Японы барилга болон зам гүүрийн салбарт ямар ч талбайн хязгаарлалтгүйгээр ахлах инженерээр ажиллах эрхийг Монгол Улсаас анх удаагаа энгэртээ хатгасан энэ залууг Н.Баянмөнх гэдэг.Тэрбээр тус улсын Нийгата мужийн “Хонма гүми” гэдэг барилга, зам гүүрийн компанид барилгын бүтцийн инженерээр ажилладаг бөгөөд өнгөрсөн жил Барилга инженерийн тэргүүн зэргийг гардсан бол өнгөрсөн сард Зам гүүрийн инженерийн тэргүүн зэргийг авсан байна.
Дашрамд сонирхуулахад, энэхүү зэргийг авах гэж япон инженерүүд 5-10 жилээ зарцуулдаг бөгөөд энэ жил гэхэд эхний шатнаас нь тооцвол нийт 40.000 гаруй инженер шалгалт өгснөөс зөвхөн 9521 нь тэнцжээ. Ингээд тус улсын барилга болон зам гүүрийн салбарт ямар ч талбайн хязгаарлалтгүйгээр ахлах инженерээр ажиллаж буй Монголын анхны инженертэй хийсэн онлайн ярилцлагыг хүргэж байна.

-Юуны өмнө өөрийгөө танилцуулахгүй юу. Эх орондоо болон Японд ямар сургууль төгссөн. Одоо ямар ажил эрхэлж байна вэ?

-Намайг Н.Баянмөнх гэдэг. 2008 онд “Шинэ Монгол” ахлах сургуулийг, 2014 онд “Нийгата” их сургуулийг архитектур, барилгын инженер мэргэжлээр төгссөн. Сургуулиа төгсөөд Нийгата мужийн “Хонма гүми” гэдэг барилга, зам гүүрийн компанид ороод өнөөдрийг хүртэл ажиллаж байна. Эхний 4 жил барилгын гүйцэтгэл, хяналтын инженерээр (манайхаар бол даамалтай төстэй) ажиллаад, өнгөрсөн жилээс барилгын бүтцийн инженерээр ажиллаж байна. Өнгөрсөн 5 жилийн хугацаанд их сургууль, үйлдвэр, эмнэлэг гэх зэрэг барилгын бүтээн байгуулалтад гар бие оролцож ажилласан.



-Японы барилга болон зам гүүрийн салбарт ямар ч талбайн хязгаарлалтгүйгээр ахлах инженерээр ажиллах эрхтэй анхны Монгол инженер болсон. Энэ талаар дэлгэрэнгүй танилцуулж болох уу. Ямар шалгуураар энэ эрхийг авдаг. Энэ эрхийг авснаар ямар боломж, давуу тал бүрддэг талаар...  

-Өнгөрсөн жил Барилгын инженерийн тэргүүн зэргийг энэ жил Зам гүүрийн инженерийн тэргүүн зэргийг авлаа. Энэ хоёр зэргийн тухайд гэвэл Япон Улсын Барилга, зам тээвэр, аялал жуулчлалын яамнаас зэргийн шалгалтанд тэнцсэн хүнд олгодог юм. Зэргийн шалгалт гэдэг нь барилга болон зам гүүрийн инженерээр 3 болон түүнээс дээш жил ажилласан хүн энэ шалгалтыг өгөх эрхтэй байдаг. Шалгалт нь 2 үе шаттай ба эхний шат нь тест хэлбэрийн, хоёр дахь нь бичгийн хэлбэрээр авдаг. Ерөнхийдөө барилга, зам гүүрийн гүйцэтгэлд инженер хүний мэдэж байх ёстой хууль, стандарт, гүйцэтгэл гэх мэт бүх зүйлийг багтаасан өргөн хүрээний шалгалт юм. Японы барилгын хуульд энэ зэргийг авсан хүн л талбайн ямар нэг хязгаарлалтгүйгээр ахлах инженерээр ажиллах эрхтэй ба бүх хариуцлагыг үүрэх ёстой гэсэн заалттай. Энэ зэргийг авахгүй бол хэдэн жил ажилласан нь ч хамаагүй ахлах инженерээр ажиллаж чадахгүй. Давуу тал гэвэл хариуцлагатай байх тусмаа ажлаа илүү нягт нямбай хийхээс гадна, их зүйлийг сурч мэддэг гэж ойлгодог. Шалгалт өгч байгаа хүмүүс бүтэн нэг жилийн турш хариу гартал догдлолтой нөгөө талаар жаахан дарамттай хэцүү байдаг. Хариу нь гарахад сая нэг тайвширч бүтэн нойртой хонодог.

