Зурвас бичих
Messenger
Залгах
- Batsuh
Барилгын чанар сайжирсан ч агааржуулалтын систем асуудал дагуулсаар байна
Сэтгүүлчээс үл хамааран зочид өөрсдийн сонирхсон асуултыг харилцан тавьж, сонирхолтой яриа өрнүүлдэг “Амжилтын эзэд” дуэль ярилцлагын энэ удаагийн дугаарт “ТЭСО Пропертиз” ХХК-ийн гүйцэтгэх захирал П.Лхагвадорж, “Жанжин-Өргөө” ХХК-ий захирал У.Батдэлгэр нар оролцож, салбарынхаа болон хувь хүнийхээ талаас сонирхолтой яриа өрнүүллээ.
П.Лхагвадорж захирал ХБНГУ-д боловсрол эзэмшсэн бөгөөд монголын томоохон компаниудад маркетинг борлуулалтын чиглэлээр 10 гаруй жил ажиллаж байгаад 2017 оноос ТЭСО корпарацийн үл хөдлөх хөрөнгийн зах зээлийн шинэ төсөл, судалгааны багийн удирдагчаас гараагаа эхэлж байжээ. Харин У.Батдэлгэр захирлын хувьд Барилгын дулаан хангамж, агаар сэлгэлтийн инженер мэргэжилтэй бөгөөд Оюутолгой төслийн нэгдүгээр үе шат болох оргил бүтээн байгуулалтад гар бие оролцож байсан инженер юм. Ингээд 2009 оноос барилгын дулаан хангамж, агаар сэлгэлтийн системийн зураг төсөл болон угсралт гүйцэтгэдэг “Жанжин-Өргөө” ХХК компаниа байгуулан өнөөг хүртэл амжилттай ажиллаж байгаа аж.
БИДНИЙ БАГАД ИЛҮҮДЭЛ ЖИНТЭЙ ХҮҮХЭД ГЭЖ БАЙСАНГҮЙ
П.Лхагвадорж: Хоёулаа их сургуулиа ойролцоо төгссөн нэг үеийхэн юм байна. Иймээс бидний үеийн хүүхэд нас, орчин цагийн хүүхдүүдийн хоорондын ялгааны талаар ярилцлагаа эхлэх үү. Хоорондын ялгааг харж байна вэ?
У.Батдэлгэр: Аав минь цэргийн хүн, ээж минь цэцэрлэгийн багш мэргэжилтэй их л завгүй ажилладаг байсан. Би 7 хүүхэдтэй айлын дундах хүү бөгөөд хамгийн хөдөлгөөнтэй үргэлж гадаа тоглож өнгөрүүлдэг. Найз нартайгаа тэвэг өшиглөж, янз бүрийн спортоор өрсөлдөж тоглодог байлаа. Харин зах зээлийн хөгжил цэцэглэлтээ дагаад өнөөгийн хүүхдүүдийн сонирхдог зүйл, бодол, сэтгэхүй, нийгмийн харилцаа эрс өөр болжээ. Нэг талаар энэ хүүхдүүд хэрэгцээт зүйлээрээ бүрэн хангагдсан нь сайн талтай. Гэхдээ нөгөө талаасаа бидний хүүхэд ахуй цагийн амьд харилцаа багасаж, компютер тоглоом, гар утсанд автаж, эрүүл мэндээрээ хохирч байгаа нь харамсалтай байна. Хүүхдүүдэд бие бялдараа хөгжүүлэх, чөлөөт цагаа зөв боловсон өнгөрүүлэх орчинг бий болгох шаардлага бидний өмнө тулгараад байна. Нийгмийн амьдрал урсгалаараа хөврөх биш өөрсдөө санаачилж алсыг харсан хүүхдэд ээлтэй орчинтой нийгмийг байгуулах нь чухал гэж боддог.
П.Лхагвадорж: Тийм шүү, бид байнгын идэвхтэй хөдөлгөөнтэй байсан учраас тухайн үед илүүдэл жинтэй хүүхэд гэж байсангүй. Харин одоо хүмүүсийн амьдрах орчин сайжирч, хүүхдүүд ихэнх цагаа гэртээ PC, комьютер тоглоом тоглож, интернэтээр янз бүрийн зүйл үзэж өнгөрүүлж байна. Ингэснээр найз нөхөдгүй, бусдаас тусгаарлагдаж, үүнийгээ нөхөхийн тулд сошиал ертөнцөд тодорхой хүрээ үүсгэж түүнээсээ дутуугаа нөхөх болж. Хүүхэд гэрээсээ гарах дургүй байх нь орчноосоо ихээхэн шалтгаалдаг. Одоо цагт хүүхэд тоглох сонирхолтой тоглоомын талбайтай орон сууц тун цөөхөн байна. Ногоон байгууламжгүй, ганц гулгуур, савлуурхан байрлуулсан болоод орхидог. Тиймээс хүүхдүүд гадаа тоглох хүсэлгүй байна шүү дээ. Энэ талд манай барилгын компаниуд анхаарч ажиллах ёстой гэж боддог. Би хүүхдүүддээ бага насныхаа тухай ярихаар их гайхдаг юм. Уг нь зуун дамжсан биш 20 - иодхон жилийн өмнө, хойно шүү дээ.
У.Батдэлгэр: 1990 оны зах зээлийн хүнд хэцүү үеийг хэрхэн даван туулж байв. Тухайн үед хүн бүр төдийлөн мэдэхгүй шинэлэг мэргэжлийг сонгожээ?
П.Лхагвадорж: Тухайн үед би 10 жилийн хүүхэд байсан. Сэтгэлд хамгийн тод үлдсэн зүйл бол 1991 онд Засгийн газрын 20 дугаар тогтоол гарч, мөнгөний ханш 2 дахин өссөн явдал. Тэр үед 3 төгрөгөөр “Ард” кино театрт кино үзэхээр очтол 6 төгрөг болчихсон байсан тул дуртай киногоо үзэж чадалгүй буцаж байлаа. Сүүний машин ирээгүй байхад л өглөө 6 цагт дугаарлаж зогсдог. Жаахан л оройтвол сүүгүй хоцорчихдог. Дэлгүүрийн лангуун дээр бор давснаас өөр зүйлгүй. Манайх ам бүл долуулаа. Тиймээс картаар 350 гр масло, 350 гр элсэн чихэр, 2 ширхэг талх, гурил, мах авна. Ингэж авахдаа ч шууд очоод авчихдаггүй, нэлээд дугаарлаж зогсож байж авдаг байж дээ. Миний хувьд 1993 онд их сургуульд элсэн орсон. Тухайн үед компютер, электроник, менежмент, менежер, программ хангамж гэх мэт шинэ үг хэллэг их орж ирсэн. Эдгээр үгний цаад утга учрыг төдийлөн нарийн мэдэхгүй ч сонирхолтой санагдсан учраас КТМС-д суралцахаар орж байлаа. Гэхдээ тэр үед хамгийн өндөр оноотой хүүхдүүд энэ сургуульд элсэн ордог байсан. Энэ дашрамд хэлэхэд, КТМС-ыг компютер, программ хангамжийн чиглэлээр хөгжүүлсэн Д.Бадарч багшийг Монголын дээд боловсролын хөгжилд үнэтэй хувь нэмэр оруулсан хүн гэж боддог. Гадаадад номын дуу сонссон тэрээр шинэ эрин үеийн шинэ чиг хандлагыг ойлгож, Монгол залуучуудадаа мэдлэг боловсрол олгосонд баярлаж явдаг.
П.Лхагвадорж: Таны хувьд зах зээлийн харилцаанд хэрхэн шилжсэн бэ?
У.Батдэлгэр: Хүүхэд байхаасаа аав, ээждээ тусалж, мужаан, дархан, гэр ахуйн цахилгаан хэрэгслийн засварчин гээд л хар бор ажлыг гололгүй хийж өссөн. Зах зээл эхлэх үед хүн бүр наймаа арилжаа хийж, хувийн бизнес, жижиг аж ахуй эрхэлж эхэлсэн. Аав маань тэтгэвэртэй гарсан даруйдаа мужааны цех байгуулж, тэр үедээ моодонд орсон орон сууцны давхар модон хаалгууд хийж байгаад яваандаа зэс, гуулиар гоёл чимэглэл хийдэг дарханы ажил хийсэн. Тухайн үед аав ажилд их дарагддаг байсан тул миний хувьд чадах ядахаараа гар бие оролцож тусалдаг байсан. Оюутны зуны амралтаараа буюу 1994 онд Жанрайсаг бурхныг бүтээж байсантай холбогдуулан 300 ширхэг Аюуш бурхны гоёл чимэглэл, бурхны титэм гээд маш нарийн зүйлүүдийг хийж их зүйлийг сурч байсан. Удалгүй оюутан байхдаа анхны хүүхдээ өлгийдөн авч, хадам ээжтэйгээ Сүхбаатарын талбай дээр зурагчин хийх шинэ ажилтай болж байлаа. Ингэж явсаар 1998 оны өвөл их сургуулиа амжилттай төгсч, “Монар” хэмээх зураг төслийн компанид анх ажилд орсон. Энэ компанийн хамт олонтой ажиллах хугацаандаа их зүйлийг сурч мэдэж авсан бөгөөд энэ дашрамд талархаж явдгаа хэлмээр байна. Хамгийн анх тухайн үеийн шилдэг хотхонд тооцогдож байсан “Оддын хотхон” 3 давхар тансаг зэрэглэлийн амины орон сууцны зураг төслийг зурж байлаа. Мөн 1999 онд Нисэх буудлын ангарын барилгын зураг төслийг автокад программаар анх удаа зураг төслийг боловсруулж түүндээ их урам орж билээ.
