Зурвас бичих
Messenger
Залгах
- Batsuh
Чулуу бутлалтаас үүсэх хаягдал, түүнийг бетон хольцод хэрэглэх боломж
Байгаль орчинд ээлтэйгээр байгалийн нөөцийг ашиглан бетон үйлдвэрлэж хэрэглэх нь түүний тогтвортой хөгжлийн үндсэн зарчим юм. Бетоны үйлдвэрлэлд хэрэглэж байгаа түүхий эд, материалыг авч үзвэл байгалийн чулуун материалыг буталж үндсэн дүүргэгч материал болгон хэрэглэх, эсвэл байгаль дээр байгаа байдлаар нь шууд ашигласаар ирсэн. Гэвч энэ уламжлал нь өнөөгийн бетоны тогтвортой хөгжлийн хүрээнд арай өөр чиг хандлага руу орж байгаа нь гадаадын улс орны эрдэмтэн, судлаачдын судалгааны ажлаас харагдаж байна.
Техник технологийн үсрэнгүй хөгжил, хүмүүсийн хэрэглээний өргөжилт, шинэ бүтээгдэхүүний хэрэгцээ, шаардлага зэргээс янз бүрийн аж үйлдвэрийн хаягдал, тэдгээрийг ашиглах боломж, ялангуяа байгалийн бүтээгдэхүүнийг үндсэн түүхий эд болгон хэрэглэж буй барилгын материалын үйлдвэрүүдэд ашиглах боломжийг тогтоох нь хөгжлийн өнөөгийн түвшинг илэрхийлэх нэг хэсэг болж байна. Бетон үйлдвэрлэлийн үндсэн түүхий эд материал нь байгалийн чулуу материал болон тэдгээрээс гарган авсан бүтээгдэхүүн байдаг. Байгалийн элс, хайрга, дайрга, шохойн чулуу болон бусад материалаас гарган авсан үндсэн барьцалдуулагч материал болох цемент, түүнчлэн гүнийн цэнгэг ус. Эдгээр байгалийн материалыг тодорхой хэмжээгээр бетоны чанар шаардлагыг алдахгүйгээр хаягдал материалаар орлуулан хэрэглэх боломжийг судлах судалгааны ажлууд эрчимтэй явагдаж байгаагийн нэг нь чулуу бутлалтаас үүсэх хаягдлыг байгалийн элсний тодорхой хувьд орлуулан хэрэглэх судалгаа юм.
АНУ, Австрали, Япон зэрэг хөгжингүй орны судлаачдын үзэж байгаагаар энэ төрлийн хаягдлыг байгалийн элсний 40 хүртэлх хувьд орлуулан хэрэглэх нь тухайн бетон хольцын шинж чанарт муугаар нөлөөлөх зүйлгүй харин ч бат бөхийг нь тодорхой хэмжээгээр нэмэгдүүлж байгааг тэмдэглэж байна. Гол нь энэ материалын физик-механик шинж чанарыг тодорхойлох, тухайн орон нутгийн орц найрлага дээр тулгуурлан туршилт судалгааг шат дараалалтайгаар хийж оновчтой орц найрлагыг гарган авах нь чухал байдгийг онцгойлон заасан байна.
Судлаачдын үзэж байгаагаар байгалийн элсийг бодвол чулуу бутлалтын үед үүсэх хаягдал /crusher fines/ crusher dust / материалын ширхэглэлийн хэлбэр үзүүрлэг хурц, ширхэглэлийн бүрэлдэхүүн нь тогтворгүй, харилцан адилгүй, тоосорхог хольцын агууламж өндөр үүгээрээ ус шаардах чадвар өндөртэй, бетон хольцын хөдөлгөөнт чанарт нөлөөлөхүйц гэжээ. Гэвч энэ нь хэрэглэж болохгүй гэсэн үг биш юм.
Манай орны хувьд чулуу бутлах хэд хэдэн карьер Улаанбаатар хотын баруун зүүн хэсэгт байрлан бетоны үйлдвэрлэлийн болон замын дүүргэгч материалуудыг үйлдвэрлэдэг. Судалгаагаар эдгээр карьер тус бүрт бутлалтаас үүсэх энэ төрлийн хаягдал дунджаар 10-25 хувь байгааг тогтоосон байна. Эдгээр хаягдал нь тухайн карьерт зай талбай эзлэх, эргээд байгаль орчныг бохирдуулах сөрөг нөлөөг үзүүлдэг боловч нөгөө талаасаа үнэ өртөг багатай хямд түүхий эдболох талтай. Манай орны хувьд энэ төрлийн хаягдлыг ашиглах хууль эрх зүйн үндэс, стандарт шаардлага байхгүй ч багахан хэмжээнд бетон хольц болон замын дүүргэлтийн үеүдэд нуугдмал байдлаар ашиглаж байна.
