Овойлттой хөрсөнд амины орон сууцны буурь суурийг төсөллөх

Batsuh

Овойлттой хөрсөнд амины орон сууцны буурь суурийг төсөллөх

Овойлттой хөрс гэдэг нь хөлдөх үед эзэлхүүн нь тэлж нэмэгддэг хөрсийг нэрлэнэ. Тэлэх үед барилгын буурь хөрснөөс цөөн давхар, амины орон сууц гэх мэт барилгын суурийн улнаас босоо чиглэлтэй, суурийн хажуу гадаргууд шүргэгч чиглэлтэй хүч үйлчилдэг. Энэ үйлчилсэн хүч өвлийн улирал эхэлж газар хөлдөж эхлэхээс дуусах хүртэлх хугацаанд барилгыг өргөнө, хавар болоод газар гэсч эхлэхээс дуусах хүртэлх хугацаанд доош буух маягаар үйлчилнэ. Өөрөөр хэлбэл тухайн барилга маань жилийн хугацаанд нэг удаа өргөгдөж, мөн нэг удаа буцаж буух хөдөлгөөн хийдэг. Энэ өргөгдөх ба буух хөдөлгөөн жигд бус нэг хэсэгт илүү их өргөгдөж байхад нөгөө хэсэгт бага хэмжээтэй өргөгдөнө гэх жишээтэй. Энэ үзэгдлийг хөрсний овойлтоос үүсэх жигд бус өргөгдөл, гэсэлтээс үүсэх жигд бус буулт гэж нэрлэнэ. Жигд бус өргөгдөл, буултын нөлөөгөөр барилга хазайна, мушиграна, гулзайна. Улмаар барилгад ан цав, хагарал, эвдрэл, эрсдэл гардаг.

Зураг-1 Хөрсний овойлтын нөлөөгөөр хэв гажилтанд орж эвдэрсэн барилга

Ямар төрлийн хөрс овойлттой хөрсний ангилалд хамаарагдах вэ?

Хөрсийг овойлт үүсэх шинж чанараар нь дараах 4 ангилалд хувааж үзнэ.

Овойлтын зэрэг	Овойлтоос үүсэх хэв гажилт, м	Хөрсний төрөл
Овойлт үүсэхгүй хөрс	<0.01	Шаварлаг хөрс J_L<0 Сайрхархаг элс, том ба дундаж ширхэгтэй Жижиг ширхэгтэй ба тоосорхог элс S_r<0.6, жижиг ширхэгтэй ба тоосорхог элс 0,05 мм түүнээс жижиг хэсэг жингийн 15%-иас бага Том хэмхдэст хөрс жингийн 10% хүртэл шавар ба жижиг, тоосорхог элсэн жигшээстэй
Сул овойлт үүсэх хөрс	0.01-0.035	Шаварлаг хөрс 0 Тоосорхог ба жижиг ширхэгтэй элс 0.6 Том хэмхдэст хөрс 10%- 30% тоосорхог ба жижиг ширхэгтэй элсэн чигжээстэй.
Дундаж овойлттой хөрс	0.035-0.07	Шаварлаг хөрс 0,25 Тоосорхог ба жижиг ширхэгтэй элс 0.8 Том хэмхдэст шавар, тоосорхог ба жижиг ширхэгтэй элсэн чигжээс жингийн 30%-иас их
Хүчтэй овойлттой хөрс	>0.07	Шаварлаг хөрс J_L>0.5 Тоосорхог ба жижиг ширхэгтэй элс S_r>0.95

Тайлбар: J_L- Урсамтгайн үзүүлэлт, S_r- Чийглэгийн зэрэг

Овойлттой хөрсний ангилалд хамаарагдах хөрс дэлхийн бөмбөрцгийн хуурай газрын гадаргуугийн нэлээд хэсэгт тархсан байдаг. Өвөл, зуны улиралтай байгаль цаг агаарын эх газрын эрс тэс уур амьсгалтай нутаг дэвсгэрт байрлах улс орнуудын нутаг дэвсгэрийн нэлээд хэсгийг овойлттой хөрс эзэлдэг. Жишээлбэл, ОХУ-ын нутаг дэвсгэрийн өвөл гүн хөлддөг хэсгийн 27%, Монгол орны нийт нутаг дэвсгэрийн 31% нь хүснэгт 1-д үзүүлсэн овойлттой хөрсний ангилалын аль нэг төрөлд хамаарагддаг гэсэн статистик мэдээлэл байдаг.
Монгол орны нутаг дэвсгэрийн хөрс 2.8-5.0м хүртэл гүн хөлддөг. Улаанбаатар хотод амины орон сууц зонхилон баригдаж байгаа эргэн тойрны уулсын ам, хөндийнүүдэд овойлттой хөрс түгээмэл тархсан байдаг. Эдгээр нутаг дэвсгэрт барьсан барилгуудын нилээд хэсэг хөрсний овойлтын сөрөг нөлөөгөөр хагарсан, хэв гажилтанд орсон байна. Шалтгааныг судалж үзэхэд цөөн давхар бага жинтэй амины орон сууц зэрэг барилгуудыг овойлттой хөрсөнд барих арга, бүтээцийн шийдлийг буруу сонгож барьсан, хөрсний инженер-геологийн судалгаа хийгээгүй, овойлтгүй-ердийн хөрсөн дээр барилга барьдаг арга, шийдлээр барьсантай холбоотой байдаг.

