг үнэхээр үнэн. Бидэнд маш их хүсэл тэмүүлэл байсан. Тэрэндээ итгэн цаг наргүй ажилладаг байлаа. Нэг зүйлийг зориод тууштай байж чадвал амжилт их бага хэмжээгээр заавал ирдэг юм билээ. “Вертексмон” ХХК компани байгуулагдаад одоо долоон жил болж байна. Эргээд харахад багагүй зүйл амжуулжээ. Монголын IT-гийн салбарт өөрсдийн хувь нэмрийг оруулж, техник технологийн хөгжлийн үе шатыг монголын хэрэглэгчдэд мэдрүүлэхийг зорьж баажиллаж байна.
Г.Цолмонбаяр: Саад бэрхшээл тулгарах үед сэргээш хэрхэн авдаг вэ. Таны хөдөлгөгч хүч юу вэ?
Ө.Батмөнх: Гарааны бизнес эхлүүлж байгаа хүмүүсийн нэг анхаарах зүйл нь эхний 3-4 жилийг яаж ийж байгаад давчих хэрэгтэй юм шиг санагддаг. Түүний дараа бүх зүйл гольдролдоо ороод хэвшээд ирдэг. Намайг хөтөлдөг нэг зүйл бол миний зорилго, миний мөрөөдөл буюу программ хангамжийн чиглэлээр гадаад зах зээлд хүчээ сорих явдал юм. IT-гийн салбарын нэг онцлог нь хил хязгаар, орон зайд хязгаарлагдахгүй хөгжих боломжтой салбар.
Г.Цолмонбаяр: Танай компани Монголын хамгийн анхны “Ухаалаг гэрийн шийдэл”-ийн үзүүлэнгийн танхимыг нээсэн. Ганцхан товч дараад тав тух тансаг орчныг бүрдүүлж байгаа нь таалагдсан. Энэ тал дээр дэлгэрэнгүй яривал?
Ө.Батмөнх: Технологийн хөгжил асар хурдтай байна. Үүнийгээ дагаад бусад зүйлс ч өөрчлөгдөн шинэчлэгдэж байна. Үйлчилгээнд суурилсан (service economy, shared economy) эдийн засаг гэдэг ойлголт ч бий боллоо. Барилгын салбарын дараагийн арван жилийн чиг хандлага ч энэ чиглэл рүү явна гэдэгт би эргэлздэггүй. Барилга бариад зарахаас илүүтэй урт хугацаандаа тухайн барилгатай холбоотой үйлчилгээнээс ашиг олох чиглэлд монголын барилгын салбар ч бас шилжих нь дамжиггүй. Бид одоогийн байдлаар яг энэ консепт дээр үндэслэн барилгын салбарыг технологийн тусламжтайгаар хэрхэн өөрчлөн сайжруулах талаар төвлөрч ажиллаж байна. Хүний амьдралын хамгийн чухал хэсгийн нэг бол гэр. Хүн гэртээ амар амгалан байх, өөрийгөө мэдрэх, эрх чөлөөтэй, хэв загварт баригдахгүй байх, дуртай зүйлсээрээ хүрээлүүлэх сонирхолтой байдаг. Тэгж байж тухайн хүний амьдралын чанар буюу сэтгэл ханамжийн хэмжигдэхүүн дээшилдэг.
“Ухаалаг гэрийн шийдэл” гэдэг нь тухайн хүний гэр, ажлын байран дахь бүхий л тоног төхөөрөмжүүдийг өөрийн дуу хоолойгоор удирдах, олон төрлийн үйлдлийг нэгтгэсэн орчин үеийн шийдэл юм. Гэрийн театр, аудио, хөгжмийн систем, гэрэлтүүлэг, хөшигний автомат тохиргоо, аюулгүй байдал, агаарын темпратур, камержуулалт, домофон систем зэрэг хэрэглээний бүх зүйлсийг автоматоор удирдах боломжтой болж байгаа юм.
Г.Цолмонбаяр: Аливаа зүйл хоёр талтай. Нэг талаар бүх зүйл автомат болоод хүнийг хийх ажлыг хөнгөвчилж байгаа нь сайн хэрэг. Харин нөгөө талаар технологийн хөгжил хүний хөдлөх боломжийг улам бүр хязгаарлаад байгаа юм шиг санагддаг. Энэ талаар Та ямар бодолтой явдаг вэ?
Ө. Батмөнх: Энэ угаасаа маргаан дагуулдаг сэдэв. Таны хэлснээр хоёр талтай. Гэхдээ миний хувьд эерэг талаас нь хардаг. Яагаад гэвэл бүх зүйл автомат боллоо гээд тухайн хүнийг хөдлөх боломжгүй болгож байгаа асуудал биш. Харин ч аар саар зүйлд цаг зарж байхаар илүү бүтээмжтэй зүйл дээр цагаа гаргах, төвлөрөх нөхцөл байдлыг бий болгож байна гэж хардаг. Ялангуяа таны эзгүйд танай гэрт буруу санаатай хүн нэвтрэхийг оролдоход, танайд ямар нэгэн гал, гамшиг тохиолдоход, гадаад дотоод явахдаа гэр бүл, үр хүүхдээ хаана юу хийж явааг нь мэдэхийг хүсвэл асуудалгүй гэдгийг бид харуулахыг зорьж байна.
Компанийн соёл жижиг зүйлээс эхэлдэг
Ө.Батмөнх: Таны компаниа байгуулсан түүхээс асуултаа эхэлье гэж бодлоо?
Г.Цолмонбаяр: Сингапурт Бизнес удирдлагын чиглэлээр сургуульд төгсөөд компанитайгаа холбогдож байсан. “ONG&ONG Group компани Монголд салбараа “ONG&ONG Дизайн” ХХК нэртэйгээр нээгээд багагүй хугацаа өнгөрсөн байна. Энэ хугацаанд хийж хэрэгжүүлсэн төсөл болон зураг төслийн тал дээр төлөвлөгдөж байгаа төслүүд олон.
Ө.Батмөнх: Зураг төслийн компанийн хувьд өнөөдрийн барилга байгууламжийн өнгө төрх, хөгжлийн чиг хандлагыг яаж харж байна вэ?
Г.Цолмонбаяр: Зарим хүний хэлдгээр нийслэл хот маань нэлэнхүйдээ саарал харагддаг гэдэгтэй санал нийлнэ. Байшин гэхээрээ дөрвөлжин байх ёстой гэсэн хэвшмэл ойлголтоосоо салах хэрэгтэй. Барилгын салбарын хөгжилд саад болж байгаа нэг зүйл бол хуучирсан норм стандарт юм. Ингэж хэлэхээр зарим нь намайг буруутгах байх. Гэхдээ одоо бид хэдий болтол 80, 90 жилийн өмнөх стандартаар явах ёстой юм бэ? Бусад бүх зүйл өөрчлөгдөн шинэчлэгдээд байхад энэ салбарын стандарт шинэчлэгдэхгүй байгаа нь шинэ зүйл хийх гэсэн хүмүүсийн ажил хэрэгт сөргөөр нөлөөлж байна. Хайрцагнаасаа гарч амжаагүй байтал дэлхийн архитектурын хөгжил биднийг хол хаяад явлаа шүү дээ. Норм стандартаа шинэчилж орчин үеийн техник технологидоо уялдуулахгүй бол барилга байгууламжийг хүлээн авдаг улсын комисс болон экспертизүүд “энэ зүйл ийм байх ёстой” гэсэн өгүүлбэрээр бидний хийсэн ажлыг үнэгүйдүүлэх, шалтаг шалтгаан тоочих, хүлээн зөвшөөрөхгүй байх зэрэг асуудал үүсдэг нь нууц биш.
