Бид чинь Монгол улсын иргэд “эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах, орчны бохирдол, байгалийн тэнцэл алдагдахаас хамгаалуулах эрхтэй” хэмээн Үндсэн хуульдаа тунхагласан улс. Тэгтэл энэ эрх маань огтхон ч хамгаалагдахгүй байгаа нэгэн баримтыг хамтдаа сонирхоцгооё.

 

            Барилгын төслийн менежментийн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг “Барилгачин Групп”-ийн хийсэн тандалт, судалгаагаар зөвхөн Улаанбаатар хотын гэр хороолол, хот тойрсон зуслангийн бүсэд 160 мянга орчим амины орон сууц байгаагийн 99 хувь нь мэргэжлийн байгууллагаас боловсруулсан зураг төсөлгүйгээр баригдсан аж. Энэ бол зөвхөн нийслэлийн хэмжээний тоо баримт. Үүн дээр Дархан, Эрдэнэт хот, аймаг, сумдын төвийн гэр хороолол, зуслангийн сууцуудыг нэмбэл бүр ч их тоо гарна. Эдгээр сууцыг тухайн айл өрх өөрийн хөрөнгө чинээний боломжиндоо захирагдан өөрсдийн, эсвэл хэн нэгний хийсэн гар зургаар, эсхүл зөвхөн тухайн хүний тархи толгойд буусан төсөөллөөр барьжээ.

   Мэргэжлийн бус хүний гаргасан шийдвэр мэргэжлийн бус л байх нь тодорхой. Миний гэр бүлийн, цааш цаашдаа үр хүүхдүүдийн маань аж төрөх орон сууц газар чичирхийлэлд хэр тэсвэртэй вэ, суурь, хана, хучилт, дээвэр нь хөрсний овойлт, суулт, цас, салхины ачааллыг даах уу, ус чийгийн нөлөөнд автах уу, хөгц мөөгөнцөрт идэгдэх үү, хана, шал, тааз, дээвэр, хаалга, цонх, булан уулзвараараа дулаанаа алдах уу, гал түймрийн аюулд өртөх магадлалтай юу, өрөө тасалгаагаа хэр оновчтой зохион байгуулсан бэ, барилгад хэрэглэх материалууд маань бидний эрүүл мэндэд сөрөг нөлөөтэй юу, таазны өндөр, гэрэлтүүлэг нь хангалттай юу, агааржуулалт, салхижуулга нь шаардлага хангах уу, пийшингээс гадагшлах утаа, ил жорлон, бохир ус агаар, орчныг бохирдуулж доройтуулах уу гэх мэт зөвхөн мэргэжлийн хүн л шийдвэрлэх боломжтой олон асуултын хариуг тухайн иргэн өөрийн цээжний банжаа, хар таамгаар гаргадгаас амины орон сууц нэртэй амбаарууд олон жил баригдлаа. Мэдээж энд би хөрөнгө мөнгө ихтэй цөөн айл өрхийн тусгайлан боловсруулсан зураг төслөөр, мэргэжлийн барилгачдаар бариулсан лүнзгэр лүнзгэр хаусуудыг хамааруулаагүй гэдэг нь тодорхой.

Зураг төсөлтэй, стандартын дагуу баригдсан амины орон сууцны хотхон


 