СУРГУУЛЬ, ЦЭЦЭРЛЭГИЙН АГААРЖУУЛАЛТЫГ ХҮҮХДЭД ЗОРИУЛЖ ТӨЛӨВЛӨХ ШААРДЛАГАТАЙ
П.Лхагвадорж: 1990-ээд оны сүүлээр хэн мөнгөтэй нь байшин барьж эхэлсэн. Тухайн үед шинэ барилга цөөхөн учраас асуудалгүй зарагддаг байлаа. Харин одоо төлөвлөлтгүй, чанаргүй баригдсан барилга зарагдахаа больж, иргэд ч ямар орон сууц худалдан авахаа сайн мэддэг болжээ. Тиймээс спортын хэллэгээр бол барилгын салбар сонирхогчийн түвшнээс мэргэжлийн түвшин рүү орж байна гэж бодож байна. Үүнтэй Та санал нийлж байна уу?
У.Батдэлгэр: Санал нэг байна. Одоогоос 15 жилийн өмнө барилгын чанар харьцангуй сул байсан. Ялангуяа, агаар сэлгэлтийн, халаалтын систем, дотор инженерийн системийн угсралт, материалын чанар тааруухан байсан. Ер нь барилгад инженерийн шугам сүлжээ хамгийн чухал байдаг. Халаалт, агаар сэлгэлт, цэвэр, бохир ус, цахилгааны систем нь ашиглалтын үед байнга асуудал үүсгэдэг байсан. Хаин одоо тэр үеийг бодвол харьцангуй чанар, гүйцэтгэл сайтай, чанартай материалууд хэрэглэдэг болсон нь барилгын салбарын хөгжил, дэвшлийн нэгэн баталгаа юм. Цаашид манай салбарт анхаарах гол зүйл бол яахын аргагүй агааржуулалт юм. Барилгын салбарынхаа гал тогоонд нь ажилладаг хүний хувьд барилгад биш хүндээ зориулсан агааржуулалтын цогц системтэй байхыг илүүд үздэг.
П.Лхагвадорж: Хэдий сайжирч байгаа ч агааржуулалтын систем одоо болтол асуудал дагуулсаар байна. Шинэ байранд орсон хүмүүсээс санал асуулга авахад ихэнх гомдол агааржуулалтын тухай ирдэг шүү.
У.Батдэлгэр: Сүүлийн үеийн дийлэнх барилга “Гаднаа гяланцаг, дотроо паланцаг” байгаа нь нууц биш. Яагаад Монголд агааржуулалтын систем хөгжихгүй байна вэ гэхээр бид уламжлалт нэг хэв маягийн буюу ердийн агааржуулалтын системийг өргөн хэрэглэж байгаа явдал юм. Энгийн ажиллагаатай ердийн систем нь гадна, дотно агаарын нягт болон өндрийн зөрүүгээр, мөн гадна салхины үйлчлэлээр явагддаг. Өнөөдөр барилгын дулаалга, битүүмжлэл дээд зэргээр сайжирсан, цонхны шүүрэлтээр агаар орох боломж хаагдсан тул ердийн агааржуулалтын систем хэвийн ажиллах бололцоогүй. Иймээс дээшээ агаар байнга сорогдож байх ёстой байтал ихэнх орон сууцны агааржуулалт эсрэгээрээ үлээж байх жишээтэй. Сүүлийн жилүүдэд ОХУ-д олон нийт, орон сууцны барилгын хамгийн дээр техникийн давхар бий болгож агааржуулалтын систем төлөвлөж өгснөөр энэ нь маш үр дүнтэй зөв арга гэдэг нь батлагдаад явж байна. Техникийн давхарт хуримтлагдсан их халуун агаарыг гадагш зайлуулах маш авсаархан төхөөрөмж, бага хүчин чадлын тэнхлэгийн сэнс, дефлекторийг ашиглаад агаарыг өөрийн урсгалаар чөлөөтэй гадна агаарт зайлуулах шийдэл төгс шийдэл гэж би үнэлж байна. Улмаар техникийн давхарт зайлуулж байгаа агаарын дулааныг ашиглах орчин үеийн дэвшилттэй төхөөрөмж хэрэглэж гаднаас цэвэр агаар оруулах боломжийг бий болгож болно. Орон сууцны ердийн системийн ажиллагаа сайжруулах энгийн хялбар арга бага оврын жижиг агаар оруулах нээлхий, клапанг ашиглахад бас сайн нөлөө үзүүлдэг. Энэ аргыг цаашид зураг төсөлчид бид төлөвлөж, гүйцэтгэгч байгууллага ач холбогдлыг нь ойлгож хэрэгжүүлэхэд анхаарч ажиллах хэрэгтэй байна. Гадна хананд гарсан жижиг сараалжны нүх фасад муухай харагдуулна гэхээс илүүтэй хүнийхээ ая тухыг эрхэмлэх нь зүйтэй гэж зөвлөмөөр байна. Шулуухан хэлэхэд манайхан фасадаа л голлон анхаардаг.
П.Лхагвадорж: Ялангуяа сургууль, цэцэрлэг, олон нийтийн газрын агааржуулалтад анхаармаар санагддаг юм. Энэ талд анхаарч ажиллахад ямар асуудлууд тулгарч байна вэ?
У.Батдэлгэр: Агааржуулалтын системийг оновчтой, дэвшилттэй, эрчим хүчний хэмнэлттэй, ая тух хангасан байлгахын тулд барилгын зураг төслийн шатанд нь шийдэх хэрэгтэй. Өнөө үед зураг төсөл зохиогч, захиалагч нар худалдах, түрээслэх, өөрсдөө ашиглах ашигтай талбайдаа анхаарал хандуулж, агаар сэлгэлтийн техникийн өрөө гэсэн ойлголтыг үгүй болгосон гэхэд хилсдэхгүй. Түүнчлэн давхрын өндөр хангалтгүй, босоо шахт төлөвлөх боломж туйлын хомс зургууд дээр агааржуулалт төлөвлөх, угсрах ажил нь өөрөө түвэгтэй болж тэр нь захиалагчийн хүссэн тааз, өрөөний интерьер дизайныг алдагдуулах байдалд оруулдаг. Агааржуулалтын хоолой өөрөө сан, цахилгаан шиг жижиг биш шүү дээ орон зайг эзлэх тул яалт ч үгүй дам нуруу доогуур угсарна. Агааржуулалтын хоолой дам нуруу ороож угсрах нь үнэндээ манай улсад л байдаг. Үнэндээ бусад орнуудад миний хувьд нэг удаа ч хараагүй тул энэ байдлыг цаашид бид зогсоох хэрэгтэй юм.
Миний бодлоор сургууль, цэцэрлэгийн барилгуудад ердийн уламжлалт энгийн агааржуулалтын системийг дангаар нь хэрэглэх өнөө цагт тийм ч таатай шийдэл биш харагддаг. Америк, ОХУ-ын цэцэрлэг, сургуулийн барилгын агааржуулалтыг дээд зэрэглэлийн буюу таван одтой зочид буудлын хэмжээнд хүртэл хийсэн туршлага байдаг. Гадныхан агааржуулалт, агаар солилцоо муу бол хүүхэд нозоорч, хичээлдээ дур сонирхолгүй болж, улмаар ойлгох чадвар нь буурч, суралцах байдалд сөргөөр нөлөөлдөг гэж үздэг. Энэ бол үнэн. Манай хуучны сургуулиуд 20-30 хүүхдэд зориулан агааржуулалтын ердийн системийг шийдсэн байдаг бол өнөө цагийн сургуулийн анги дүүргэлт 50-60 хүүхэд нэг ангид сууж байна. Өөрөөр хэлбэл, 2 дахин их хүүхэд байгаа ангид яаж ч бодсон агаар солилцоог энгийнээр хийх арга ухаан нь өөрөө буруу бөгөөд нөгөө л нэг цонхоор зохион байгуулалтгүй агаар оруулахаас аргагүй байдлаар явж байна. Хүйтний улиралд Улаанбаатар хотын агаарын бохирдол, чанар муу болохын зэрэгцээ гадаа хүйтэн байгаа нөхцөлд яаж ч бодсон гаднаас агаар оруулах боломжгүй. Иймээс олон цагаар цэвэр агааргүй орчинд хүүхдүүдийг байлгана гэдэг учир дутагдалтай. Хэдийгээр дотор агаарын чанарын үзүүлэлтээр хангалтгүй байгаа талаар мэргэжлийн хүмүүс ярьж хэлсээр ирсэн ч дорвитой шийдэлд хүрэхгүй байна. Энэ байдлыг өөрчилж, сайжруулбал сургалтын чанар дээшилж ахиц дэвшил гарах нь тодорхой.
У.Батдэлгэр: Танай компани шинэ төслийнхөө хүрээнд агаар сэлгэлт, дотор агаарын чанар, хүний ая тухыг хангах чиглэлээр ямар, ямар судалгаа хийсэн бэ?
П.Лхагвадорж: Бид шинэ төсөл дээрээ агаарын чанарыг илэрхийлэх 5.0 стандартыг хэрэгжүүлж байна. Энэ нь өрөөний температур 18-22 хэм, чийглэгийн түвшин 40-65 хувь, нүүрстөрөгчийн давхар исэл 1000ppm-ээс хэтрэхгүй, гадна дуу чимээ 45-60дц байхаар төлөвлөсөн. Дотор агаарын чийгшил 50-60 хувь байх ёстой байтал Монголд маш хуурай байна. Үүнээс болоод амьсгалын замын өвчин ихээр гардаг. Мөн агаарт байх ёстой нүүрс хүчлийн давхар эслийн /CO2/ хэмжээ нь 800-1000 ppm байх ёстой атал манайд хэд дахин их байгаа нь судалгаар гарсан. Нүүрс хүчлийн хий их болсноор хүний бие нозоорч, нойр хүрч, мансуурсан юм шиг байдалд ордог.