Улаанбаатар хотын баруун болон зүүн талд байрлах дүүргэгч материал үйлдвэрлэдэг “Боржигон тал” ХХК , “Мандах Булаг” ХХК, “Хоолтын Даваа” ХХК, “Премиум” ХХК, “Сигма” ХХК, “Түшиг уул” ХХК компаниудаас дээж авч хаягдлын зарим нэгэн физик шинж чанаруудыг MNS – ын дагуу ШУТИС – ийн Барилгын материалын итгэмжлэгдсэн лабораторид анхан шатны туршилт явуулж дараахь үр дүнг гарган авсан.
Хүснэгт 1. Чулуу бутлалтаас үүсэх хаягдлын физик шинж чанарын үзүүлэлтүүд
Техник технологийн үсрэнгүй хөгжил, хүмүүсийн хэрэглээний өргөжилт, шинэ бүтээгдэхүүний хэрэгцээ, шаардлага зэргээс янз бүрийн аж үйлдвэрийн хаягдал, тэдгээрийг ашиглах боломж, ялангуяа байгалийн бүтээгдэхүүнийг үндсэн түүхий эд болгон хэрэглэж буй барилгын материалын үйлдвэрүүдэд ашиглах боломжийг тогтоох нь хөгжлийн өнөөгийн түвшинг илэрхийлэх нэг хэсэг болж байна. Бетон үйлдвэрлэлийн үндсэн түүхий эд материал нь байгалийн чулуу материал болон тэдгээрээс гарган авсан бүтээгдэхүүн байдаг. Байгалийн элс, хайрга, дайрга, шохойн чулуу болон бусад материалаас гарган авсан үндсэн барьцалдуулагч материал болох цемент, түүнчлэн гүнийн цэнгэг ус. Эдгээр байгалийн материалыг тодорхой хэмжээгээр бетоны чанар шаардлагыг алдахгүйгээр хаягдал материалаар орлуулан хэрэглэх боломжийг судлах судалгааны ажлууд эрчимтэй явагдаж байгаагийн нэг нь чулуу бутлалтаас үүсэх хаягдлыг байгалийн элсний тодорхой хувьд орлуулан хэрэглэх судалгаа юм.
АНУ, Австрали, Япон зэрэг хөгжингүй орны судлаачдын үзэж байгаагаар энэ төрлийн хаягдлыг байгалийн элсний 40 хүртэлх хувьд орлуулан хэрэглэх нь тухайн бетон хольцын шинж чанарт муугаар нөлөөлөх зүйлгүй харин ч бат бөхийг нь тодорхой хэмжээгээр нэмэгдүүлж байгааг тэмдэглэж байна. Гол нь энэ материалын физик-механик шинж чанарыг тодорхойлох, тухайн орон нутгийн орц найрлага дээр тулгуурлан туршилт судалгааг шат дараалалтайгаар хийж оновчтой орц найрлагыг гарган авах нь чухал байдгийг онцгойлон заасан байна.
Судлаачдын үзэж байгаагаар байгалийн элсийг бодвол чулуу бутлалтын үед үүсэх хаягдал /crusher fines/ crusher dust / материалын ширхэглэлийн хэлбэр үзүүрлэг хурц, ширхэглэлийн бүрэлдэхүүн нь тогтворгүй, харилцан адилгүй, тоосорхог хольцын агууламж өндөр үүгээрээ ус шаардах чадвар өндөртэй, бетон хольцын хөдөлгөөнт чанарт нөлөөлөхүйц гэжээ. Гэвч энэ нь хэрэглэж болохгүй гэсэн үг биш юм.