Ө.Батмөнх: Байгууллагын соёл гэж их ярьдаг. Энэ ойлголтонд та юу, юуг хамруулан авч үзэх вэ?
Г.Цолмонбаяр: Байгууллагын соёл маш бага зүйлээс эхэлдэг гэж би боддог. Айлд орохдоо “Гэрийн эзний нэрээр ороод, гарахдаа эзэгтэйн нэрээр гардаг” гэдэг шиг аливаа байгууллагыг шинжихдээ эхлээд удирлагынх нь арга барил, илэрхийлэмжийг хараад дараа нь ажилтнуудын чадвар, бүтээмжийг мэдэхэд тухайн байгууллагыг баримжаалж болно. Нэг ёсондоо байгууллагын соёл гэдэг тухайн байгууллагын дотоод үйл ажиллагааг стандартжуулан системжүүлэх үйл явц юм.
Ө.Батмөнх: Тийм шүү: Байгууллагын соёл гэхээр хүмүүс том зүйл бодоод байдаг. Жишээлбэл, ямар нэг хүн ажилд орлоо гэж бодоход тухайн компанийн логотой бал, дэвтэр, ажилтныг илтгэх зүүлт, компьютер, ширээ сандлыг нь гаргаж өгөөд захиргаанаас ирж ажлын үнэмлэхийг нь хэвлэж, хүний нөөцийн ажилтан ажил үүргийн хуваарийг нь танилцуулж, санхүүгийн ажилтан дансны дугаар, цалин буух цаг, мөчийг танилцуулна гэдэг маань тухайн хүнд бие болоод сэтгэлийн маш том ойлголтыг өгч байдаг. Нэгдүгээрт, өөрийг нь хүндэтгэж, сайхнаар хүлээн авч байгаа мэт дотно сэтгэл төрнө. Хоёрдугаарт, тухайн хүний сэтгэл зүйд хариуцлага, эрх үүргийг нь үгээр биш үйлдлээр хэлж өгч байгаа хэрэг юм. Энэ бол байгууллагын соёлын наад захын жишээ.
Ө.Батмөнх: “ONG-ОNG Group” бол зураг төслийн компани. Харин “Residence 60” бол өндөр зэрэглэлийн орон сууцны төсөл. Энэ хоёр ажлыг яаж уялдуулан удирдан ажиллаж байна вэ?
-Цолмонбаяр: “ONG-ONG Дизайн” ХХК-ны зураг төслөөр “Residence 60” өндөр зэрэглэлийн орон сууцны барилга баригдаж байна. Энэ төсөл их онцлогтой. Бид монголын орон сууцны барилгын түвшинг нэг шатаар ахиулахыг зорьсон. Мөн хүний тав тух, аюулгүй байдал зэргийг ханган ажиллахыг урьтал болгодог. Жишээлбэл, барилгынхаа 2-4 давхар хүртэл хэрэглэгчдийнхээ тав тухыг хангах үүднээс автомашины гараашийг төлөвлөсөн. Автомашин тавих зайгүйн улмаас хүмүүс их бухимддаг. Энэ мэт бухимдал нь хүний амгалан, тайван амьдрах боломж нөхцөлөөс байнга хумсалж байдаг. Хэрэглэгчдийн эрүүл ахуй, идэвхтэй амьдралд зориулан зөвхөн оршин суугчдад төлөвлөсөн фитнесс заалыг тохижуулж байна. Мөн ухаалаг СӨХ-ийн менежментийн үйл ажиллагааг системжүүлж, оршин суугчдыг картжуулснаар аюулгүй байдлыг хангах зэргээр олон давуу талтай төсөл юм. Энэ бүгд өрсөлдөөн дунд бий болсон олон улсын стандарт юм.
Ө.Батмөнх: Сүүлийн жилүүдэд байгальд ээлтэй “Green building”, “smart building” гэх ойлголт руу дэлхий нийтээрээ маш хурдацтай явж байна. Банк, олон улсын зээлийн сангууд энэ төрлийн төслүүдэд түлхүү зээл олгох зэргээр нааштай шийдлүүд хэрэгжиж байна. Энэ тал дээр ямар бодолтой байна вэ?
Г.Цолмобаяр: Ногоон барилга гэхээр л барилга нь битүү ногоон зүлгэн дээр баригдсан, эргэн тойрон ой модоор хүрээлүүлсэн, бараг л тагтан дээрээ бут сөөгтэй байх юм шиг ойлголт яваад байдаг. Энэ бол шууд утгаараа тийм биш юм. Эко барилгын нэг илэрхийлэмж нь “хэмнэлт”, тав тух, эрүүл, аюулгүй орчин гэх мэт ойлголт зүй ёсоор багтдаг.
- Ө.Батмөнх: Танай төсөлд олон шинэлэг зүйлс багтсан санагдаж байна. “Смарт” байх тал дээр ямар дэвшилт байна вэ?
Г.Цолмонбаяр: Хүний хийх ажлыг хөнгөвчилж автоматжуулах нь “смарт” гэж ойлгодог. Мэдээж цаг үе, нөхцөл байдлаа дагаад техник технологийн дэвшлийг ашигласан. Жишээлбэл, цахилгаан шат нь зөвхөн оршин суугчдын картаар онгойдог байх жишээтэй.
Ө.Батмөнх: Хүний эрх ашгийг нэгдүгээрт тавьсан улс орон улам бүр хөгждөг юм шиг санагддаг. Харин манай улсын хөгжлийн удаашрал юунаас үүдэлтэй гэж Та бодож байна вэ?
-Г.Цолмонбаяр: Нийгмийг хүн бүрдүүлдэг. Тиймээс мэдээж гол бүрдүүлэгч энэ хүчин зүйл болох хүндээ анхаарч байж хөгжих нь зүй ёсны хэрэг. Хүний хөгжлийг нэгт тавихгүйгээр, хүнийхээ эрх ашгийг бодолцохгүйгээр ямар ч улс орон хөгжсөн түүхгүй. Сингапур яагаад ийм богино хугацаанд хөгжиж чадсан юм бэ гэхээр хүнийн эрх ашгийг нэгт тавьж чадсан явдал. Хоёрдугаарт, боловсролыг чухалчилсан. Гуравдугаарт, хэлний бэрхшээлээ шийдэж англи хэлийг үндсэн хэлээ болгосонд оршдог. Бүх хууль дүрэм нь нэг хэл дээр болсон. Ингэснээр, Өмнөд Азийн олон орноос бизнес хийх хүсэлтэй том компани, банк, дэлгүүрүүд салбаруудаа нээсэн нь хөгжлийн том гарц болж чадсан гэдэг. Боловсролын салбараа чухалчилснаар чанартай боловсрол эзэмших гэсэн оюутнууд дэлхийн өнцөг булан бүрээс ирж суралцдаг болсон.