ХҮҮХДЭД ЭЭЛТЭЙ БЕТОН, АРМАТУР ГЭЖ БАЙХГҮЙ Ч ТӨЛӨВЛӨЛТ ГЭЖ БИЙ
У.Батдэлгэр: Монголд анхны гэх тодотголтой олон зүйлийг цогцлоосон бүтээн байгуулалт бий болж байна уу даа гэж би хувьдаа танай төслийг харж байгаа. Иймээс “Sky garden” төслийнхөө талаар танилцуулна уу?
П.Лхагвадорж: Бид “Sky garden” төслийн концепци, төлөвлөлт ямар байх талаар хоёр жилийн туршид судалгаа хийсэн. Жишээлбэл, Сингапурын “CTG” компанитай хамтарч Монголын зах зээлд байгаа орон сууц яагаад борлогдохгүй байгаа талаар судалгаа хийсэн юм. Энэ үеэр ихэнх орон сууц шинэ мянганы иргэдийн хэрэгцээ, шаардлагыг хангаж чадахгүй байна гэсэн дүгнэлт гарсан. Тиймээс энэ дүгнэлтэнд тулгуурлан төслөө боловсруулсан. Мөн хүүхдийг эрүүл, аюулгүй орчинд амьдруулах нөхцөлийг бүрэн бүрдүүлж чадсан нь бидний гол онцлог. Мэдээж хүүхдэд ээлтэй бетон, арматур гэж байхгүй ч тэдэнд ээлтэй төлөвлөлт гэж бий. Бид ногоон байгууламжийн үр ашгийг зуны дулаан цагт л хүртдэг. Тиймээс хамгийн эрүүл дотор агаарыг бий болгох үүднээс жилийн дөрвөн улирлын турш ашиглах боломжтой “winter garden” буюу өвлийн цэцэрлэгийн шийдлийг гаргасан. Энд халуун орны дал модыг хүртэл тарьж байгаа. Мөн Монголд анх удаа босоо цэцэрлэгийг бий болгож, айл болгонд 12м2 ногоон байгууламж байхаар төлөвлөсөн. Түүнчлэн рашааны “mouttlmnay” сувгийг бий болгож байна. Та гэрээсээ Архангайн Цэнхэрийн рашааныг ууна гэсэн үг юм. Европд том цонхийг D витамины шүршүүр гэж ярьдаг. Тийм ч учраас архитектур талаасаа том цэлгэр цонхтой байх юм.
Харин гадна талбайн хувьд оршин суугчид амарч, зугаалах ногоон байгууламж, усан оргилуур бүхий таатай орчинг бүрдүүлж, хүүхдүүдийн гадаа гарч тоглох хүслийг төрүүлэхүйц сонирхолтой тоглоомын талбайг бий болгосон. Манай нэг давуу тал бол үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэнтэй ойр байрладаг. Тиймээс ямар ч шатгүй гүүрэн гарцыг барьснаар хүүхдийн тэрэг түрж яваа ээжүүд, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд, дугуйтай зорчигчид зогсохгүй явсаар цэцэрлэгт хүрээлэнд очих боломжтой. Энэ мэтчилэн оршин суугчдыг эрүүл, аюулгүй орчинд тав тухтай амьдруулах бүх л шийдлийг цогцлоохыг зорин ажиллаж байна.
П.Лхагвадорж: Бид шинэ төслөө шалны халаалттай байхаар төлөвлөөд судалгаа хийж байгаа. Та мэргэжлийн хүний хувьд шалны халаалтын талаар ямар бодолтой байдаг вэ?
У.Батдэлгэр: Шалны халаалт бол хамгийн төгс, шилдэг шийдэл. Эрчим хүчний хэмнэлттэй, амьдарч байгаа хүндээ дээд зэрэглэлийн тав тухыг мэдрүүлдэг. Харин манай улсын хувьд шалны халаалтын систем хөгжөөд 10 гаруй жил болж байх шиг. Иймээс ихэнх хүн энэ тал дээр сөрөг бодолтой байдаг. Доороосоо халснаас болж даралт ихсэж, толгой өвддөг гэх нь бий. Хэрвээ ийм асуудал үүссэн бол технологийн дагуу хийгээгүй эсвэл буруу ашигласанаас үүдэлтэй. Уг нь шалны гадаргуу 28 градусаас илүү халах ёсгүй юм. Харин ч эрүүл мэндийн хувьд эерэг нөлөөтэй. Хүн босоо түвшиндээ доороосоо дулаан, толгой хэсэг нь хөлнөөсөө нам температурт байх нь зөв юм. Үүнээс гадна ралиатороос гарч буй дулаан нь агаарын урсгал хөдөлгөөнийг бий болгодог бол шалны халаалт дороосоо жигд бүхий л талбайг хамарч халаадаг төдийгүй хөл нүцгэн гишгэхэд үргэлж дулаан байдгаараа хүүхэд, хөгшдөд илүү ээлтэй эко систем юм. Мөн нам температурын халаалтын системд ордог тул эрчим хүчний хэмнэлттэй, сэргээгдэх эрчим хүчээр халаадаг гэх мэт давуу тал ихтэй.
Би шалны халаалтыг 2012 онд баригдсан агааржуулалтын цех дээрээ угсарч амжилттай туршиж шалгасан. Зөвхөн орон сууц гэлтгүй шалны халаалтыг үйлдвэрийн газрууд төлөвлөвөл илүү ая тухтай, эрчим хүчний хэмнэлттэй байна. Оюутолгой төсөл дээр ажиллаж байхдаа ажилчдын амьдардаг 5 ханат 500 гэрийн шалны халаалтын системийг анх төлөвлөж байлаа. Эдгээр гэрүүд халаалтын зуухнаас гадна нэгдсэн шугам сүлжээгээр холбогдож дулаанаар хангагдахаар хийсэн юм. Монгол гэрт маш тохиромжтой бөгөөд дулаахан, тав тухыг дээд зэргээр хангасан. Шалны халаалт дулаанаа олон цаг хадгалдаг болохоор халаалтын зуух зогсох тэр хооронд гэрт ямарч нөлөө үзүүлэхгүй дулаан хэвээрээ байдагт шалны халаалтын нууц оршиж байгаа юм. Монгол гэр өөрөө доогуураа хүйтэн, дээрээ халуун байдаг учраас энэ асуудлыг бүрэн шийдэх боломжтой. Европын орнуудад газрын гүний дулааныг шалны халаалттай хослуулан барилга байгууламжаа халааж шийддэг. Энэ арга үнэхээр зөв зүйтэй аргын нэг мөн. Харин Монголд газраас гарч байгаа дулааны энерги нь хангалттай түвшинд хүрдэггүй. Энэ нь манай орны цаг агаарын нөхцөл, бусад хүчин зүйлүүдтэй холбоотой юм.
П.Лхагвадорж: Оюутолгойд олон жил ажиллаж, бүтээн байгуулалтад гар бие оролцсон хүний хувьд ажилласан туршлага, тухайн үеийн бүтээн байгуулалт хэр чанартай болсон бэ?
У.Батдэлгэр: Хамгийн анх 2005 онд Оюутолгой төслийн Инженерингийн хэлтэст халаалт, агаар сэлгэлтийн талбайн төслийн инженерээр ажилд орж, тэр цагаас хойш 2013 он хүртэл ажилласан. Энэ үед төслийн оргил бүтээн байгуулалтыг гадны олон сайхан инженер мэргэжилтэнүүдтэй хамтдаа хийж байгуулсандаа баяртай явдаг. Гүний далд уурхай бүтээн байгуулалтын гэрээ батлагдаж 2017 оны нэгдүгээр сард далд уурхайн бүтээн байгуулалтын инженерингийн хэлтэст дэд бүтэц хариуцсан инженерийн үүргийг гүйцэтгэж нийтдээ 10 гаруй жил Оюутолгой төсөл дээр ажилласан байна. Анх ажилд орсон өдөр минь сэтгэлд их тод үлдсэн байдаг. Намайг Оюутолгойд буухаас дөрвөн цагийн өмнө халуун усны цахилгаан ус халаагч өндөр даралтаар задарч үүнээс болж гадна нэг мэргэжилтэн бэртэж төслийн хүн бүр л сандралдсан байж билээ. Миний хариуцах ажил ийм байдалтай угтсан нь сургамж болж, цаашид сэрэмж, анхааралтай ажиллах ёстой гэдгийг ойлгуулж байсан. Тэр цагаас хойш Оюутолгой төслийн дулаан, ус хангамж, цэвэр бохир, сантехниктэй холбоотой бүхий л ажлыг хариуцан ажилласан. Анхны бүтээн байгуулалтын үед Монголд инженер, техникийн ажилтнууд дутмаг, ажиллах хүн хүч хангалтгүй учраас Хятадын шилдэг 3 компаний 5000 гаруй хятад ажилчид ирж бүтээн байгуулалтыг чанартай сайн дуусгаж билээ. Гурван жилийн дотор дулааны станц, баяжуулах үйлдвэр, ус хангамжийн нэгдсэн сүлжээ, дэд бүтцийн барилга байгууламжуудыг хийж гүйцэтгэсэн. Бүгдийг төслийн талбай дээр ажиллаж нүдээрээ харж, гар бие оролцож байсан хүний хувьд чанартай бүтээн байгуулалт болсон гэж боддог. Шугам сүлжээг угсрахдаа маш нарийн судалгаа, тооцоог хийсэн учраас хөрсний хөдөлгөөнөөс болж ямар нэгэн гажилт үүсэхгүй байхаар барьсан. Дулааны сүлжээг суваггүй тавилтын арга технологийн дагуу чанартай хийсэн бөгөөд одоогоор ямар нэгэн асуудалгүй хэвийн ажиллаж байгаа нь баталгаатай гүйцэтгэл болсон. Төслийн 2-р шат буюу гүний далд уурхайн бүтээн байгуулалтанд өнгөрсөн 2 жил ажиллахдаа нэг зүйлийг анзаарсан. Гадны инженер мэргэжилтнүүдтэй хамтарч Монголын томоохон гүйцэтгэгч компаниудын ажилчдыг сургаж, зааж зөвлөж гүний уурхайн бүтээн байгуулалтыг Монголчууд өөрсдөө хийснээрээ онцлог, үнэхээр гайхалтай. Оюутолгой төслийн менежмент, аюулгүй ажиллагааны соёлд талархаж явдаг шүү.