Овойлттой хөрсөнд амины орон сууц барих суурийн шийдэл

Овойлттой хөрсөн дээр цөөн давхар, суурийн уланд ирэх даралт багатай барилгын суурийг улирлын хөлдөлтийн гүнд хүргэж суулгах ёстой гэдэг зарчмыг түгээмэл хэрэглэдэг байсан. Энэ арга нь суурийн уланд үйлчлэх босоо чиглэлийн овойлтын даралтыг 0-тэй тэнцүү болгох боловч хажуу гадаргууд үүсэх шүргэгч хүчийг хэвээр үлдээх, зарим тохиолдолд нэмэгдүүлэх магадлалтай байдаг. Иймээс хөрсний овойлтоос үүсэх эрсдэлийг бүрэн арилгах баталгаа муутай. Мөн жижиг барилгын хувьд суурь, газар шорооны ажлын өртөг зардал харьцангуй өндөрсөх зэрэг тал гардаг.
Ийм учраас сүүлийн үед дулаалгатай суурь, хөрсний усны түвшин бууруулах шүүрлийн хоолойтой ба хоолойгүйгээр төлөвлөх, винтэн гадсан суурь хэрэглэх, элс хайрган дэр тавьж барих зэрэг аргуудыг өргөн хэрэглэж байна.

Овойлттой хөрсөнд амины орон сууц барихад хэрэглэх дэвшилтэт арга

Дулаалгатай суурийн шийдлийн хувилбарыг зураг-2 –т үзүүлэв
Дулаалгыг зурагт үзүүлсэн хэлбэр хэмжээгээр хийх нь зүйтэй

Винтэн маягийн үзүүртэй, далбаатай гадсан суурийн шийдлийг хэрэглэхдээ улирлын хөлдөлтийн гүнээс доош хөрсний шинж чанараас хамааруулан 1-3м гүнд винтэн үзүүрийн хэсгийг оруулж суулгана. Винтэн гадсыг металлаар хийж чиглүүлэх цооногтой суулгана.
Зураг-3 Металл винтэн гадасны хувилбарын бүдүүвч

Элс хайрган дэр хэрэглэх шийдлийн хувилбарын бүдүүвчийг зураг -4-т үзүүлэв. Дэрэнд том ширхэгтэй элс, хайрган хөрс ашиглах ба 20 см-ийн зузаантайгаар үечлэн нягтруулж бэлтгэнэ. Элс хайрган дэрний зузааныг хөрсний нөхцлөөс хамааруулан тооцоогоор сонгож авах буюу 60-100см байна.

Пирамид хэлбэрийн суурийн шийдлийг хэрэглэхэд овойлтоос үүсэх хажуугийн даралтыг бүрэн арилгаж болно. Суурийн ул хэсэгт элсэн дэр нягтруулан хийх хэрэгтэй.

Зураг-5 Пирамид хэлбэрийн суурийн шийдлийн бүдүүвч

Овойлттой хөрстэй нөхцөлд амины орон сууцны барилга барихдаа эдгээр төрлийн сууриудаас оновчтой хувилбарыг сонгон авч хэрэглэсэн нөхцөлд хөрсний овойлтоос үүсэх эрсдэлийг бүрэн арилгаж болно.

Аль ч тохиолдолд хөрсний инженер-геологийн судалгааг заавал хийлгэх шаардлагатай. Суурийн геометр хэмжээсүүдийг тооцооны үндсэн дээр хувилбаруудаас сонгож авна. Суурийн аль ч хувилбарыг хэрэглэсэн тохиолдолд буурь хөрсийг усанд автаж норохоос найдвартай хамгаалах зайлшгүй шаардлагатайг анхаарах хэрэгтэй.