Манай орны хувьд чулуу бутлах хэд хэдэн карьер Улаанбаатар хотын баруун зүүн хэсэгт байрлан бетоны үйлдвэрлэлийн болон замын дүүргэгч материалуудыг үйлдвэрлэдэг. Судалгаагаар эдгээр карьер тус бүрт бутлалтаас үүсэх энэ төрлийн хаягдал дунджаар 10-25 хувь байгааг тогтоосон байна. Эдгээр хаягдал нь тухайн карьерт зай талбай эзлэх, эргээд байгаль орчныг бохирдуулах сөрөг нөлөөг үзүүлдэг боловч нөгөө талаасаа үнэ өртөг багатай хямд түүхий эдболох талтай. Манай орны хувьд энэ төрлийн хаягдлыг ашиглах хууль эрх зүйн үндэс, стандарт шаардлага байхгүй ч багахан хэмжээнд бетон хольц болон замын дүүргэлтийн үеүдэд нуугдмал байдлаар ашиглаж байна.
Улаанбаатар хотын баруун болон зүүн талд байрлах дүүргэгч материал үйлдвэрлэдэг “Боржигон тал” ХХК , “Мандах Булаг” ХХК, “Хоолтын Даваа” ХХК, “Премиум” ХХК, “Сигма” ХХК, “Түшиг уул” ХХК компаниудаас дээж авч хаягдлын зарим нэгэн физик шинж чанаруудыг MNS – ын дагуу ШУТИС – ийн Барилгын материалын итгэмжлэгдсэн лабораторид анхан шатны туршилт явуулж дараахь үр дүнг гарган авсан.
Хүснэгт 1. Чулуу бутлалтаас үүсэх хаягдлын физик шинж чанарын үзүүлэлтүүд
| Шинж чанар | Хэмжих нэгж | Байгалийн элс | Боржигон тал | Мандах булаг | Сигма | Преимум | Хоолтын даваа | Түшиг уул | |
| 1 | Асгаасны нягт | кг/м3 | 1.69 | 1.44 | 1.43 | 1.52 | 1.61 | 1.46 | 1.6 |
| 2 | Туйлын нягт | кг/м3 | 2.73 | 2.62 | 2.68 | 2.63 | 2.72 | 2.13 | 2.54 |
| 3 | Сүвэрхэг чанар | % | 37.89 | 45.03 | 48.63 | 56.0 | 40.75 | 31.11 | 37.0 |
| 5 | Тоосорхог хольц | % | 8.9 | 7.7 | 8.35 | 7.12 | 0.23 | 7.03 | 0.17 |
| 6 | Хайргажилт |
% | 11.42 | 3.25 | 12.5 | 2.98 | 0.4 | 8.33 | 0.2 |
| 7 | Ширхэгийн модуль | Мк | 2.33 | 2.57 | 3.4 | 2.48 | 2.65 | 2.88 | 2.6 |
Анхан шатны туршилт судалгаанаас харахад байгалийн элстэй харьцуулахад харилцан адилгүй үр дүнг харуулсан байна. Үүнд асгаасны нягтын хувьд 1.43- 1.61 кг/м3 , туйлын нягт 2.13- 2.68 кг/м3 , сүвэрхэг чанар 31.11- 56.0 хувь , хайргажилт 0.2 – 12.5 хувь, ширхэглэлийн модуль 2.57 – 3.4 хооронд байх үзүүлэлтүүдийг харуулсан. Харилцан адилгүй үр дүнг харуулсан байдал нь эдгээр чулуу карьерт хэрэглэж байгаа бутлуурын төрөл, технологийн дараалал, мөн чулууны төрөл зэрэгтэй хамааралтай. Мөн ихэнх үр дүн нь байгалийн элсний үзүүлэлт рүү ойртсон байгаа нь тухайн хаягдлын хувьд мөн элсийг орлуулан хэрэглэх боломж байгааг харуулж байна.
Туршилтыг давтан хийх, дээжийн тоог нэмэгдүүлэх, түүнчлэн бетон хольцод хэрэглэх цаашдын судалгааг хийх боломж байгааг анхан шатны туршилт харуулсан гэж үзэж байна.
Энэ төрлийн хаягдлыг нууцаар ашиглах биш харин судалгаа шинжилгээг үр дүнтэй явуулан түүнд тохирох стандарт, норм дүрмийг боловсруулах нь түүнийг зүй зохистой зөв ашиглах боломжийг бүрдүүлэх, цаашилбал байгальд ээлтэй бетон үйлдвэрлэх, байгалийн нөөцийг хадгалах, хаягдлыг багасгах олон талын ач холбогдлыг үзүүлэх боломжийг бий болгох юм.