У.Батдэлгэр: Өнөөдөр Монголын барилгын салбарт эн тэргүүнд тулгамдаж байгаа ямар асуудал байна вэ?
П.Лхагвадорж: Хүний нөөц дутмаг, мэргэшсэн хүмүүс бага байна. Миний бодлоор мэргэшсэн хүмүүсийг л барилгын талбайд ажиллуулдаг болмоор байна. Барилгын талаар ямар ч ойлголтгүй хүн туслахаар ажилд орсноос болж хөдөлмөрийн аюулгүй байдал талаас асуудал үүсэж, барилгын талбай дээр осол гарсан олон тохиолдол бий. Хуучин цагт барилгын техник мэргэжлийн сургуулиас өрлөгчин, шаварчин гээд мэргэжлийн ажилчид бэлтгэдэг байлаа. Одоо тэр бодлого алдагдаж, дуртай нь ажилд ороод өдөр нь хийсэн ажлынхаа цалинг орой нь авах хүсэлтэй хүмүүс их болжээ. Иймээс энэ асуудалд төр засаг, барилгын салбарт ажиллаж байгаа төрийн бус байгууллагууд анхааран ажиллаж, тодорхой түвшинд мэргэжлийн үнэмлэх олгох хэрэгтэй гэж бодож байна.
У.Батдэлгэр: “ТЭСО” корпораци сайн төлөвлөлттэй барилга барихаас гадна бүх төрлийн хүнсний бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг Монголын манлай үйлдвэрүүдийн нэг. Үйлдвэрийн чанар, стандарт ямар түвшинд байна вэ?
П.Лхагвадорж: Манай компани дотооддоо бараа бүтээгдэхүүнээ үйлдвэрлээд зогсохгүй гадаад руу экспортолдог. Өнгөрсөн онд хүнсний үйлдвэрлэлийн манлай экспортлогч компани болоод байна. Ихэнх хүмүүс экспорт гэхээр уул уурхай, нүүрс гэж ойлгодог бол бид хүнсээ олон улсын зах зээлд гаргаж чадлаа. Энэ нь дэлхийн стандартыг хангасан чанартай бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж буйн нотолгоо юм. Монголын анхны ISO 9001, ISO14000 зэрэг заалтуудыг нэвтрүүлээд хэрэгжүүлж байгаа. Мөн манай компани бүтээгдэхүүн хөгжүүлэлтийн багтай. Хамгийн сүүлд хуурай, зөв аарцны ундааг гаргасан. Худалдаанд гарсан даруйдаа хүйтний улиралд хүмүүсийн гол хэрэглээ болж чадсан. Цаг гарган буцалгаж уудаг аарцыг хэдхэн минутын дотор найруулаад уух боломжийг бий болгосон нь шинэ технологи, инноваци гэж бодож байна.
П.Лхагвадорж: Улаанбаатар хотын анхны хийгдсэн инженерийн шугам сүлжээ гэхэд л бараг 50 жил болсон. Тиймээс дотор бохирдол, зэв зэрэг нь байх ёстой хэмжээнээсээ ихссэн. Товчхондоо бидний крантнаас ууж байгаа ус үнэхээр цэвэр үү. Энэ талаар Та ямар бодолтой явдаг вэ?
У.Батдэлгэр: Хүүхэд байхад айх зүйлгүй крантны ус түүхийгээр нь уучихдаг байлаа. Одоо бол эрсдэлтэй. Саяхан Ус сувгийн ашиглалтын албанаас шинээр баригдаж байгаа барилга байгууламж ган хоолойны оронд зэс, хуванцар хоолойг ашиглах зөвлөмж гаргасан байсан. Сүүлийн үед хуванцар хоолойнууд 50 жилийн баталгаатай, өндөр чанартай үйлдвэрлэгддэг болсон. Гэхдээ орон сууцнууд хоолойгоо сольсон ч шугам сүлжээ зэвтэй тохиолдолд энэ асуудлыг бүрэн шийдэхэд хэцүү. Ингэж их барилгажсан үед шугам сүлжээг бүрэн солино гэдэг ч амаргүй ажил. Тиймээс олон улсын туршлага судалж, шинэ техник технологийг нэвтрүүлэх нь зөв. Японд гэхэд зэв цэвэрлэдэг робот зохион бүтээсэн байсан. Ундны усны асуудалд зохих мэргэжлийн байгууллагууд анхаарал хандуулахаас гадна зураг төсөлчид бид усаа хэмнэх, усны чанарыг дээшлүүлэх талд хэрэгжүүлж буй төслүүддээ анхаарч ажиллах нь үр өгөөжтэй болно.
ДИПЛОМООС ИЛҮҮ ЗӨВ СЭТГЭЛ, ХАНДЛАГАТАЙ ХҮН ҮНЭЛЭГДЭХ БОЛСОН
У.Батдэлгэр: Яриагаа хувийн чанартай асуултаар үргэлжлүүлье гэж бодож байна. Монгол эрчүүд хийморио сэргээж Шилийн богд, Бурхан халдун уулаа зорьж очдог. Таны хувьд хөдөө нутгуудаараа хэр их аялах дуртай, хоббитой вэ?
П.Лхагвадорж: Найз нөхөд, гэр бүлийн хүрээнд Монгол орныхоо үзэсгэлэнт байгалиар аялж, сэтгэлийн тайвшралыг олж авдаг. Гэхдээ барилгын салбарт ажиллаж эхэлсэнээс хойш зуны улиралд аялж, зугаалах боломж тун бага болсон. Гэхдээ гурван жилд нэг удаа Бурхан халдун ууландаа зорьж очдог. 2010 онд Дархан аварга Өсөхбаяр болон найзуудтайгаа хамт явж байсан. Аварга маань бидэнд Монгол ёс жудаг, зан заншил, доод овооноос дээш гарч болохгүй гэх мэт ёсын талаар хэлж, ярьж явсан. Харин одоо хүн бүр орой хүртэл нь хамаагүй гардаг болж дээ. Миний хувьд байгалиас эрч хүч, энерги авах дуртай. Энэ бүхэн нь шинэ зүйлийг санаачлах, амжилттай ажиллахад нөлөөлдөг гэж боддог.
У.Батдэлгэр: Шүтлэгийн тухайд?
П.Лхагвадорж: Миний хувьд дээд хүч байдаг гэдэгт итгэдэг. Өөрийн гэсэн амьдралын филисофитой. Зөв үйл, зөв бодолтой, зөв амьдарч явахад хожим нь үр өгөөжөө өгнө гэж бодож явдаг шүү.
П.Лхагвадорж: Харин таны хувьд чөлөөт цагаа хэрхэн өнгөрүүлдэг вэ. Хоббиныхоо талаар яриач?
У.Батдэлгэр: Би Монголынхоо үзэсгэлэнт байгалийн зэрэгцээ гадаадын орнуудаар аялах их дуртай. Мөн эдгээр аяллынхаа талаар аян замын тэмдэглэл бичиж, фото зураг авдаг. “Алтай таван богд”, “Шилийн богд” гээд олон сайхан тэмдэглэл, эссэ бичиж найз нөхөдтэйгээ хуваалдцаг. Бас хөлбөмбөгийн улаан фэн. Английн Лондон хотын Челси багийг дэмждэг. 2012 онд Аваргуудын лигийн аварга болоход сэтгэл хөөрөөд тэр даруйдаа дурсамж, тэмдэглэл бичиж билээ. Хамгийн сүүлд буюу 2017 онд Челси багийн нөхөрсөг тоглолтыг Бээжин хотноо очиж үзсэн. Фанатууд, стадионы дуу чимээ, амьдаар буюу ойроос тоглолт үзэхийн таашаалыг үнэхээр мэдэрсэн шүү.
П.Лхагвадорж: Хоёулаа адилхан хоббитой юм байна. Миний хувьд Германы багийг дэмждэг.
У.Батдэлгэр: Олон зүйлийн талаар ярилцаж, санал бодол ч нийллээ. Ярианыхаа төгсгөлд залуу үеийхэндээ хандаж үг хэлэхгүй юу?
П.Лхагвадорж: Миний бодлоор өнөө үед өндөр боловсрол, мундаг дипломтой гэхээсээ илүү зөв сэтгэл, хандлагатай хүн үнэлэгдэж, амжилтанд хүрэх юм шиг санагддаг. Гадаадын нэр хүндтэй сургууль төгсч, олон хэлээр ярьдаг өндөр боловсролтой байлаа ч зөв хандлага үгүй бол хол явахгүй. Нэг компаниас нөгөө компани руу дамжсан, тогтвор суурьшилгүй залуучууд цөөнгүй тааралддаг. Иймээс залуу үедээ аливаад чин сэтгэлээсээ, зөв сайхан сэтгэлээр хандаж байхад үр дүн нь хэзээд гарах болно гэж хэлмээр байна.