Ө.Батмөнх: Яг энэ цаг үед эрх мэдэлтэй байсан бол хамгийн түрүүнд юуг шийдвэрлэх вэ?
Г.Цолмонбаяр: Тийм боломж олдвол Хөдөлмөр нийгмийн хамгаалалын яам, Эрүүл мэндийн яам, Боловсролын яам гурваас ажлаа эхэлнэ. Хүний хөгжил рүү чиглэсэн уг гурван яамны бодлого, систем тогтолцоо маш их хоцрогдсон. Мэдээж хүн бүр нийгмийн даатгал төлөх ёстой. Гэхдээ төлсний дараа эргээд үр ашгийг нь шударгаар хүртэх ёстой. Үүнийг төр зөв зохистой системжүүлж, ард иргэддээ амьдралын баталгааг нь гаргаж өгч байх ёстой. Би дахиад Сингапурын жишээн дээр яръя. Тус улсад нийгмийн даатгал тухайн хүний нэр дээрх дөрвөн өөр төрлийн дансанд ордог. 1. Эрүүл мэнд 2. Байр орон сууц, автомашин гэх мэт хүний анхдагч хэрэгцээг хангах хангах данс 3. Хөрөнгө оруулалтын болон сурч боловсрох данс 4.Тэтгэврийн сангийн данс гэсэн дөрвөн төрөл байдаг. Ингээд төлсөн татвар нь тухайн хүнд ил тод, өөрөө хянаж тооцоолох боломжтойгоор төр нь шударагаар системжүүлэн гаргасан байдаг нь иргэдийн амьдралын баталгаа болж өгдөг. Нийгмийн дундаж давхарга нь боломжийн амьдардаг учир тухайн улс орны хөгжил тасралтгүй урагшилж байдаг. Мөн боловсролыг системээр дэмжсэнээр, тухайн улсын иргэний үнэлэмж буюу цалин хөлс нь өндөр байдаг. Бүр цаашлаад тэтгэвэрт гарахад төр нь тухайн иргэний даатгалд төлсөн мөнгийг 4 хувийн хүү нэмж буцаан өгдөг. Учир нь төр уг нийгмийн даатгалын сангийн мөнгөөр бизнес хийж, эргэлтэд оруулаад буцаагаад аривжуулаад олсон ашгаа шударгаар хувааж байгаа хэлбэр юм. Нийгмийн даатгалын фондны мөнгөөрөө ихэвчилэн төрийн орон сууцаа санхүүжүүлээд буцаагаад ард иргэддээ борлуулж бие биенээ дэмжих маягаар системчилж явдаг. Гэтэл бид ардчилсан шударга тогтолцоотой нийгэмд амьдарч байгаа хэдий ч үйлчилж байгаа систем нь одоо болтол социализмын систем үйлчлээд байгаа болохоор ядуу буурай, хүлцэнгүй, зориг зүрхгүй байхын эхлэл тавигдсан. Бид ниймгийн даатгал, эрүүл мэндийн даатгалаа хэрхэн яаж ашиглах, төр засгаасаа юу шаардаж, юуг сайжруулахаа мэдэхгүй байна. Энэ нь явж, явж боловсролтой холбогдоно. Одоо хэтэрхий оройтоогүй дээрээ цэцэрлэгийн хүүхдийн хүмүүжлээс, сурах явцаас эхлэх хэрэгтэй гэж үздэг.
Ө.Батмөнх: Үнэхээр тийм. Нийгмийн даатгалын шимтгэл, татвар улам бүр нэмэгдээд байгаа хэрнээ эргээд ирэх үр ашиг нь харагддаггүй. Нийгмийн даатгалын үйл ажиллагаа зөвхөн хураамж дээр суурилаад байх шиг. Энэ нь ихэвчлэн хувийн хэвшлийнхний нуруун дээр маш том ачаа, дарамт болж байна. Таны хувьд энэ нөхцөлд ямар гарц, гаргалгаа харагдаж байна вэ?
Г.Цолмонбаяр: Энэ системийг цогцоор нь шинэчлэх, иргэн төвтэй болгох хэрэгтэй. Хамаг үнэтэй, цайтай юмаа барьцаанд буюу ломбардаад цалин буухаараа авчихаад дараагийн цалин хүртэл дахин барьцаанд тавиад урд хормойгоороо хойд хормойгоо нөхөж, аргацааж амьдардаг айл шиг төр засгийн бодлого, шийдвэр нь өдөр хоногийг өнгөрөөх маягаар явж байгаа нь харамсалтай. Угтаа гоц гойд хууль тогтоомж санаачлаад нэг л өдөр орвонгоор нь өөрчилнө гэхээсээ илүү хөгжиж чадсан орны туршлагаас суралцаж, хэрэгжүүлбэл алдах нь бага шүү дээ.
Би цалин тавихаараа баярладаг
Г.Цолмонбаяр: Ажлынхаа юунаас сэтгэлийн таашаал илүү авдаг вэ?
Ө.Батмөнх: Хүн эхлээд ажилдаа дуртай байх хэрэгтэй. Тэгж байж бүтээмж гардаг. Компани дотор олон шатлал түвшинтэй, дарга цэрэг болгоод ялгарал үүсгээд байхыг хүсдэггүй. Аль болох ажилчиддаа итгээд чаддаг, сонирхолтой зүйлсийг нь хийлгээд түүнд нь туслахыг хичээдэг. Би өнгөрсөн жил тусдаа өрөөнд суугаад даргархуу байх гэж үзсэн. Надад тийм байдал зохихгүй юм билээ. Энэ жил өрөөнөөсөө гараад ажилтнуудынхаа дунд суучихсан. Илүү тухтай, амар санагдаж байгаа. Дарга гэхээрээ л үнэтэй хувцас өмсөөд үнэтэй автомашин бариад явахыг хэлдэггүй. Би хэтэрхий энгийн байж магадгүй л юм. Заримдаа ажил хэргийн уулзалтанд очиход өнгө зүс, эдэлж хэрэглэсэн зүйлээр дүгнэх хандлага ажиглагддаг. Гэхдээ би тоодоггүй. Харин ч тэр зааг, ялгааг бага ч болов арилгаж, бүгдээрээ л адилхан хүн гэсэн ойлголтыг ойртуулъя гэж боддог. Хүний амьдрал богинохон. Бас таашгүй. Би өмссөн зүүснээсээ кайф авахаасаа илүү ажилчдынхаа баярласан царайг харах дуртай. Хэний маань амьдрал ямар байгаа билээ. Хэнд нь жаахан ч гэсэн тус нэмэр хэрэгтэйг мэдчихээд, цаг үеэ олсон тусламж үзүүлчихээд эргээд тухайн хүний баярлаж байгааг харах үнэхээр сайхан. Би цалин тавихаараа баярладаг. Энэ олон хүний аж амьдралд тодорхой хэмжээнд дэм болж байгаагаараа л өөрөө өөрийгөө урамшуулж амьдардаг.