-Бүх зүйл нь өндөр стандарттай тус улсад гадны хүнд ийм хариуцлагатай зэрэг өгнө гэдэг нь нэг талаар нэлээн том шалгуур давааг даван гарсны нөгөө талаар өөрийн тань ур чадвар, эзэмшсэн мэргэшлийн үнэлгээний илэрхийлэл биз. Энэ талаар...

-Энэ зэргийг би цэвэр хариуцлага болон итгэлцлийн систем гэж ойлгодог. Гүйцэтгэсэн ажил дээр эргээд ямар нэг асуудал гарахад буцах эзэнтэй, хариуцлага хүлээх хүний бүх мэдээлэл нь холбогдох яаманд бүртгэгдсэн байдаг. Иймээс хийж буй ажлаа “хулхидаж” чадахгүй гэсэн үг. Энэ нь өөрөө Японы барилга, зам гүүрийн чанарын илэрхийлэл нь болдог. Тухайн ажлаа сайн хийхгүй бол хариуцлага хүлээнэ шүү гэдэг энэ зүйлээс л чанартай бүтээгдэхүүн гардаг. Ер нь барилга, зам гүүр гэлтгүй японы ихэнх салбар нь ийм зэргийн системтэй. Нөгөө талаар энэ зэрэг итгэлцлийн гүүр болдог гэж боддог. Нэрийн хуудсан дээр тухайн хүний ямар зэрэгтэй талаарх мэдээлэл ихэнх тохиолдолд бичигдсэн байдаг. Тиймээс 2 хүн хоорондоо нэрийн хуудсаа солилцох үед л ямар нэг зэрэгтэй бол тухайн хүнд итгэж, ажил даатгаж болох нь гэдэг итгэлцэл шууд төрдөг болов уу. Японд мэдээлэл маш хурдан түгдэг. Жишээлбэл, хэдэн жилийн өмнө нэг барилгын сууринд суулт өгсөн асуудал гарахад олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслээр тухайн ажил гүйцэтгэсэн компаний нэрийг мэдээллэснээс болж бараг дампуурах шатанд хүрч байх жишээний. Уг нь зөвхөн инженерийн хайхрамжгүй байдлаас үүссэн асуудал юм. Иймээс хариуцлагатай байхыг цаг үргэлж шаарддаг.

-Японы барилгачид хамгийн түрүүнд юун дээр илүүтэй анхаардаг. Хамгийн өргөн ашигладаг дэвшилтэт техник технологи юу байна. Одоо шинээр нэвтэрч байгаа болон урсгал чиглэл хаашаа явж байгаа талаар танилцуулж болох уу.

-Барилгын стандарт нь нэлээн нарийн заагдсан байдаг тул яг тэр дагуу хийж, түүнийгээ баталгаажуулах талд их анхаардаг. Ерөнхийдөө стандартын дагуу гүйцэтгэвэл тэр барилга чанартай болсон гэж ойлгож болно. Тухайн гүйцэтгэлийг стандартын дагуу гүйцэтгэсэн эсэхийг улс хянаад, асуудалгүй байвал захиалагчид хүлээлгэж өгдөг. Хүмүүс Японы барилга газар хөдлөлтөд тэсвэртэй гэдгээр нь нэлээн мэддэг байх. Одоо бол газар хөдлөлтөд орчин үеийн барилгууд нурах гэмтэх гэдэг асуудал бараг гарахаа байсан. Газар хөдлөлтийн чичиргээг барилгынхаа сууриндаа сарниулдаг технологитой, тэр нь дэлхийд тэргүүлдэг. Бас газар доорх бүтээн байгуулалт бол үнэхээр гайхалтай. Токио хотын том метроны буудлын зарим нь газар доошоо 42 метрийн гүнд баригдсан. Газар хөдлөлт ихтэй ийм оронд газар доор 40 гаруй метрт сайн чанарын ийм бүтээн байгуулалт хийнэ гэдэг их хэцүү. Хэдэн сая хүн өдөр болгон нурчихвий гэсэн айдасгүй метрогоор үйлчлүүлж чадаж байна гэдэг гайхамшигтай бүтээн байгуулалтын үр дүн юм.
Японы барилга ерөнхийдөө одоо хүний хүч бага ашигласан материал, технологи их нэвтрүүлэх хандлагатай байна. Барилгын ажилчдын тоо ч цөөрч байна. Дээр нь хүн ам нь багасч байгаа болохоор хүний хүч шаарддаггүй технологи руу чиглэх болсон. Барилгын стандарт, хууль нь жил болгон шинэчлэгдээд сайжраад явдаг болохоор цоо шинэ технологи гэхээсээ илүү өмнөх загваруудаа улам сайжруулсан, хялбаршуулсан зүйлүүд ихэвчлэн гарч ирдэг.