У. Батдэлгэр: Үнэхээр санал нийлж байна. Ярилцлагынхаа төгсгөлд намайг үргэлж дэмжиж тусалж ирсэн гэр бүл, найз нөхөд, хамтран ажилладаг байгууллагууддаа сэтгүүлээрээ дамжуулж баярласан, талархсанаа илэрхийлье. Мөн энэ сайхан яриаг өрнүүлэх боломжийг олгосон “Барилга.МН” сэтгүүлийн хамт олондоо баярласан талархсанаа илэрхийлж, та бүхний цаашдын ажилд амжилт хүсэн ерөөе.
П.Лхагвадорж захирал ХБНГУ-д боловсрол эзэмшсэн бөгөөд монголын томоохон компаниудад маркетинг борлуулалтын чиглэлээр 10 гаруй жил ажиллаж байгаад 2017 оноос ТЭСО корпарацийн үл хөдлөх хөрөнгийн зах зээлийн шинэ төсөл, судалгааны багийн удирдагчаас гараагаа эхэлж байжээ. Харин У.Батдэлгэр захирлын хувьд Барилгын дулаан хангамж, агаар сэлгэлтийн инженер мэргэжилтэй бөгөөд Оюутолгой төслийн нэгдүгээр үе шат болох оргил бүтээн байгуулалтад гар бие оролцож байсан инженер юм. Ингээд 2009 оноос барилгын дулаан хангамж, агаар сэлгэлтийн системийн зураг төсөл болон угсралт гүйцэтгэдэг “Жанжин-Өргөө” ХХК компаниа байгуулан өнөөг хүртэл амжилттай ажиллаж байгаа аж.
БИДНИЙ БАГАД ИЛҮҮДЭЛ ЖИНТЭЙ ХҮҮХЭД ГЭЖ БАЙСАНГҮЙ
П.Лхагвадорж: Хоёулаа их сургуулиа ойролцоо төгссөн нэг үеийхэн юм байна. Иймээс бидний үеийн хүүхэд нас, орчин цагийн хүүхдүүдийн хоорондын ялгааны талаар ярилцлагаа эхлэх үү. Хоорондын ялгааг харж байна вэ?
У.Батдэлгэр: Аав минь цэргийн хүн, ээж минь цэцэрлэгийн багш мэргэжилтэй их л завгүй ажилладаг байсан. Би 7 хүүхэдтэй айлын дундах хүү бөгөөд хамгийн хөдөлгөөнтэй үргэлж гадаа тоглож өнгөрүүлдэг. Найз нартайгаа тэвэг өшиглөж, янз бүрийн спортоор өрсөлдөж тоглодог байлаа. Харин зах зээлийн хөгжил цэцэглэлтээ дагаад өнөөгийн хүүхдүүдийн сонирхдог зүйл, бодол, сэтгэхүй, нийгмийн харилцаа эрс өөр болжээ. Нэг талаар энэ хүүхдүүд хэрэгцээт зүйлээрээ бүрэн хангагдсан нь сайн талтай. Гэхдээ нөгөө талаасаа бидний хүүхэд ахуй цагийн амьд харилцаа багасаж, компютер тоглоом, гар утсанд автаж, эрүүл мэндээрээ хохирч байгаа нь харамсалтай байна. Хүүхдүүдэд бие бялдараа хөгжүүлэх, чөлөөт цагаа зөв боловсон өнгөрүүлэх орчинг бий болгох шаардлага бидний өмнө тулгараад байна. Нийгмийн амьдрал урсгалаараа хөврөх биш өөрсдөө санаачилж алсыг харсан хүүхдэд ээлтэй орчинтой нийгмийг байгуулах нь чухал гэж боддог.
П.Лхагвадорж: Тийм шүү, бид байнгын идэвхтэй хөдөлгөөнтэй байсан учраас тухайн үед илүүдэл жинтэй хүүхэд гэж байсангүй. Харин одоо хүмүүсийн амьдрах орчин сайжирч, хүүхдүүд ихэнх цагаа гэртээ PC, комьютер тоглоом тоглож, интернэтээр янз бүрийн зүйл үзэж өнгөрүүлж байна. Ингэснээр найз нөхөдгүй, бусдаас тусгаарлагдаж, үүнийгээ нөхөхийн тулд сошиал ертөнцөд тодорхой хүрээ үүсгэж түүнээсээ дутуугаа нөхөх болж. Хүүхэд гэрээсээ гарах дургүй байх нь орчноосоо ихээхэн шалтгаалдаг. Одоо цагт хүүхэд тоглох сонирхолтой тоглоомын талбайтай орон сууц тун цөөхөн байна. Ногоон байгууламжгүй, ганц гулгуур, савлуурхан байрлуулсан болоод орхидог. Тиймээс хүүхдүүд гадаа тоглох хүсэлгүй байна шүү дээ. Энэ талд манай барилгын компаниуд анхаарч ажиллах ёстой гэж боддог. Би хүүхдүүддээ бага насныхаа тухай ярихаар их гайхдаг юм. Уг нь зуун дамжсан биш 20 - иодхон жилийн өмнө, хойно шүү дээ.
У.Батдэлгэр: 1990 оны зах зээлийн хүнд хэцүү үеийг хэрхэн даван туулж байв. Тухайн үед хүн бүр төдийлөн мэдэхгүй шинэлэг мэргэжлийг сонгожээ?
П.Лхагвадорж: Тухайн үед би 10 жилийн хүүхэд байсан. Сэтгэлд хамгийн тод үлдсэн зүйл бол 1991 онд Засгийн газрын 20 дугаар тогтоол гарч, мөнгөний ханш 2 дахин өссөн явдал. Тэр үед 3 төгрөгөөр “Ард” кино театрт кино үзэхээр очтол 6 төгрөг болчихсон байсан тул дуртай киногоо үзэж чадалгүй буцаж байлаа. Сүүний машин ирээгүй байхад л өглөө 6 цагт дугаарлаж зогсдог. Жаахан л оройтвол сүүгүй хоцорчихдог. Дэлгүүрийн лангуун дээр бор давснаас өөр зүйлгүй. Манайх ам бүл долуулаа. Тиймээс картаар 350 гр масло, 350 гр элсэн чихэр, 2 ширхэг талх, гурил, мах авна. Ингэж авахдаа ч шууд очоод авчихдаггүй, нэлээд дугаарлаж зогсож байж авдаг байж дээ. Миний хувьд 1993 онд их сургуульд элсэн орсон. Тухайн үед компютер, электроник, менежмент, менежер, программ хангамж гэх мэт шинэ үг хэллэг их орж ирсэн. Эдгээр үгний цаад утга учрыг төдийлөн нарийн мэдэхгүй ч сонирхолтой санагдсан учраас КТМС-д суралцахаар орж байлаа. Гэхдээ тэр үед хамгийн өндөр оноотой хүүхдүүд энэ сургуульд элсэн ордог байсан. Энэ дашрамд хэлэхэд, КТМС-ыг компютер, программ хангамжийн чиглэлээр хөгжүүлсэн Д.Бадарч багшийг Монголын дээд боловсролын хөгжилд үнэтэй хувь нэмэр оруулсан хүн гэж боддог. Гадаадад номын дуу сонссон тэрээр шинэ эрин үеийн шинэ чиг хандлагыг ойлгож, Монгол залуучуудадаа мэдлэг боловсрол олгосонд баярлаж явдаг.
П.Лхагвадорж: Таны хувьд зах зээлийн харилцаанд хэрхэн шилжсэн бэ?
У.Батдэлгэр: Хүүхэд байхаасаа аав, ээждээ тусалж, мужаан, дархан, гэр ахуйн цахилгаан хэрэгслийн засварчин гээд л хар бор ажлыг гололгүй хийж өссөн. Зах зээл эхлэх үед хүн бүр наймаа арилжаа хийж, хувийн бизнес, жижиг аж ахуй эрхэлж эхэлсэн. Аав маань тэтгэвэртэй гарсан даруйдаа мужааны цех байгуулж, тэр үедээ моодонд орсон орон сууцны давхар модон хаалгууд хийж байгаад яваандаа зэс, гуулиар гоёл чимэглэл хийдэг дарханы ажил хийсэн. Тухайн үед аав ажилд их дарагддаг байсан тул миний хувьд чадах ядахаараа гар бие оролцож тусалдаг байсан. Оюутны зуны амралтаараа буюу 1994 онд Жанрайсаг бурхныг бүтээж байсантай холбогдуулан 300 ширхэг Аюуш бурхны гоёл чимэглэл, бурхны титэм гээд маш нарийн зүйлүүдийг хийж их зүйлийг сурч байсан. Удалгүй оюутан байхдаа анхны хүүхдээ өлгийдөн авч, хадам ээжтэйгээ Сүхбаатарын талбай дээр зурагчин хийх шинэ ажилтай болж байлаа. Ингэж явсаар 1998 оны өвөл их сургуулиа амжилттай төгсч, “Монар” хэмээх зураг төслийн компанид анх ажилд орсон. Энэ компанийн хамт олонтой ажиллах хугацаандаа их зүйлийг сурч мэдэж авсан бөгөөд энэ дашрамд талархаж явдгаа хэлмээр байна. Хамгийн анх тухайн үеийн шилдэг хотхонд тооцогдож байсан “Оддын хотхон” 3 давхар тансаг зэрэглэлийн амины орон сууцны зураг төслийг зурж байлаа. Мөн 1999 онд Нисэх буудлын ангарын барилгын зураг төслийг автокад программаар анх удаа зураг төслийг боловсруулж түүндээ их урам орж билээ.