Г.Цолмонбаяр: Сайхан санагдаж байна. “Тариан түрүү боловсрох тусмаа бөхийдөг” гэдэг шүү дээ. Дарга гэхээрээ л амьдралаас тасарчихсан хүн байдаг гэсэн ойлголт одоо харьцангуй өөр болж байна. Компани өөрөө хүний бүрдэл. Гол цөм нь ажилчид. Удирдлага өөр дээрээ гол анхаарлыг төвлөрүүлэхээс илүү хүмүүстээ анхаарлаа хандуулах аваас хөгжил ирдэг. Танайх хүний нөөцийн удирдлага дээрээ яаж анхаарч байна. Ажилчдаа хөгжих, хөгжүүлэх боломжоор хэр хангаж байна вэ?
Ө.Батмөнх: Нас маань харьцангуй залуу, удирдлагын арга барил, туршлага бараг байхгүй. Миний хувьд хувийн ментор Walter Zahnd гээд Швейцарь хүн бий. Зөвлөх маань зун бүр манай компанид ирж хүнийг хэрхэн удирдах вэ, компанийн дүрэм журам, соёл, алсын хараа төлөвлөлт зэрэг дээр тусалдаг. Манайх жилийн эцсээр дараа жилийнхээ төлөвлөгөөгөө батлахдаа орлого, зарлагаа мөн адил баталдаг. Дараа жил сургалтанд хэдэн хүн, ямар зардалтай хамруулах вэ, хэдийг маркетинг хөгжүүлэлтэд, хэдийг ажилчдынхаа нийгмийн асуудалд зарах вэ гээд бүх зүйл ил тод шилэн дансны жишгээр явдаг. Улсын төсөв батлагдаад яамдуудад мөнгө хуваарилдаг шиг бид албаддаа мөнгийг нь хуваарилаад зарцуулах эрхийг нь дарга нарт нь өгдөг. Ингэснээр төлөвлөгөөнөөс гадуурх зарлага гардаггүй. Зарлага, орлогын тооцоо ч тойм зургаараа харагддаг тул тооцоо хийхэд илүү амар байдаг.
Г.Цолмонбаяр: Танайх IT-ийн компани учраас би асуумаар санагдлаа. Иргэний үнэмлэх, ниймгийн даатгалын мэдээлэл, өөр бусад төрийн үйлчилгээг системд оруулаад автоматжуулахад юу саад, тээг болж байна вэ. Хуруугаа уншуулаад тухайн хүний төрснөөс хойшхи бүх мэдээллийг харах боломжтой болсон. Гэтэл манайд одоо хүртэл цагдаагийн тодорхойлолт, хорооны тодорхойлолт, нийгмийн даатгалын хуулбар гээд иргэдийн цаг завыг үрдэг, хүнд суртал болдог нөгөө л асуудал хэвээрээ. Энэ тал дээр ямар бодолтой байна вэ?
Ө.Батмөнх: Үнэхээр таны ярьж байгаа зөв. Зөвхөн тодорхойлолт цуглуулахын тулд хэдэн өдөр болдог. Дээр нь үйлчлүүлэхээр очиход албан тушаалтан нь байна байхгүй, эсвэл цайны цаг гээд хүндрэл учирдаг байдал иргэдийг чирэгдүүлдэг. Үүнийг шийдэх хангалттай боломжтой. Чадварлаг инженерүүд, чанартай технологи байна. Автомат зүйл гэдэг өөрөө алдаа гаргах эрсдэл нь бага байдаг. Үүнд зөвхөн төрийн бодлого, оролцоо л чухал. Төр салбар бүрт анхаарч ажиллаж байна гэж ярьдаг ч IT-гийн салбарыг огт анзаардаггүй үргэлж орхигдуулдаг. Гэвч дэлхий өөрөө даяарчлагдаж бүх зүйл автоматжуулагдаж, хүний оролцоотой хийдэг механик ажлыг хөнгөвчилж байна. Нэг хүн долоо өдөр шивээд суух зүйлийг автоматжуулснаар, системд холбосноор нэг өдрийн дотор бүр нэг цагийн дотор ч шивэх боломжтой. Энэ нь эргээд мөнгө санхүү, цаг хугацааг хэмнэдэг. Хөгжихийг хүссэн улс орон бол технологийн эрин зуун гэдгээ мэдрээд энэ салбараа дэмжээд явдаг. Харин манайд ийм бодлого одоогоор алга байна.
Г.Цолмонбаяр: Тийм шүү. Шударга биш зүйл дээр хүртэл цахим систем их хэрэгтэй. Сая ЖДҮ-ийн асуудал ил тод боллоо. Энэ нь компаниудын эзэмшигч болоод хөрөнгө санхүүг нь цахимжуулснаар илэрсэн гэж сонссон. Хэрэв техник биш хүн энэ бүхнийг ил тод болговол устгуулах, ар өврөөр нь авилга өгөх зэргээр аргалчих байх. Гэхдээ автомажсан систем технологийг бол яаж ч чадахгүй шүү дээ.
Ө.Батмөнх: Нийгмийн цэвэрлэгээний нэг хэсэг бол төрийн бүх мэдээллийг цахимжуулах юм. Энэ нь цагдаа, шүүх, эрүүл мэнд, боловсрол, цаашлаад нийгмийн даатгал, шударга бус байдал зэргийн олон салбарт эерэг үр нөлөөтэй. НӨАТ-ийн систем, шилэн данс гэх мэт удаан ч гэсэн хэрэгжиж байгаа иргэдийн мэддэг цахимжуулалт байна. Гэхдээ энэ нь маш удаан байна. Төр бодлогын түвшинд бүх мэдээллээ цахимжуулна гэдэг дээр яаравчилж ажиллах хэрэгтэй. Тэгэхгүй бол манайх бусад орны хөгжлөөс хэдэн арван биш хэдэн зуун жил хоцрогдолд орно.
Г.Цолмонбаяр: Сайн байна уу? Таньтай ярилцах болсондоо баяртай байна. Хоёулаа ярилцлагаа компаниа байгуулсан түүхээс эхэлбэл ямар вэ?
