• Batsuh

Барилгын салбарт урт хугацааны хүний нөөцийг тогтвортой хөгжүүлэх бодлого, систем үгүйлэгдэж байна

Францын ЖЭРЭС (Сэргээгдэх эрчим хүч, байгаль орчны эв нэгдлийн групп) ТББ нь Монголын Барилгын Үндэсний Ассоциаци (МБҮА) ТББ, Барилгын эрчим хүч хэмнэлтийн төв, “Пипл ин нийд”, Гэр иргэдийн оролцоотой амьдрах орчны зураглалын төв ТББ-тай хамтран 2018-2022 онд Европын Холбооны санхүүжилттэй “Улаанбаатар хотын гэр хороололд дулааны алдагдал багатай байшин барихад дэмжлэг үзүүлж, зөвлөгөө өгөх, санхүүгийн зуучлалын үйлчилгээ үзүүлэх” төслийг хэрэгжүүлж эхлээд байгаа билээ. Энэхүү төслийн хүрээнд МБҮА-ийн захиалгаар “Ногоон Санаачлага - Ирээдүйн Технологи” ТББ нь гэр хорооллын амины сууцны дулаан алдагдлыг бууруулахад чиглэсэн бичил, жижиг, дунд бизнес эрхлэгчид болон бригад, хувь хүний мэдээллийн санг бүрдүүлэх, дүн шинжилгээг хийх судалгааг хийж гүйцэтгэсэн байна.
Уг судалгаа нь Улаанбаатар хотын төвийн 6 дүүргийн хэмжээнд барилгын салбарт үйл ажиллагаа явуулж буй “Бичил, жижиг, дунд үйлдвэрлэл эрхлэгч буюу бригадууд” (цаашид БЖДҮЭ буюу бригад гэх)-ын ажлын туршлага, мэргэжлийн чадавхи, эдийн засгийн үзүүлэлт, ажиллах хүчний мэдээллийг багтаасан мэдээллийн сан бүрдүүлэх, мэдээллийн санд дүн шинжилгээ хийх зорилготой бөгөөд дээрх дүүргүүдэд идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулж буй буюу барилгын ажил гүйцэтгэж буй бригад, иргэнийг хамруулсан байна.
1990-ээд оныг хүртэл барилгын мэргэжилтэй ажилчид аль нэг байгууллагад харъяалагддаг, тухайн байгууллага нь ажилчдаа мэргэжлийн чиглэлээс нь шалтгаалан бригадуудад хуваарилан, нэгдсэн зохион байгуулалттайгаар тасралтгүй сурч хөгжих, нийгэмших боломжтой ажилладаг байсан. Тухайн ажилчдын нийгмийн халамжийн асуудал ч мөн энэ тогтолцоогоороо дамжин хэрэгжсээр ирсэн.
Судалгаагаар бригадууд хөрөнгө оруулагч, захиалагч, гүйцэтгэгч байгууллагатай гэрээтэй, гэрээгүй ажилладаг ч ажил дууссаны дараа хөдөлмөрийн хөлсөө цаг хугацаанд нь эсвэл бүр авч чадахгүй хохирох элбэг болох нь гарсан байна. Нийт судалгаанд оролцогчдын 41 хувь нь сүүлийн 3 жилийн хугацаанд ажлынхаа хөлсийг авч чадаагүй 3 хүртэл тохиолдол байна гэж илэрхийлсэн байна. Энэ нь нэг талаас бригадуудын эрх зүйн чадамж сул, нөгөө талаас захиалагчтайгаа ажлын чанар үр дүнг өөрсдийн чадвар чадамжид суурилан зөв хүлээлт бүхий үр дүнг үзүүлж чадахгүй байгаатай холбоотой. Түүнчлэн бригадууд татвар, даатгал төлдөггүй нь судалгаанаас харагдсан  байна. Тэр ч бүү хэл барилгын ажил гүйцэтгэхдээ гадаад иргэний, компанийн, бригадын, хувь хүний гэсэн 4 төрлийн үнэ тариф мөрдөж байсан аж. Үүний ялгаа зааг нь тухайн ажлын гүйцэтгэлийн чанар стандартаас гадна, татвар төлөх эсэхтэй ч холбоотой аж. Харин судалгаанд оролцсон бригадуудын үйл ажиллагааны чиглэл, төрөл, үйл ажиллагаа явуулж буй дүүрэг, ажилласан жил зэрэг үзүүлэлтүүд  харьцангуй жигд тархалттай гарсныг судалгаа харуулж байна.  
Тэгвэл өнөөдөр барилгачид тодорхой харьяалалгүй, чөлөөт бригадууд дор нэгдэн ажиллаж байгаа бөгөөд өрлөг, мужаан, дотоод засал, цахилгаан, сантехник, гагнуур, шавар, карказ угсралт, гадна фасад, арматур, дээвэр, чулуу плитаны зэрэг 12 төрлийн бригад бий болжээ. Тус судалгаанд 76 нь буюу 36.2 хувь нь барилгын тусгай зөвшөөрөлтэй ХХК, 31 нь буюу 14.8 хувь нь тусгай зөвшөөрөлгүй ХХК, 91 нь буюу 43.3 хувь нь зөвшөөрөлгүй бригад, харин 19 буюу 8.7 хувь нь ямар статустай болохоо тодорхойлж мэдэхгүй бригадууд хамрагдсан байна. 