СУРГУУЛЬ, ЦЭЦЭРЛЭГИЙН АГААРЖУУЛАЛТЫГ ХҮҮХДЭД ЗОРИУЛЖ ТӨЛӨВЛӨХ ШААРДЛАГАТАЙ
П.Лхагвадорж: 1990-ээд оны сүүлээр хэн мөнгөтэй нь байшин барьж эхэлсэн. Тухайн үед шинэ барилга цөөхөн учраас асуудалгүй зарагддаг байлаа. Харин одоо төлөвлөлтгүй, чанаргүй баригдсан барилга зарагдахаа больж, иргэд ч ямар орон сууц худалдан авахаа сайн мэддэг болжээ. Тиймээс спортын хэллэгээр бол барилгын салбар сонирхогчийн түвшнээс мэргэжлийн түвшин рүү орж байна гэж бодож байна. Үүнтэй Та санал нийлж байна уу?
У.Батдэлгэр: Санал нэг байна. Одоогоос 15 жилийн өмнө барилгын чанар харьцангуй сул байсан. Ялангуяа, агаар сэлгэлтийн, халаалтын систем, дотор инженерийн системийн угсралт, материалын чанар тааруухан байсан. Ер нь барилгад инженерийн шугам сүлжээ хамгийн чухал байдаг. Халаалт, агаар сэлгэлт, цэвэр, бохир ус, цахилгааны систем нь ашиглалтын үед байнга асуудал үүсгэдэг байсан. Хаин одоо тэр үеийг бодвол харьцангуй чанар, гүйцэтгэл сайтай, чанартай материалууд хэрэглэдэг болсон нь барилгын салбарын хөгжил, дэвшлийн нэгэн баталгаа юм. Цаашид манай салбарт анхаарах гол зүйл бол яахын аргагүй агааржуулалт юм. Барилгын салбарынхаа гал тогоонд нь ажилладаг хүний хувьд барилгад биш хүндээ зориулсан агааржуулалтын цогц системтэй байхыг илүүд үздэг.
П.Лхагвадорж: Хэдий сайжирч байгаа ч агааржуулалтын систем одоо болтол асуудал дагуулсаар байна. Шинэ байранд орсон хүмүүсээс санал асуулга авахад ихэнх гомдол агааржуулалтын тухай ирдэг шүү.
У.Батдэлгэр: Сүүлийн үеийн дийлэнх барилга “Гаднаа гяланцаг, дотроо паланцаг” байгаа нь нууц биш. Яагаад Монголд агааржуулалтын систем хөгжихгүй байна вэ гэхээр бид уламжлалт нэг хэв маягийн буюу ердийн агааржуулалтын системийг өргөн хэрэглэж байгаа явдал юм. Энгийн ажиллагаатай ердийн систем нь гадна, дотно агаарын нягт болон өндрийн зөрүүгээр, мөн гадна салхины үйлчлэлээр явагддаг. Өнөөдөр барилгын дулаалга, битүүмжлэл дээд зэргээр сайжирсан, цонхны шүүрэлтээр агаар орох боломж хаагдсан тул ердийн агааржуулалтын систем хэвийн ажиллах бололцоогүй. Иймээс дээшээ агаар байнга сорогдож байх ёстой байтал ихэнх орон сууцны агааржуулалт эсрэгээрээ үлээж байх жишээтэй. Сүүлийн жилүүдэд ОХУ-д олон нийт, орон сууцны барилгын хамгийн дээр техникийн давхар бий болгож агааржуулалтын систем төлөвлөж өгснөөр энэ нь маш үр дүнтэй зөв арга гэдэг нь батлагдаад явж байна. Техникийн давхарт хуримтлагдсан их халуун агаарыг гадагш зайлуулах маш авсаархан төхөөрөмж, бага хүчин чадлын тэнхлэгийн сэнс, дефлекторийг ашиглаад агаарыг өөрийн урсгалаар чөлөөтэй гадна агаарт зайлуулах шийдэл төгс шийдэл гэж би үнэлж байна. Улмаар техникийн давхарт зайлуулж байгаа агаарын дулааныг ашиглах орчин үеийн дэвшилттэй төхөөрөмж хэрэглэж гаднаас цэвэр агаар оруулах боломжийг бий болгож болно. Орон сууцны ердийн системийн ажиллагаа сайжруулах энгийн хялбар арга бага оврын жижиг агаар оруулах нээлхий, клапанг ашиглахад бас сайн нөлөө үзүүлдэг. Энэ аргыг цаашид зураг төсөлчид бид төлөвлөж, гүйцэтгэгч байгууллага ач холбогдлыг нь ойлгож хэрэгжүүлэхэд анхаарч ажиллах хэрэгтэй байна. Гадна хананд гарсан жижиг сараалжны нүх фасад муухай харагдуулна гэхээс илүүтэй хүнийхээ ая тухыг эрхэмлэх нь зүйтэй гэж зөвлөмөөр байна. Шулуухан хэлэхэд манайхан фасадаа л голлон анхаардаг.
П.Лхагвадорж: Ялангуяа сургууль, цэцэрлэг, олон нийтийн газрын агааржуулалтад анхаармаар санагддаг юм. Энэ талд анхаарч ажиллахад ямар асуудлууд тулгарч байна вэ?
У.Батдэлгэр: Агааржуулалтын системийг оновчтой, дэвшилттэй, эрчим хүчний хэмнэлттэй, ая тух хангасан байлгахын тулд барилгын зураг төслийн шатанд нь шийдэх хэрэгтэй. Өнөө үед зураг төсөл зохиогч, захиалагч нар худалдах, түрээслэх, өөрсдөө ашиглах ашигтай талбайдаа анхаарал хандуулж, агаар сэлгэлтийн техникийн өрөө гэсэн ойлголтыг үгүй болгосон гэхэд хилсдэхгүй. Түүнчлэн давхрын өндөр хангалтгүй, босоо шахт төлөвлөх боломж туйлын хомс зургууд дээр агааржуулалт төлөвлөх, угсрах ажил нь өөрөө түвэгтэй болж тэр нь захиалагчийн хүссэн тааз, өрөөний интерьер дизайныг алдагдуулах байдалд оруулдаг. Агааржуулалтын хоолой өөрөө сан, цахилгаан шиг жижиг биш шүү дээ орон зайг эзлэх тул яалт ч үгүй дам нуруу доогуур угсарна. Агааржуулалтын хоолой дам нуруу ороож угсрах нь үнэндээ манай улсад л байдаг. Үнэндээ бусад орнуудад миний хувьд нэг удаа ч хараагүй тул энэ байдлыг цаашид бид зогсоох хэрэгтэй юм.
Миний бодлоор сургууль, цэцэрлэгийн барилгуудад ердийн уламжлалт энгийн агааржуулалтын системийг дангаар нь хэрэглэх өнөө цагт тийм ч таатай шийдэл биш харагддаг. Америк, ОХУ-ын цэцэрлэг, сургуулийн барилгын агааржуулалтыг дээд зэрэглэлийн буюу таван одтой зочид буудлын хэмжээнд хүртэл хийсэн туршлага байдаг. Гадныхан агааржуулалт, агаар солилцоо муу бол хүүхэд нозоорч, хичээлдээ дур сонирхолгүй болж, улмаар ойлгох чадвар нь буурч, суралцах байдалд сөргөөр нөлөөлдөг гэж үздэг. Энэ бол үнэн. Манай хуучны сургуулиуд 20-30 хүүхдэд зориулан агааржуулалтын ердийн системийг шийдсэн байдаг бол өнөө цагийн сургуулийн анги дүүргэлт 50-60 хүүхэд нэг ангид сууж байна. Өөрөөр хэлбэл, 2 дахин их хүүхэд байгаа ангид яаж ч бодсон агаар солилцоог энгийнээр хийх арга ухаан нь өөрөө буруу бөгөөд нөгөө л нэг цонхоор зохион байгуулалтгүй агаар оруулахаас аргагүй байдлаар явж байна. Хүйтний улиралд Улаанбаатар хотын агаарын бохирдол, чанар муу болохын зэрэгцээ гадаа хүйтэн байгаа нөхцөлд яаж ч бодсон гаднаас агаар оруулах боломжгүй. Иймээс олон цагаар цэвэр агааргүй орчинд хүүхдүүдийг байлгана гэдэг учир дутагдалтай. Хэдийгээр дотор агаарын чанарын үзүүлэлтээр хангалтгүй байгаа талаар мэргэжлийн хүмүүс ярьж хэлсээр ирсэн ч дорвитой шийдэлд хүрэхгүй байна. Энэ байдлыг өөрчилж, сайжруулбал сургалтын чанар дээшилж ахиц дэвшил гарах нь тодорхой.
У.Батдэлгэр: Танай компани шинэ төслийнхөө хүрээнд агаар сэлгэлт, дотор агаарын чанар, хүний ая тухыг хангах чиглэлээр ямар, ямар судалгаа хийсэн бэ?
П.Лхагвадорж: Бид шинэ төсөл дээрээ агаарын чанарыг илэрхийлэх 5.0 стандартыг хэрэгжүүлж байна. Энэ нь өрөөний температур 18-22 хэм, чийглэгийн түвшин 40-65 хувь, нүүрстөрөгчийн давхар исэл 1000ppm-ээс хэтрэхгүй, гадна дуу чимээ 45-60дц байхаар төлөвлөсөн. Дотор агаарын чийгшил 50-60 хувь байх ёстой байтал Монголд маш хуурай байна. Үүнээс болоод амьсгалын замын өвчин ихээр гардаг. Мөн агаарт байх ёстой нүүрс хүчлийн давхар эслийн /CO2/ хэмжээ нь 800-1000 ppm байх ёстой атал манайд хэд дахин их байгаа нь судалгаар гарсан. Нүүрс хүчлийн хий их болсноор хүний бие нозоорч, нойр хүрч, мансуурсан юм шиг байдалд ордог.
ХҮҮХДЭД ЭЭЛТЭЙ БЕТОН, АРМАТУР ГЭЖ БАЙХГҮЙ Ч ТӨЛӨВЛӨЛТ ГЭЖ БИЙ
У.Батдэлгэр: Монголд анхны гэх тодотголтой олон зүйлийг цогцлоосон бүтээн байгуулалт бий болж байна уу даа гэж би хувьдаа танай төслийг харж байгаа. Иймээс “Sky garden” төслийнхөө талаар танилцуулна уу?