Ө.Батмөнх: Баярлалаа. Би сургуулиа анх төгсөөд “Мобиком”-д IT-гийн инженерээр ажилд орж байсан. Нэг өдөр найзуудтайгаа ярилцаж суугаад компани байгуулах санаа төрсөн. Учир нь ирээдүйд IT-гийн салбар хөгжих нь ойлгомжтой харагдсан. Тэгээд бид захиралдаа хэлтэл маш сайхан хүлээн авсан. Залуу хүмүүс санаж сэдсэн зүйлээ хийж хэрэгжүүлэх хэрэгтэй гэж дэмжээд, урам өгөөд, амжилт хүсээд явуулсан. Мэдээж компаниа анх удирдан авч явахад тийм амар байгаагүй. Бид маш олон саад, бэрхшээлийг даван туулсан. Гэхдээ “Хүсэл байвал арга нь олдоно” гэдэг үг үнэхээр үнэн. Бидэнд маш их хүсэл тэмүүлэл байсан. Тэрэндээ итгэн цаг наргүй ажилладаг байлаа. Нэг зүйлийг зориод тууштай байж чадвал амжилт их бага хэмжээгээр заавал ирдэг юм билээ. “Вертексмон” ХХК компани байгуулагдаад одоо долоон жил болж байна. Эргээд харахад багагүй зүйл амжуулжээ. Монголын IT-гийн салбарт өөрсдийн хувь нэмрийг оруулж, техник технологийн хөгжлийн үе шатыг монголын хэрэглэгчдэд мэдрүүлэхийг зорьж баажиллаж байна.
Г.Цолмонбаяр: Саад бэрхшээл тулгарах үед сэргээш хэрхэн авдаг вэ. Таны хөдөлгөгч хүч юу вэ?
Ө.Батмөнх: Гарааны бизнес эхлүүлж байгаа хүмүүсийн нэг анхаарах зүйл нь эхний 3-4 жилийг яаж ийж байгаад давчих хэрэгтэй юм шиг санагддаг. Түүний дараа бүх зүйл гольдролдоо ороод хэвшээд ирдэг. Намайг хөтөлдөг нэг зүйл бол миний зорилго, миний мөрөөдөл буюу программ хангамжийн чиглэлээр гадаад зах зээлд хүчээ сорих явдал юм. IT-гийн салбарын нэг онцлог нь хил хязгаар, орон зайд хязгаарлагдахгүй хөгжих боломжтой салбар.
Г.Цолмонбаяр: Танай компани Монголын хамгийн анхны “Ухаалаг гэрийн шийдэл”-ийн үзүүлэнгийн танхимыг нээсэн. Ганцхан товч дараад тав тух тансаг орчныг бүрдүүлж байгаа нь таалагдсан. Энэ тал дээр дэлгэрэнгүй яривал?
Ө.Батмөнх: Технологийн хөгжил асар хурдтай байна. Үүнийгээ дагаад бусад зүйлс ч өөрчлөгдөн шинэчлэгдэж байна. Үйлчилгээнд суурилсан (service economy, shared economy) эдийн засаг гэдэг ойлголт ч бий боллоо. Барилгын салбарын дараагийн арван жилийн чиг хандлага ч энэ чиглэл рүү явна гэдэгт би эргэлздэггүй. Барилга бариад зарахаас илүүтэй урт хугацаандаа тухайн барилгатай холбоотой үйлчилгээнээс ашиг олох чиглэлд монголын барилгын салбар ч бас шилжих нь дамжиггүй. Бид одоогийн байдлаар яг энэ консепт дээр үндэслэн барилгын салбарыг технологийн тусламжтайгаар хэрхэн өөрчлөн сайжруулах талаар төвлөрч ажиллаж байна. Хүний амьдралын хамгийн чухал хэсгийн нэг бол гэр. Хүн гэртээ амар амгалан байх, өөрийгөө мэдрэх, эрх чөлөөтэй, хэв загварт баригдахгүй байх, дуртай зүйлсээрээ хүрээлүүлэх сонирхолтой байдаг. Тэгж байж тухайн хүний амьдралын чанар буюу сэтгэл ханамжийн хэмжигдэхүүн дээшилдэг.
“Ухаалаг гэрийн шийдэл” гэдэг нь тухайн хүний гэр, ажлын байран дахь бүхий л тоног төхөөрөмжүүдийг өөрийн дуу хоолойгоор удирдах, олон төрлийн үйлдлийг нэгтгэсэн орчин үеийн шийдэл юм. Гэрийн театр, аудио, хөгжмийн систем, гэрэлтүүлэг, хөшигний автомат тохиргоо, аюулгүй байдал, агаарын темпратур, камержуулалт, домофон систем зэрэг хэрэглээний бүх зүйлсийг автоматоор удирдах боломжтой болж байгаа юм.
Г.Цолмонбаяр: Аливаа зүйл хоёр талтай. Нэг талаар бүх зүйл автомат болоод хүнийг хийх ажлыг хөнгөвчилж байгаа нь сайн хэрэг. Харин нөгөө талаар технологийн хөгжил хүний хөдлөх боломжийг улам бүр хязгаарлаад байгаа юм шиг санагддаг. Энэ талаар Та ямар бодолтой явдаг вэ?
Ө. Батмөнх: Энэ угаасаа маргаан дагуулдаг сэдэв. Таны хэлснээр хоёр талтай. Гэхдээ миний хувьд эерэг талаас нь хардаг. Яагаад гэвэл бүх зүйл автомат боллоо гээд тухайн хүнийг хөдлөх боломжгүй болгож байгаа асуудал биш. Харин ч аар саар зүйлд цаг зарж байхаар илүү бүтээмжтэй зүйл дээр цагаа гаргах, төвлөрөх нөхцөл байдлыг бий болгож байна гэж хардаг. Ялангуяа таны эзгүйд танай гэрт буруу санаатай хүн нэвтрэхийг оролдоход, танайд ямар нэгэн гал, гамшиг тохиолдоход, гадаад дотоод явахдаа гэр бүл, үр хүүхдээ хаана юу хийж явааг нь мэдэхийг хүсвэл асуудалгүй гэдгийг бид харуулахыг зорьж байна.
Компанийн соёл жижиг зүйлээс эхэлдэг
Ө.Батмөнх: Таны компаниа байгуулсан түүхээс асуултаа эхэлье гэж бодлоо?
Г.Цолмонбаяр: Сингапурт Бизнес удирдлагын чиглэлээр сургуульд төгсөөд компанитайгаа холбогдож байсан. “ONG&ONG Group компани Монголд салбараа “ONG&ONG Дизайн” ХХК нэртэйгээр нээгээд багагүй хугацаа өнгөрсөн байна. Энэ хугацаанд хийж хэрэгжүүлсэн төсөл болон зураг төслийн тал дээр төлөвлөгдөж байгаа төслүүд олон.
Ө.Батмөнх: Зураг төслийн компанийн хувьд өнөөдрийн барилга байгууламжийн өнгө төрх, хөгжлийн чиг хандлагыг яаж харж байна вэ?