   Хэзээнээсээ нүүдэлчин удамтай монголчууд суурьшмал амьдралд шилжихийн хэрээр иргэд маань аль олдсон газартаа аж төрөх орон сууцаа барихын тулд олон бэрхшээлтэй тулгардаг. Тэд гэр бүл дэх ам бүлийн тоо, хэрэгцээ шаардлагадаа тохирсон амины орон сууцны аятайхан зураг төсөл, зарцуулах хөрөнгө мөнгөний хэмжээг тусгасан төсөв гаргуулах сонирхолтой ч тэдгээр нь харьцангуй өртөг өндөртэй. Байшин бариулахад хэдэн арав, магадгүй зуун саяар тоологдох мөнгө хэрэгтэй. Тэгтэл бас зураг төсөв хийлгэх гэж чамгүй мөнгө зарцуулах шаардлагатай болно. Ядуу, дунд чинээний амьдралтай монголчуудад тийм их мөнгө хомс учир зураг, төсөвгүйгээр барилгаа бариулна. Үүнээс үүдэн ул хөрснийхөө шинж чанарт нийцэхгүйгээс үндсэн хийц бүтээцэд нь эвдрэл гардаг, дам нуруунд нь хотойлт, суулт үүссэн, шал нь илжирч цөмөрсөн, дулааны алдагдал ихтэй, газар хөдлөлтөд тэсвэр муутай, ариун цэвэр, эрүүл ахуй, галын аюулгүйн наад захын шаардлага хангахгүй, барилгын норм дүрэм, стандартад нийцэхгүй, байсхийгээд л хөрөнгө зарж засвар хийхээс өөр аргагүйд хүргэдэг, барилгын мэргэжлийн компаниудын ажил гүйцэтгэх үнэ хөлс нь өндөр учир “Би чадна” хэмээх бардам амтай хүмүүсийн чанаргүй барьсан “орон сууц” олширсоор байна.

   Шулуухан хэлэхэд, гэр хороолол, зуслангийн бүсэд барьж байгаа амины гэгдэх барилгуудын тухайд баримтлах бодлогоо төр, засаг зориудаар “мартсан”, төөргөөрөө л болог гэсэн мэт зөнд нь орхисныг эрх зүйн баримт бичгүүдээс харж болно. Барилгын салбарт мөрдөж байгаа эрх зүйн үндсэн баримт бичиг - Барилгын тухай хуульд амины орон сууц гэсэн ойлголт, нэр томъёо огтхон ч орсонгүй. Тиймээс “барилга байгууламж” гэдэг ойлголтод хамааруулах нь зүйтэй юм байна хэмээн өөрийгөө албадаад тус хуулийн логик агуулгыг шинжин үзвээс энэ төрлийн барилга нь бага төвөгшилтэй ангилалд багтаж, түүнийг барилгын ажлын зөвшөөрөлгүй барьж болох юм байна. Нэгэнт төр тухайн иргэнээс барилгаа барихдаа ажил гүйцэтгэх зөвшөөрөл авахыг шаардахгүй учир тухайн барилга зураг төсөвтэй байна уу, мэргэжлийн барилгачид барьсан уу, комиссын акт үйлдэж ашиглалтад оруулсан уу гэдэг асуудал хэнд ч хамаагүй, мөнөөх иргэний “хувийн асуудал” болж байна. Тэгтэл бас уг хуулийн шинэчилсэн найруулгад “Барилгын ажлыг зураг төсөлгүйгээр гүйцэтгэхийг хориглоно” хэмээсэн заалт бий. Өмнө хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байсан Барилгын тухай хуульд ч ийм агуулга бүхий заалт байсан. Тэгэхлээр амины орон сууцыг заавал зураг төсөлтэй барих эрх зүйн орчин бүрдсэн байтал төрийн холбогдох байгууллага, түүний ажилтнууд нь популист хандлагад хөтлөгдөн өөрсдийгөө хариуцлагаас чөлөөлж, гэр хороолол, зуслангийн барилгуудыг зүгээр л зөнд нь орхисон гэдэг гаргалгаанд өөрийн эрхгүй хүргэж байгаа юм.

   Харин Орон сууцны тухай хуулиар “орон сууц” гэдэг ойлголтод хүн суурьшин амьдрах зориулалттай нийтийн болон амины орон сууцны байшин, сууц, гэрийг хамааруулсан байдаг агаад тэдгээрийн орон зай, эрүүл ахуй, аюулгүй байдалтай холбоотой ерөнхий шаардлагуудыг тусгасан “Орон сууцны барилгын зураг төсөл төлөвлөлт” /БНбД 31-01-10/, “Нэг айлын сууц” /БНбД 31-05-05/ гэсэн барилгын норм ба дүрмүүд бий. Харамсалтай нь иргэдийн тухайд тэдгээрийг мөрдөх нь бүү хэл, барааг нь харсан нь тун ч цөөн.