П.Лхагвадорж: Бид “Sky garden” төслийн концепци, төлөвлөлт ямар байх талаар хоёр жилийн туршид судалгаа хийсэн. Жишээлбэл, Сингапурын “CTG” компанитай хамтарч Монголын зах зээлд байгаа орон сууц яагаад борлогдохгүй байгаа талаар судалгаа хийсэн юм. Энэ үеэр ихэнх орон сууц шинэ мянганы иргэдийн хэрэгцээ, шаардлагыг хангаж чадахгүй байна гэсэн дүгнэлт гарсан. Тиймээс энэ дүгнэлтэнд тулгуурлан төслөө боловсруулсан. Мөн хүүхдийг эрүүл, аюулгүй орчинд амьдруулах нөхцөлийг бүрэн бүрдүүлж чадсан нь бидний гол онцлог. Мэдээж хүүхдэд ээлтэй бетон, арматур гэж байхгүй ч тэдэнд ээлтэй төлөвлөлт гэж бий. Бид ногоон байгууламжийн үр ашгийг зуны дулаан цагт л хүртдэг. Тиймээс хамгийн эрүүл дотор агаарыг бий болгох үүднээс жилийн дөрвөн улирлын турш ашиглах боломжтой “winter garden” буюу өвлийн цэцэрлэгийн шийдлийг гаргасан. Энд халуун орны дал модыг хүртэл тарьж байгаа. Мөн Монголд анх удаа босоо цэцэрлэгийг бий болгож, айл болгонд 12м2 ногоон байгууламж байхаар төлөвлөсөн. Түүнчлэн рашааны “mouttlmnay” сувгийг бий болгож байна. Та гэрээсээ Архангайн Цэнхэрийн рашааныг ууна гэсэн үг юм. Европд том цонхийг D витамины шүршүүр гэж ярьдаг. Тийм ч учраас архитектур талаасаа том цэлгэр цонхтой байх юм.
Харин гадна талбайн хувьд оршин суугчид амарч, зугаалах ногоон байгууламж, усан оргилуур бүхий таатай орчинг бүрдүүлж, хүүхдүүдийн гадаа гарч тоглох хүслийг төрүүлэхүйц сонирхолтой тоглоомын талбайг бий болгосон. Манай нэг давуу тал бол үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэнтэй ойр байрладаг. Тиймээс ямар ч шатгүй гүүрэн гарцыг барьснаар хүүхдийн тэрэг түрж яваа ээжүүд, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд, дугуйтай зорчигчид зогсохгүй явсаар цэцэрлэгт хүрээлэнд очих боломжтой. Энэ мэтчилэн оршин суугчдыг эрүүл, аюулгүй орчинд тав тухтай амьдруулах бүх л шийдлийг цогцлоохыг зорин ажиллаж байна.
П.Лхагвадорж: Бид шинэ төслөө шалны халаалттай байхаар төлөвлөөд судалгаа хийж байгаа. Та мэргэжлийн хүний хувьд шалны халаалтын талаар ямар бодолтой байдаг вэ?
У.Батдэлгэр: Шалны халаалт бол хамгийн төгс, шилдэг шийдэл. Эрчим хүчний хэмнэлттэй, амьдарч байгаа хүндээ дээд зэрэглэлийн тав тухыг мэдрүүлдэг. Харин манай улсын хувьд шалны халаалтын систем хөгжөөд 10 гаруй жил болж байх шиг. Иймээс ихэнх хүн энэ тал дээр сөрөг бодолтой байдаг. Доороосоо халснаас болж даралт ихсэж, толгой өвддөг гэх нь бий. Хэрвээ ийм асуудал үүссэн бол технологийн дагуу хийгээгүй эсвэл буруу ашигласанаас үүдэлтэй. Уг нь шалны гадаргуу 28 градусаас илүү халах ёсгүй юм. Харин ч эрүүл мэндийн хувьд эерэг нөлөөтэй. Хүн босоо түвшиндээ доороосоо дулаан, толгой хэсэг нь хөлнөөсөө нам температурт байх нь зөв юм. Үүнээс гадна ралиатороос гарч буй дулаан нь агаарын урсгал хөдөлгөөнийг бий болгодог бол шалны халаалт дороосоо жигд бүхий л талбайг хамарч халаадаг төдийгүй хөл нүцгэн гишгэхэд үргэлж дулаан байдгаараа хүүхэд, хөгшдөд илүү ээлтэй эко систем юм. Мөн нам температурын халаалтын системд ордог тул эрчим хүчний хэмнэлттэй, сэргээгдэх эрчим хүчээр халаадаг гэх мэт давуу тал ихтэй.
Би шалны халаалтыг 2012 онд баригдсан агааржуулалтын цех дээрээ угсарч амжилттай туршиж шалгасан. Зөвхөн орон сууц гэлтгүй шалны халаалтыг үйлдвэрийн газрууд төлөвлөвөл илүү ая тухтай, эрчим хүчний хэмнэлттэй байна. Оюутолгой төсөл дээр ажиллаж байхдаа ажилчдын амьдардаг 5 ханат 500 гэрийн шалны халаалтын системийг анх төлөвлөж байлаа. Эдгээр гэрүүд халаалтын зуухнаас гадна нэгдсэн шугам сүлжээгээр холбогдож дулаанаар хангагдахаар хийсэн юм. Монгол гэрт маш тохиромжтой бөгөөд дулаахан, тав тухыг дээд зэргээр хангасан. Шалны халаалт дулаанаа олон цаг хадгалдаг болохоор халаалтын зуух зогсох тэр хооронд гэрт ямарч нөлөө үзүүлэхгүй дулаан хэвээрээ байдагт шалны халаалтын нууц оршиж байгаа юм. Монгол гэр өөрөө доогуураа хүйтэн, дээрээ халуун байдаг учраас энэ асуудлыг бүрэн шийдэх боломжтой. Европын орнуудад газрын гүний дулааныг шалны халаалттай хослуулан барилга байгууламжаа халааж шийддэг. Энэ арга үнэхээр зөв зүйтэй аргын нэг мөн. Харин Монголд газраас гарч байгаа дулааны энерги нь хангалттай түвшинд хүрдэггүй. Энэ нь манай орны цаг агаарын нөхцөл, бусад хүчин зүйлүүдтэй холбоотой юм.
П.Лхагвадорж: Оюутолгойд олон жил ажиллаж, бүтээн байгуулалтад гар бие оролцсон хүний хувьд ажилласан туршлага, тухайн үеийн бүтээн байгуулалт хэр чанартай болсон бэ?
У.Батдэлгэр: Хамгийн анх 2005 онд Оюутолгой төслийн Инженерингийн хэлтэст халаалт, агаар сэлгэлтийн талбайн төслийн инженерээр ажилд орж, тэр цагаас хойш 2013 он хүртэл ажилласан. Энэ үед төслийн оргил бүтээн байгуулалтыг гадны олон сайхан инженер мэргэжилтэнүүдтэй хамтдаа хийж байгуулсандаа баяртай явдаг. Гүний далд уурхай бүтээн байгуулалтын гэрээ батлагдаж 2017 оны нэгдүгээр сард далд уурхайн бүтээн байгуулалтын инженерингийн хэлтэст дэд бүтэц хариуцсан инженерийн үүргийг гүйцэтгэж нийтдээ 10 гаруй жил Оюутолгой төсөл дээр ажилласан байна. Анх ажилд орсон өдөр минь сэтгэлд их тод үлдсэн байдаг. Намайг Оюутолгойд буухаас дөрвөн цагийн өмнө халуун усны цахилгаан ус халаагч өндөр даралтаар задарч үүнээс болж гадна нэг мэргэжилтэн бэртэж төслийн хүн бүр л сандралдсан байж билээ. Миний хариуцах ажил ийм байдалтай угтсан нь сургамж болж, цаашид сэрэмж, анхааралтай ажиллах ёстой гэдгийг ойлгуулж байсан. Тэр цагаас хойш Оюутолгой төслийн дулаан, ус хангамж, цэвэр бохир, сантехниктэй холбоотой бүхий л ажлыг хариуцан ажилласан. Анхны бүтээн байгуулалтын үед Монголд инженер, техникийн ажилтнууд дутмаг, ажиллах хүн хүч хангалтгүй учраас Хятадын шилдэг 3 компаний 5000 гаруй хятад ажилчид ирж бүтээн байгуулалтыг чанартай сайн дуусгаж билээ. Гурван жилийн дотор дулааны станц, баяжуулах үйлдвэр, ус хангамжийн нэгдсэн сүлжээ, дэд бүтцийн барилга байгууламжуудыг хийж гүйцэтгэсэн. Бүгдийг төслийн талбай дээр ажиллаж нүдээрээ харж, гар бие оролцож байсан хүний хувьд чанартай бүтээн байгуулалт болсон гэж боддог. Шугам сүлжээг угсрахдаа маш нарийн судалгаа, тооцоог хийсэн учраас хөрсний хөдөлгөөнөөс болж ямар нэгэн гажилт үүсэхгүй байхаар барьсан. Дулааны сүлжээг суваггүй тавилтын арга технологийн дагуу чанартай хийсэн бөгөөд одоогоор ямар нэгэн асуудалгүй хэвийн ажиллаж байгаа нь баталгаатай гүйцэтгэл болсон. Төслийн 2-р шат буюу гүний далд уурхайн бүтээн байгуулалтанд өнгөрсөн 2 жил ажиллахдаа нэг зүйлийг анзаарсан. Гадны инженер мэргэжилтнүүдтэй хамтарч Монголын томоохон гүйцэтгэгч компаниудын ажилчдыг сургаж, зааж зөвлөж гүний уурхайн бүтээн байгуулалтыг Монголчууд өөрсдөө хийснээрээ онцлог, үнэхээр гайхалтай. Оюутолгой төслийн менежмент, аюулгүй ажиллагааны соёлд талархаж явдаг шүү.