Г.Цолмонбаяр: Зарим хүний хэлдгээр нийслэл хот маань нэлэнхүйдээ саарал харагддаг гэдэгтэй санал нийлнэ. Байшин гэхээрээ дөрвөлжин байх ёстой гэсэн хэвшмэл ойлголтоосоо салах хэрэгтэй. Барилгын салбарын хөгжилд саад болж байгаа нэг зүйл бол хуучирсан норм стандарт юм. Ингэж хэлэхээр зарим нь намайг буруутгах байх. Гэхдээ одоо бид хэдий болтол 80, 90 жилийн өмнөх стандартаар явах ёстой юм бэ? Бусад бүх зүйл өөрчлөгдөн шинэчлэгдээд байхад энэ салбарын стандарт шинэчлэгдэхгүй байгаа нь шинэ зүйл хийх гэсэн хүмүүсийн ажил хэрэгт сөргөөр нөлөөлж байна. Хайрцагнаасаа гарч амжаагүй байтал дэлхийн архитектурын хөгжил биднийг хол хаяад явлаа шүү дээ. Норм стандартаа шинэчилж орчин үеийн техник технологидоо уялдуулахгүй бол барилга байгууламжийг хүлээн авдаг улсын комисс болон экспертизүүд “энэ зүйл ийм байх ёстой” гэсэн өгүүлбэрээр бидний хийсэн ажлыг үнэгүйдүүлэх, шалтаг шалтгаан тоочих, хүлээн зөвшөөрөхгүй байх зэрэг асуудал үүсдэг нь нууц биш.
Ө.Батмөнх: Байгууллагын соёл гэж их ярьдаг. Энэ ойлголтонд та юу, юуг хамруулан авч үзэх вэ?
Г.Цолмонбаяр: Байгууллагын соёл маш бага зүйлээс эхэлдэг гэж би боддог. Айлд орохдоо “Гэрийн эзний нэрээр ороод, гарахдаа эзэгтэйн нэрээр гардаг” гэдэг шиг аливаа байгууллагыг шинжихдээ эхлээд удирлагынх нь арга барил, илэрхийлэмжийг хараад дараа нь ажилтнуудын чадвар, бүтээмжийг мэдэхэд тухайн байгууллагыг баримжаалж болно. Нэг ёсондоо байгууллагын соёл гэдэг тухайн байгууллагын дотоод үйл ажиллагааг стандартжуулан системжүүлэх үйл явц юм.
Ө.Батмөнх: Тийм шүү: Байгууллагын соёл гэхээр хүмүүс том зүйл бодоод байдаг. Жишээлбэл, ямар нэг хүн ажилд орлоо гэж бодоход тухайн компанийн логотой бал, дэвтэр, ажилтныг илтгэх зүүлт, компьютер, ширээ сандлыг нь гаргаж өгөөд захиргаанаас ирж ажлын үнэмлэхийг нь хэвлэж, хүний нөөцийн ажилтан ажил үүргийн хуваарийг нь танилцуулж, санхүүгийн ажилтан дансны дугаар, цалин буух цаг, мөчийг танилцуулна гэдэг маань тухайн хүнд бие болоод сэтгэлийн маш том ойлголтыг өгч байдаг. Нэгдүгээрт, өөрийг нь хүндэтгэж, сайхнаар хүлээн авч байгаа мэт дотно сэтгэл төрнө. Хоёрдугаарт, тухайн хүний сэтгэл зүйд хариуцлага, эрх үүргийг нь үгээр биш үйлдлээр хэлж өгч байгаа хэрэг юм. Энэ бол байгууллагын соёлын наад захын жишээ.
Ө.Батмөнх: “ONG-ОNG Group” бол зураг төслийн компани. Харин “Residence 60” бол өндөр зэрэглэлийн орон сууцны төсөл. Энэ хоёр ажлыг яаж уялдуулан удирдан ажиллаж байна вэ?
-Цолмонбаяр: “ONG-ONG Дизайн” ХХК-ны зураг төслөөр “Residence 60” өндөр зэрэглэлийн орон сууцны барилга баригдаж байна. Энэ төсөл их онцлогтой. Бид монголын орон сууцны барилгын түвшинг нэг шатаар ахиулахыг зорьсон. Мөн хүний тав тух, аюулгүй байдал зэргийг ханган ажиллахыг урьтал болгодог. Жишээлбэл, барилгынхаа 2-4 давхар хүртэл хэрэглэгчдийнхээ тав тухыг хангах үүднээс автомашины гараашийг төлөвлөсөн. Автомашин тавих зайгүйн улмаас хүмүүс их бухимддаг. Энэ мэт бухимдал нь хүний амгалан, тайван амьдрах боломж нөхцөлөөс байнга хумсалж байдаг. Хэрэглэгчдийн эрүүл ахуй, идэвхтэй амьдралд зориулан зөвхөн оршин суугчдад төлөвлөсөн фитнесс заалыг тохижуулж байна. Мөн ухаалаг СӨХ-ийн менежментийн үйл ажиллагааг системжүүлж, оршин суугчдыг картжуулснаар аюулгүй байдлыг хангах зэргээр олон давуу талтай төсөл юм. Энэ бүгд өрсөлдөөн дунд бий болсон олон улсын стандарт юм.
Ө.Батмөнх: Сүүлийн жилүүдэд байгальд ээлтэй “Green building”, “smart building” гэх ойлголт руу дэлхий нийтээрээ маш хурдацтай явж байна. Банк, олон улсын зээлийн сангууд энэ төрлийн төслүүдэд түлхүү зээл олгох зэргээр нааштай шийдлүүд хэрэгжиж байна. Энэ тал дээр ямар бодолтой байна вэ?
Г.Цолмобаяр: Ногоон барилга гэхээр л барилга нь битүү ногоон зүлгэн дээр баригдсан, эргэн тойрон ой модоор хүрээлүүлсэн, бараг л тагтан дээрээ бут сөөгтэй байх юм шиг ойлголт яваад байдаг. Энэ бол шууд утгаараа тийм биш юм. Эко барилгын нэг илэрхийлэмж нь “хэмнэлт”, тав тух, эрүүл, аюулгүй орчин гэх мэт ойлголт зүй ёсоор багтдаг.
- Ө.Батмөнх: Танай төсөлд олон шинэлэг зүйлс багтсан санагдаж байна. “Смарт” байх тал дээр ямар дэвшилт байна вэ?
Г.Цолмонбаяр: Хүний хийх ажлыг хөнгөвчилж автоматжуулах нь “смарт” гэж ойлгодог. Мэдээж цаг үе, нөхцөл байдлаа дагаад техник технологийн дэвшлийг ашигласан. Жишээлбэл, цахилгаан шат нь зөвхөн оршин суугчдын картаар онгойдог байх жишээтэй.
Ө.Батмөнх: Хүний эрх ашгийг нэгдүгээрт тавьсан улс орон улам бүр хөгждөг юм шиг санагддаг. Харин манай улсын хөгжлийн удаашрал юунаас үүдэлтэй гэж Та бодож байна вэ?