   Бас нэг асуудлыг зориуд хөндөхөд манай орны банкууд иргэдэд зээл олгохдоо барьцаанд тавьж буй үл хөдлөх хөрөнгийнх нь чанар байдалд онцгой шалгуур тавьдаг. Банкныхан тухайн иргэн өөрийн өмчилж авсан газар дээрээ, зураг төслийн дагуу барьсан, төвлөрсөн инженерийн шугам сүлжээнд холбогдсон, эсвэл бие даасан цэвэр, бохир усны болон халаалтын систем бүхий хувийн байшинг л амины орон сууц хэмээн үзэж зээл өгөх эсэхээ шийдвэрлэдэг. Тэгэхлээр зураг төсөлгүй барьсан мөнөөх “орон сууцнууд” үл хөдлөх хөрөнгийн тухайд тун чиг үнэ цэнгүй зүйл болж байгаа юм. Дотор нь амьдрахад эрсдэл ихтэй, ашиглалтын зардал нь өндөр, тэгээд бас банк, санхүүгийн байгууллагад барьцаанд тавих, бусдад зарж борлуулах гэхэд үнэгүйдсэн ийм амбааруудаа цаашид барьсаар, төр засаг чимээгүйхэн харсаар, иргэдийнхээ эрүүл аюулгүй орчинд амьдрах үндсэн эрх рүү “нулимсаар” л байх уу?


 

    АНУ болон Европын улс орнуудад амины орон сууцыг дотор нь зуслангийн, жижиг, ердийн, ногоон байгууламж бүхий байшин, том хэмжээний байшин, нэг ба хоёр айлын сууц гэхчлэн маш олон төрлөөр ангилж, тус бүрт нь нийцсэн тодорхойлолтыг гарган, дагаж мөрдөх стандартыг тогтоосон байдаг аж. Ингэхдээ авто замаас алслагдах зай, ногоон байгууламж цэцэрлэгжүүлэлт хийх талбайн хэмжээ, ариун цэврийн заавал байх байгууламжуудыг дүрэм журмаар зохицуулдаг байна. Бид энэ л жишгээс санаа авч гадна талаас нь харахад архитектурын хувьд өөр өөр боловч доторх орон зайн төлөвлөлт, инженерийн шугам сүлжээний хувьд ижилхэн, барилгын хийц бүтээцийн хувьд мод, тоосго, хөнгөн блок, төмөр бетон, нийлмэл зэрэг олон хувилбартай нэгээс дөрвөн өрөө бүхий амины орон сууцнуудын нэг маягийн зураг төслийг гаргууштай.
           
   Эцэст нь хэлэхэд, хямд төсөр атлаа, бат бэх, өнгө үзэмж сайтай, тохилог дулаахан, байгаль орчинд ээлтэй хувийн орон сууцтай болох гэсэн иргэдийнхээ хүсэл эрмэлзлийг дэмжсэн бодлогоо төр засаг тодорхой болгож, санхүү эдийн засгийн болон техник технологийн дэмжлэг үзүүлэн, энэ талаар идэвх чармайлт гаргаж байгаа аж ахуйн нэгж, иргэд, төрийн бус байгууллагын төсөл хөтөлбөр, санал санаачилгыг хөхиүлэн ажиллах аваас иргэд маань амбаарт бус орчин үеийн шаардлагад нийцсэн, эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах, орчны бохирдол, байгалийн тэнцэл алдагдахаас хамгаалуулсан амины сууцаа барьсаар, аж төрсөөр байх буй за.