-Монголын барилгын салбартаа нэвтрүүлэх, ажил болгох олон, олон зүйл ажиглагддаг байх. Заримаас нь сонирхуулахгүй юу?

-Зөвхөн Японд гэлтгүй аль ч улсад барилгын салбарт хөдөлмөрийн аюулгүй байдлыг нэгдүгээрт тавьдаг. Харин манайд энэ талд сайжруулах шаардлагатай зүйл нэлээд ажиглагддаг. Зүгээр алхаж яваа энгийн иргэний дээрээс нэг тоосго унах ч юмуу, ажилчин нь барилга дээрээсээ унах эрсдэл өндөр. Дээр нь хариуцлагын систем сул. Ажил гүйцэтгэгчдээ мөнгийг нь өгөхгүй алга болох юмуу, эсвэл гүйцэтгэгч нь чанаргүй ажил хийх зэрэг асуудал их гардаг. Уг нь хуулийн хүрээнд ийм зүйлс гарахгүй байхаар системчлэх ёстой юм. Японд барилгын ажилчид нь мужаан, арматурчин, бетон зутгагч, гагнуурчин, газар шорооны ажилчин гэх мэт маш олон ангилагддаг. Дээр нь тухайн мэргэжлээрээ бас зэрэгтэй байдаг. Нэгдүгээр зэргийн арматурчин, мужаан гэх мэт. Манай компани ийм зэрэгтэй ажилтантай компаниудтай гэрээ байгуулж ажил гүйцэтгүүлдэг. Гүйцэтгэсэн ажил нь чанартай байвал гэрээний дагуу 1 сарын дотор мөнгөө төлдөг. Гүйцэтгэсэн ажил нь муу бол дахин хийлгүүлэх, чанартай гүйцэтгэхийг шаарддаг. Бүгд хуулийн дагуу болохоор эргээд хэн хэндээ хариуцлага тооцож чаддаг. Иймээс монгочууд бид ч хууль стандартаа засч сайжруулж, Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газар ч тухайн гүйцэтгэлийг сайн хянадаг байх хэрэгтэй болов уу. Чанартай барилга барихын үндэс нь хууль стандартаа сайжруулж, түүнийг сайн мөрдөхөөс эхэлдэг гэж боддог.



-Сүүлийн үед аль ч салбар эко ногоон орчинд анхаарах болсон. Японы барилгын салбар энэ талд хэрхэн ажиллаж, анхаарч байна вэ?

-“Green Building” буюу ногоон барилга газар их авч байгаа. Агуулга нь цахилгааны энерги болон ус бага хэрэглэгддэг, барилгадаа ногоон байгууламж суурилуулсан, CO2 бага ялгаруулдаг, бүхэлдээ байгальд учруулах нөлөө багатай барилга гэсэн ойлголт. Дээр нь барилгын материалдаа дахин боловсруулсан төмөр, мод гэх мэтийг ашиглаж, аль болох нарны гэрэл ашиглаж, дотор нь амьдрах хүний эрүүл мэндэд тустай барилга байгууламжийг хэлдэг. Тэр тусмаа томоохон барилгууд дээр илүүтэй их ашиглагдаж байгаа харагддаг. Дээвэр дээрээ ногоон хүлэмж байрлуулах ч юмуу, дахин сэргээгдэх эрчим хүчээр барилгын цахилгаанаа хангадаг, борооны усыг дахин бохирын усандаа ашиглах гэх мэтийн технологитой барилгууд их баригдаж байна. Ийм барилгуудад ч өндөр үнэлгээ өгдөг тул цаашид улам нэмэгдэх байх.