У.Батдэлгэр: Өнөөдөр Монголын барилгын салбарт эн тэргүүнд тулгамдаж байгаа ямар асуудал байна вэ?
П.Лхагвадорж: Хүний нөөц дутмаг, мэргэшсэн хүмүүс бага байна. Миний бодлоор мэргэшсэн хүмүүсийг л барилгын талбайд ажиллуулдаг болмоор байна. Барилгын талаар ямар ч ойлголтгүй хүн туслахаар ажилд орсноос болж хөдөлмөрийн аюулгүй байдал талаас асуудал үүсэж, барилгын талбай дээр осол гарсан олон тохиолдол бий. Хуучин цагт барилгын техник мэргэжлийн сургуулиас өрлөгчин, шаварчин гээд мэргэжлийн ажилчид бэлтгэдэг байлаа. Одоо тэр бодлого алдагдаж, дуртай нь ажилд ороод өдөр нь хийсэн ажлынхаа цалинг орой нь авах хүсэлтэй хүмүүс их болжээ. Иймээс энэ асуудалд төр засаг, барилгын салбарт ажиллаж байгаа төрийн бус байгууллагууд анхааран ажиллаж, тодорхой түвшинд мэргэжлийн үнэмлэх олгох хэрэгтэй гэж бодож байна.
У.Батдэлгэр: “ТЭСО” корпораци сайн төлөвлөлттэй барилга барихаас гадна бүх төрлийн хүнсний бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг Монголын манлай үйлдвэрүүдийн нэг. Үйлдвэрийн чанар, стандарт ямар түвшинд байна вэ?
П.Лхагвадорж: Манай компани дотооддоо бараа бүтээгдэхүүнээ үйлдвэрлээд зогсохгүй гадаад руу экспортолдог. Өнгөрсөн онд хүнсний үйлдвэрлэлийн манлай экспортлогч компани болоод байна. Ихэнх хүмүүс экспорт гэхээр уул уурхай, нүүрс гэж ойлгодог бол бид хүнсээ олон улсын зах зээлд гаргаж чадлаа. Энэ нь дэлхийн стандартыг хангасан чанартай бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж буйн нотолгоо юм. Монголын анхны ISO 9001, ISO14000 зэрэг заалтуудыг нэвтрүүлээд хэрэгжүүлж байгаа. Мөн манай компани бүтээгдэхүүн хөгжүүлэлтийн багтай. Хамгийн сүүлд хуурай, зөв аарцны ундааг гаргасан. Худалдаанд гарсан даруйдаа хүйтний улиралд хүмүүсийн гол хэрэглээ болж чадсан. Цаг гарган буцалгаж уудаг аарцыг хэдхэн минутын дотор найруулаад уух боломжийг бий болгосон нь шинэ технологи, инноваци гэж бодож байна.
П.Лхагвадорж: Улаанбаатар хотын анхны хийгдсэн инженерийн шугам сүлжээ гэхэд л бараг 50 жил болсон. Тиймээс дотор бохирдол, зэв зэрэг нь байх ёстой хэмжээнээсээ ихссэн. Товчхондоо бидний крантнаас ууж байгаа ус үнэхээр цэвэр үү. Энэ талаар Та ямар бодолтой явдаг вэ?
У.Батдэлгэр: Хүүхэд байхад айх зүйлгүй крантны ус түүхийгээр нь уучихдаг байлаа. Одоо бол эрсдэлтэй. Саяхан Ус сувгийн ашиглалтын албанаас шинээр баригдаж байгаа барилга байгууламж ган хоолойны оронд зэс, хуванцар хоолойг ашиглах зөвлөмж гаргасан байсан. Сүүлийн үед хуванцар хоолойнууд 50 жилийн баталгаатай, өндөр чанартай үйлдвэрлэгддэг болсон. Гэхдээ орон сууцнууд хоолойгоо сольсон ч шугам сүлжээ зэвтэй тохиолдолд энэ асуудлыг бүрэн шийдэхэд хэцүү. Ингэж их барилгажсан үед шугам сүлжээг бүрэн солино гэдэг ч амаргүй ажил. Тиймээс олон улсын туршлага судалж, шинэ техник технологийг нэвтрүүлэх нь зөв. Японд гэхэд зэв цэвэрлэдэг робот зохион бүтээсэн байсан. Ундны усны асуудалд зохих мэргэжлийн байгууллагууд анхаарал хандуулахаас гадна зураг төсөлчид бид усаа хэмнэх, усны чанарыг дээшлүүлэх талд хэрэгжүүлж буй төслүүддээ анхаарч ажиллах нь үр өгөөжтэй болно.
ДИПЛОМООС ИЛҮҮ ЗӨВ СЭТГЭЛ, ХАНДЛАГАТАЙ ХҮН ҮНЭЛЭГДЭХ БОЛСОН
У.Батдэлгэр: Яриагаа хувийн чанартай асуултаар үргэлжлүүлье гэж бодож байна. Монгол эрчүүд хийморио сэргээж Шилийн богд, Бурхан халдун уулаа зорьж очдог. Таны хувьд хөдөө нутгуудаараа хэр их аялах дуртай, хоббитой вэ?
П.Лхагвадорж: Найз нөхөд, гэр бүлийн хүрээнд Монгол орныхоо үзэсгэлэнт байгалиар аялж, сэтгэлийн тайвшралыг олж авдаг. Гэхдээ барилгын салбарт ажиллаж эхэлсэнээс хойш зуны улиралд аялж, зугаалах боломж тун бага болсон. Гэхдээ гурван жилд нэг удаа Бурхан халдун ууландаа зорьж очдог. 2010 онд Дархан аварга Өсөхбаяр болон найзуудтайгаа хамт явж байсан. Аварга маань бидэнд Монгол ёс жудаг, зан заншил, доод овооноос дээш гарч болохгүй гэх мэт ёсын талаар хэлж, ярьж явсан. Харин одоо хүн бүр орой хүртэл нь хамаагүй гардаг болж дээ. Миний хувьд байгалиас эрч хүч, энерги авах дуртай. Энэ бүхэн нь шинэ зүйлийг санаачлах, амжилттай ажиллахад нөлөөлдөг гэж боддог.
У.Батдэлгэр: Шүтлэгийн тухайд?
П.Лхагвадорж: Миний хувьд дээд хүч байдаг гэдэгт итгэдэг. Өөрийн гэсэн амьдралын филисофитой. Зөв үйл, зөв бодолтой, зөв амьдарч явахад хожим нь үр өгөөжөө өгнө гэж бодож явдаг шүү.
П.Лхагвадорж: Харин таны хувьд чөлөөт цагаа хэрхэн өнгөрүүлдэг вэ. Хоббиныхоо талаар яриач?
У.Батдэлгэр: Би Монголынхоо үзэсгэлэнт байгалийн зэрэгцээ гадаадын орнуудаар аялах их дуртай. Мөн эдгээр аяллынхаа талаар аян замын тэмдэглэл бичиж, фото зураг авдаг. “Алтай таван богд”, “Шилийн богд” гээд олон сайхан тэмдэглэл, эссэ бичиж найз нөхөдтэйгээ хуваалдцаг. Бас хөлбөмбөгийн улаан фэн. Английн Лондон хотын Челси багийг дэмждэг. 2012 онд Аваргуудын лигийн аварга болоход сэтгэл хөөрөөд тэр даруйдаа дурсамж, тэмдэглэл бичиж билээ. Хамгийн сүүлд буюу 2017 онд Челси багийн нөхөрсөг тоглолтыг Бээжин хотноо очиж үзсэн. Фанатууд, стадионы дуу чимээ, амьдаар буюу ойроос тоглолт үзэхийн таашаалыг үнэхээр мэдэрсэн шүү.
П.Лхагвадорж: Хоёулаа адилхан хоббитой юм байна. Миний хувьд Германы багийг дэмждэг.
У.Батдэлгэр: Олон зүйлийн талаар ярилцаж, санал бодол ч нийллээ. Ярианыхаа төгсгөлд залуу үеийхэндээ хандаж үг хэлэхгүй юу?
П.Лхагвадорж: Миний бодлоор өнөө үед өндөр боловсрол, мундаг дипломтой гэхээсээ илүү зөв сэтгэл, хандлагатай хүн үнэлэгдэж, амжилтанд хүрэх юм шиг санагддаг. Гадаадын нэр хүндтэй сургууль төгсч, олон хэлээр ярьдаг өндөр боловсролтой байлаа ч зөв хандлага үгүй бол хол явахгүй. Нэг компаниас нөгөө компани руу дамжсан, тогтвор суурьшилгүй залуучууд цөөнгүй тааралддаг. Иймээс залуу үедээ аливаад чин сэтгэлээсээ, зөв сайхан сэтгэлээр хандаж байхад үр дүн нь хэзээд гарах болно гэж хэлмээр байна.
У. Батдэлгэр: Үнэхээр санал нийлж байна. Ярилцлагынхаа төгсгөлд намайг үргэлж дэмжиж тусалж ирсэн гэр бүл, найз нөхөд, хамтран ажилладаг байгууллагууддаа сэтгүүлээрээ дамжуулж баярласан, талархсанаа илэрхийлье. Мөн энэ сайхан яриаг өрнүүлэх боломжийг олгосон “Барилга.МН” сэтгүүлийн хамт олондоо баярласан талархсанаа илэрхийлж, та бүхний цаашдын ажилд амжилт хүсэн ерөөе.