Бригадуудын үндсэн гишүүдийн тоо ихэвчлэн 9 хүртэл хүнтэй бөгөөд туслах гишүүнийг шаардлагатай үед нэмэх замаар бригад бүрдүүлж ажилласан байна. Бригадууд 3-12 сард илүү ачаалалтай ажилладаг бол судалгаанд оролцогчдын 23 хувь нь жилийн дөрвөн улиралд үйл ажиллагаа явуулдаг байна. Гишүүдийн 48 хувь нь хөдөө, орон нутгийн иргэд бөгөөд нийгмийн байдлыг нь судалж үзвэл 37 хувь нь гэрт, 38 хувь нь гэр хорооллын байшинд амьдардаг байна. Мөн эдгээр бригад санхүүгийн, хүний нөөцийн хомсдол, найдвартай гэрээгээр ажиллах зэрэг асуудлыг тулгамдаж буй хамгийн гол бэрхшээл хэмээн тодорхойлсон байна.



Судалгаанд хамрагдсан бригадуудын 70 хувь нь жилийн 30 хүртэл сая төгрөгийн орлоготой ажилладаг. Гэхдээ энэ орлого нь тэдгээрийн статус буюу ХХК, барилгын зөвшөөрөлтэй ХХК, зөвшөөрөлгүй бригад эсэх болон түүний гишүүдийн тоо их, бага байхаас ч хамаарахгүй аж. Энэ нь тэдгээрийн танил тал, өмнөх захиалагчаасаа ажлаа олж гүйцэтгэдэгтэй холбоотой юм байна.



Барилгын ажлыг ихэвчлэн гүйцэтгэлээр нь үнэлж байгаа бөгөөд туслах ажилтнуудын хувьд өдрийн хөлс олгодог байна. Бригадын нэг гишүүний нэг өдрийн хөлсийг судалгаанд оролцогчдын 74 хувь нь 50 хүртэл мянган төгрөг, 20 хувь нь 50.001 – 150.000 төгрөг, 1.5 хувь нь 150.001-250.000 төгрөг, 4.5 хувь нь 250.001 – дээш төгрөг гэж тодорхойлсон байна. Бригадуудын жилийн орлогыг үйл ажиллагаа явуулж буй хэлбэр хэрхэн нөлөөлж байгааг авч үзэхэд ХХК, барилгын тусгай зөвшөөрөлтэй, зөвшөөрөлгүй эсэхээс үл хамаарч харин тухайн үед хийж буй ажлын хэмжээнээс хамаарч байгаа аж. Зарим оролцогчид албан ёсны хуулийн этгээд байх нь ажил олоход илүү боломжтой гэдэг боловч ажлын хөлсөнд нөлөөлдөггүй байх магадлалтай байна.
Бригадуудад тулгамдаж буй бэрхшээлүүдийн талаар судалгаанд оролцсон бригадуудын 21.4  хувь нь санхүүгийн бэрхшээл, 19.3 хувь нь хүний нөөцийн хомсдол гэсэн байна. Үүнийг даван туулахад тухайн салбар луу чиглэсэн бодлого, хөшүүрэг нэн чухал билээ. Хамгийн гол нь тогтвортой, урт хугацааны хүнийн нөөцийг тогтвортой хөгжүүлэх бодлого, систем нэн тулгамдсан асуудал болоод байгааг судалгаанд оролцсон хүн бүр өгүүлсэн байна.


Бригадууд ажлын захиалгаа гол төлөв өмнөх захиалагчаас болон найз нөхөд, түншийн холбоогоор дамжуулж олж авдаг гэсэн байна.


Хөдөлмөр зуучлал, зар мэдээллийн олон сайт, фэйсбүүк групп, телевиз, радио зэрэг олон хэрэгслүүд байгааг бүгд л ямар нэгэн байдлаар ажил олоход нь дэмжлэг үзүүлж байна гэсэн байна.
Судалгаанд хамрагдсан бригадуудаас сургалтын ямар хэрэгцээ байгааг мөн судалгаагаар үнэлсэн байна. Энэ үеэр мэргэжлийн болон хөдөлмөр, аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн талаар сургалт хэрэгтэй байгааг дийлэнх нь онцолсон байна. Мөн бригадуудын 66.4 хувь нь мэргэжлийн үнэмлэх сертификаттай гишүүнтэй бөгөөд тэд ихэвчлэн бригадын үндсэн гишүүн эсвэл сантехник, цахилгаан гэх мэт нарийн мэргэжлийн сертификаттай ажээ.