-Г.Цолмонбаяр: Нийгмийг хүн бүрдүүлдэг. Тиймээс мэдээж гол бүрдүүлэгч энэ хүчин зүйл болох хүндээ анхаарч байж хөгжих нь зүй ёсны хэрэг. Хүний хөгжлийг нэгт тавихгүйгээр, хүнийхээ эрх ашгийг бодолцохгүйгээр ямар ч улс орон хөгжсөн түүхгүй. Сингапур яагаад ийм богино хугацаанд хөгжиж чадсан юм бэ гэхээр хүнийн эрх ашгийг нэгт тавьж чадсан явдал. Хоёрдугаарт, боловсролыг чухалчилсан. Гуравдугаарт, хэлний бэрхшээлээ шийдэж англи хэлийг үндсэн хэлээ болгосонд оршдог. Бүх хууль дүрэм нь нэг хэл дээр болсон. Ингэснээр, Өмнөд Азийн олон орноос бизнес хийх хүсэлтэй том компани, банк, дэлгүүрүүд салбаруудаа нээсэн нь хөгжлийн том гарц болж чадсан гэдэг. Боловсролын салбараа чухалчилснаар чанартай боловсрол эзэмших гэсэн оюутнууд дэлхийн өнцөг булан бүрээс ирж суралцдаг болсон.
Ө.Батмөнх: Яг энэ цаг үед эрх мэдэлтэй байсан бол хамгийн түрүүнд юуг шийдвэрлэх вэ?
Г.Цолмонбаяр: Тийм боломж олдвол Хөдөлмөр нийгмийн хамгаалалын яам, Эрүүл мэндийн яам, Боловсролын яам гурваас ажлаа эхэлнэ. Хүний хөгжил рүү чиглэсэн уг гурван яамны бодлого, систем тогтолцоо маш их хоцрогдсон. Мэдээж хүн бүр нийгмийн даатгал төлөх ёстой. Гэхдээ төлсний дараа эргээд үр ашгийг нь шударгаар хүртэх ёстой. Үүнийг төр зөв зохистой системжүүлж, ард иргэддээ амьдралын баталгааг нь гаргаж өгч байх ёстой. Би дахиад Сингапурын жишээн дээр яръя. Тус улсад нийгмийн даатгал тухайн хүний нэр дээрх дөрвөн өөр төрлийн дансанд ордог. 1. Эрүүл мэнд 2. Байр орон сууц, автомашин гэх мэт хүний анхдагч хэрэгцээг хангах хангах данс 3. Хөрөнгө оруулалтын болон сурч боловсрох данс 4.Тэтгэврийн сангийн данс гэсэн дөрвөн төрөл байдаг. Ингээд төлсөн татвар нь тухайн хүнд ил тод, өөрөө хянаж тооцоолох боломжтойгоор төр нь шударагаар системжүүлэн гаргасан байдаг нь иргэдийн амьдралын баталгаа болж өгдөг. Нийгмийн дундаж давхарга нь боломжийн амьдардаг учир тухайн улс орны хөгжил тасралтгүй урагшилж байдаг. Мөн боловсролыг системээр дэмжсэнээр, тухайн улсын иргэний үнэлэмж буюу цалин хөлс нь өндөр байдаг. Бүр цаашлаад тэтгэвэрт гарахад төр нь тухайн иргэний даатгалд төлсөн мөнгийг 4 хувийн хүү нэмж буцаан өгдөг. Учир нь төр уг нийгмийн даатгалын сангийн мөнгөөр бизнес хийж, эргэлтэд оруулаад буцаагаад аривжуулаад олсон ашгаа шударгаар хувааж байгаа хэлбэр юм. Нийгмийн даатгалын фондны мөнгөөрөө ихэвчилэн төрийн орон сууцаа санхүүжүүлээд буцаагаад ард иргэддээ борлуулж бие биенээ дэмжих маягаар системчилж явдаг. Гэтэл бид ардчилсан шударга тогтолцоотой нийгэмд амьдарч байгаа хэдий ч үйлчилж байгаа систем нь одоо болтол социализмын систем үйлчлээд байгаа болохоор ядуу буурай, хүлцэнгүй, зориг зүрхгүй байхын эхлэл тавигдсан. Бид ниймгийн даатгал, эрүүл мэндийн даатгалаа хэрхэн яаж ашиглах, төр засгаасаа юу шаардаж, юуг сайжруулахаа мэдэхгүй байна. Энэ нь явж, явж боловсролтой холбогдоно. Одоо хэтэрхий оройтоогүй дээрээ цэцэрлэгийн хүүхдийн хүмүүжлээс, сурах явцаас эхлэх хэрэгтэй гэж үздэг.
Ө.Батмөнх: Үнэхээр тийм. Нийгмийн даатгалын шимтгэл, татвар улам бүр нэмэгдээд байгаа хэрнээ эргээд ирэх үр ашиг нь харагддаггүй. Нийгмийн даатгалын үйл ажиллагаа зөвхөн хураамж дээр суурилаад байх шиг. Энэ нь ихэвчлэн хувийн хэвшлийнхний нуруун дээр маш том ачаа, дарамт болж байна. Таны хувьд энэ нөхцөлд ямар гарц, гаргалгаа харагдаж байна вэ?
Г.Цолмонбаяр: Энэ системийг цогцоор нь шинэчлэх, иргэн төвтэй болгох хэрэгтэй. Хамаг үнэтэй, цайтай юмаа барьцаанд буюу ломбардаад цалин буухаараа авчихаад дараагийн цалин хүртэл дахин барьцаанд тавиад урд хормойгоороо хойд хормойгоо нөхөж, аргацааж амьдардаг айл шиг төр засгийн бодлого, шийдвэр нь өдөр хоногийг өнгөрөөх маягаар явж байгаа нь харамсалтай. Угтаа гоц гойд хууль тогтоомж санаачлаад нэг л өдөр орвонгоор нь өөрчилнө гэхээсээ илүү хөгжиж чадсан орны туршлагаас суралцаж, хэрэгжүүлбэл алдах нь бага шүү дээ.
Би цалин тавихаараа баярладаг
Г.Цолмонбаяр: Ажлынхаа юунаас сэтгэлийн таашаал илүү авдаг вэ?