-Газар хөдлөлийн гамшиг гэдэг Японы ард түмний хамгийн сэтгэл зовоодог зүйлийн нэг. Энэ утгаараа ч үүнд хамгийн их анхаардаг. Харин монголчуудын хувьд харьцангуй тайван хэдий ч сүүлийн жилүүдэд газар хөдлөлтийн идэвхижил ихсэх болсон талаар албаны хүмүүс анхааруулах болсон. Энэ талаар ямар бодолтой явдаг вэ?

-Японд газар хөдлөлтийн баллыг сайн хэмждэг бөгөөд тэрийгээ дата болгоод бүс нутгаар нь ангилсан байдаг. Газар хөдлөлтөд нурсан барилгуудаа бүгдийг сайн шинжилж, ямар шалтгаанаас болж нурсан эсэхийг маш сайн судалдаг. Ийм судалгаа, датанууд дээрээ үндэслээд барилгын хууль, стандарт нь жил болгон сайжирч өөрчлөгдөж байдаг. Их сургуульд хийж байсан судалгааны ажил маань ч газар хөдлөлтөд эвдрэл үүссэн нэг сургуулийн эвдрэлийн шалтгааныг тогтоож, ямар стандартаар, ямар материалаар барих ёстой байсан бэ гэсэн сэдэвтэй байсан. Монголд газар хөдлөлтийг нарийн хэмждэг багаж төхөөрөмж, болон датагаа боловсруулдаг систем хэрэгтэй байх. Түүн дээрээ үндэслэж барилгын хууль, стандартдаа өөрчлөлт оруулж явах ёстой гэж би боддог. Дээр нь барилгын хүчин чадал, тэсвэр тооцдог, туршилт хийдэг лабораторитой байх хэрэгтэй. Туршилт хийхгүйгээр барилгын стандарт хэзээ ч сайжрахгүй.

-2019 ондоо Монгол руу чиглэсэн гоё, гоё төслийг эхлүүлж ажил болгохын төлөө хичээх болноо гэж нүүр номдоо бичсэн байна. Нууц биш бол энэ талаар танилцуулж болох уу.

-Одоогоор хараахан эхлүүлээгүй байгаа болохоор энэ удаад нууцалж үлдээе. Ер нь цаашид сурч, мэдсэн эрдмээ ашиглаад өөрийн чадах зүйлсээ бага багаар хийнэ гэж бодож, төлөвлөж байгаа.

-Хог боловсруулах үйлдвэр байгуулах талаар нэг хэсэг ярьж, хөндөж байсан. Энэ асуудал юу болсон бол?

-Өнгөрсөн жилийн наймдугаар сард өөрийнхөө чадах хэмжээнд хог боловсруулах үйлдвэрийн талаар мэдээлэл цуглуулсан. Гэхдээ Улаанбаатар хотод ялгарч байгаа хогны хэмжээг бүтцээр нь ангилсан үнэн зөв дата үзүүлэлт байхгүй юм билээ. Дээр нь улсын болон нийслэлийн хөрөнгө мөнгөөр том үйлдвэр барих боломжгүй. Харин олон улсын болон гадны байгууллагуудаас зээл тусламж авах эсвэл хувийн компани, төрийн бус байгууллагууд нэгдээд барих боломжтой гэж ойлгосон. Иймээс Япон дахь хог шатаах үйлдвэр барьдаг компанидаа цуглуулсан мэдээллүүдээ өгсөн. Хэрэв хөрөнгө мөнгө нь шийдэгдчихвэл хамтарч ажиллахад хэзээд бэлэн байгаа.

-Ирээдүйд ямар төлөвлөгөөтэй байгаа болон Монголдоо очиж барилгын салбартаа ажиллах уу?

-Мэдээж сурсан, мэдсэнээ өөрийн чадах хэмжээндээ гаргаж, барилгын салбарт тодорхой хэмжээний өөрчлөлт оруулахыг хүсдэг. Сайн чанарын бүтээн байгуулалт хийж, япончуудаар дүн тавиулах юмсан гэж боддог. Ер нь эх орондоо мөн Японд ч барилгын салбартаа бүтээн байгуулалтад оролцож явна гэж бодож байгаа. Япон улсын барилга, зам гүүрийн салбар байнга өөрчлөгдөж, дэвшиж байдаг болохоор аль болох хоцрохгүй дэргэдээс нь байнга суралцаж явахсан гэж боддог.