Ө.Батмөнх: Хүн эхлээд ажилдаа дуртай байх хэрэгтэй. Тэгж байж бүтээмж гардаг. Компани дотор олон шатлал түвшинтэй, дарга цэрэг болгоод ялгарал үүсгээд байхыг хүсдэггүй. Аль болох ажилчиддаа итгээд чаддаг, сонирхолтой зүйлсийг нь хийлгээд түүнд нь туслахыг хичээдэг. Би өнгөрсөн жил тусдаа өрөөнд суугаад даргархуу байх гэж үзсэн. Надад тийм байдал зохихгүй юм билээ. Энэ жил өрөөнөөсөө гараад ажилтнуудынхаа дунд суучихсан. Илүү тухтай, амар санагдаж байгаа. Дарга гэхээрээ л үнэтэй хувцас өмсөөд үнэтэй автомашин бариад явахыг хэлдэггүй. Би хэтэрхий энгийн байж магадгүй л юм. Заримдаа ажил хэргийн уулзалтанд очиход өнгө зүс, эдэлж хэрэглэсэн зүйлээр дүгнэх хандлага ажиглагддаг. Гэхдээ би тоодоггүй. Харин ч тэр зааг, ялгааг бага ч болов арилгаж, бүгдээрээ л адилхан хүн гэсэн ойлголтыг ойртуулъя гэж боддог. Хүний амьдрал богинохон. Бас таашгүй. Би өмссөн зүүснээсээ кайф авахаасаа илүү ажилчдынхаа баярласан царайг харах дуртай. Хэний маань амьдрал ямар байгаа билээ. Хэнд нь жаахан ч гэсэн тус нэмэр хэрэгтэйг мэдчихээд, цаг үеэ олсон тусламж үзүүлчихээд эргээд тухайн хүний баярлаж байгааг харах үнэхээр сайхан. Би цалин тавихаараа баярладаг. Энэ олон хүний аж амьдралд тодорхой хэмжээнд дэм болж байгаагаараа л өөрөө өөрийгөө урамшуулж амьдардаг.
Г.Цолмонбаяр: Сайхан санагдаж байна. “Тариан түрүү боловсрох тусмаа бөхийдөг” гэдэг шүү дээ. Дарга гэхээрээ л амьдралаас тасарчихсан хүн байдаг гэсэн ойлголт одоо харьцангуй өөр болж байна. Компани өөрөө хүний бүрдэл. Гол цөм нь ажилчид. Удирдлага өөр дээрээ гол анхаарлыг төвлөрүүлэхээс илүү хүмүүстээ анхаарлаа хандуулах аваас хөгжил ирдэг. Танайх хүний нөөцийн удирдлага дээрээ яаж анхаарч байна. Ажилчдаа хөгжих, хөгжүүлэх боломжоор хэр хангаж байна вэ?
Ө.Батмөнх: Нас маань харьцангуй залуу, удирдлагын арга барил, туршлага бараг байхгүй. Миний хувьд хувийн ментор Walter Zahnd гээд Швейцарь хүн бий. Зөвлөх маань зун бүр манай компанид ирж хүнийг хэрхэн удирдах вэ, компанийн дүрэм журам, соёл, алсын хараа төлөвлөлт зэрэг дээр тусалдаг. Манайх жилийн эцсээр дараа жилийнхээ төлөвлөгөөгөө батлахдаа орлого, зарлагаа мөн адил баталдаг. Дараа жил сургалтанд хэдэн хүн, ямар зардалтай хамруулах вэ, хэдийг маркетинг хөгжүүлэлтэд, хэдийг ажилчдынхаа нийгмийн асуудалд зарах вэ гээд бүх зүйл ил тод шилэн дансны жишгээр явдаг. Улсын төсөв батлагдаад яамдуудад мөнгө хуваарилдаг шиг бид албаддаа мөнгийг нь хуваарилаад зарцуулах эрхийг нь дарга нарт нь өгдөг. Ингэснээр төлөвлөгөөнөөс гадуурх зарлага гардаггүй. Зарлага, орлогын тооцоо ч тойм зургаараа харагддаг тул тооцоо хийхэд илүү амар байдаг.
Г.Цолмонбаяр: Танайх IT-ийн компани учраас би асуумаар санагдлаа. Иргэний үнэмлэх, ниймгийн даатгалын мэдээлэл, өөр бусад төрийн үйлчилгээг системд оруулаад автоматжуулахад юу саад, тээг болж байна вэ. Хуруугаа уншуулаад тухайн хүний төрснөөс хойшхи бүх мэдээллийг харах боломжтой болсон. Гэтэл манайд одоо хүртэл цагдаагийн тодорхойлолт, хорооны тодорхойлолт, нийгмийн даатгалын хуулбар гээд иргэдийн цаг завыг үрдэг, хүнд суртал болдог нөгөө л асуудал хэвээрээ. Энэ тал дээр ямар бодолтой байна вэ?
Ө.Батмөнх: Үнэхээр таны ярьж байгаа зөв. Зөвхөн тодорхойлолт цуглуулахын тулд хэдэн өдөр болдог. Дээр нь үйлчлүүлэхээр очиход албан тушаалтан нь байна байхгүй, эсвэл цайны цаг гээд хүндрэл учирдаг байдал иргэдийг чирэгдүүлдэг. Үүнийг шийдэх хангалттай боломжтой. Чадварлаг инженерүүд, чанартай технологи байна. Автомат зүйл гэдэг өөрөө алдаа гаргах эрсдэл нь бага байдаг. Үүнд зөвхөн төрийн бодлого, оролцоо л чухал. Төр салбар бүрт анхаарч ажиллаж байна гэж ярьдаг ч IT-гийн салбарыг огт анзаардаггүй үргэлж орхигдуулдаг. Гэвч дэлхий өөрөө даяарчлагдаж бүх зүйл автоматжуулагдаж, хүний оролцоотой хийдэг механик ажлыг хөнгөвчилж байна. Нэг хүн долоо өдөр шивээд суух зүйлийг автоматжуулснаар, системд холбосноор нэг өдрийн дотор бүр нэг цагийн дотор ч шивэх боломжтой. Энэ нь эргээд мөнгө санхүү, цаг хугацааг хэмнэдэг. Хөгжихийг хүссэн улс орон бол технологийн эрин зуун гэдгээ мэдрээд энэ салбараа дэмжээд явдаг. Харин манайд ийм бодлого одоогоор алга байна.
Г.Цолмонбаяр: Тийм шүү. Шударга биш зүйл дээр хүртэл цахим систем их хэрэгтэй. Сая ЖДҮ-ийн асуудал ил тод боллоо. Энэ нь компаниудын эзэмшигч болоод хөрөнгө санхүүг нь цахимжуулснаар илэрсэн гэж сонссон. Хэрэв техник биш хүн энэ бүхнийг ил тод болговол устгуулах, ар өврөөр нь авилга өгөх зэргээр аргалчих байх. Гэхдээ автомажсан систем технологийг бол яаж ч чадахгүй шүү дээ.
Ө.Батмөнх: Нийгмийн цэвэрлэгээний нэг хэсэг бол төрийн бүх мэдээллийг цахимжуулах юм. Энэ нь цагдаа, шүүх, эрүүл мэнд, боловсрол, цаашлаад нийгмийн даатгал, шударга бус байдал зэргийн олон салбарт эерэг үр нөлөөтэй. НӨАТ-ийн систем, шилэн данс гэх мэт удаан ч гэсэн хэрэгжиж байгаа иргэдийн мэддэг цахимжуулалт байна. Гэхдээ энэ нь маш удаан байна. Төр бодлогын түвшинд бүх мэдээллээ цахимжуулна гэдэг дээр яаравчилж ажиллах хэрэгтэй. Тэгэхгүй бол манайх бусад орны хөгжлөөс хэдэн арван биш хэдэн зуун жил хоцрогдолд орно.