Зурвас бичих
Messenger
Залгах
- Batsuh
Архитектур, хот байгуулалт ба бидний амьдралын орчин
Сүүлийн 20 жил хөдөөнөөс хотруу чиглэсэн их нүүдэлд хот тэр аяараа хөлд дарагдаж, шилжин ирэгсэд ба хотын орлого багатай иргэдэд зориулсан гэх хаягтай, хот байгуулалтын үндсэн тулгуур үзүүлэлт, суурин амьдрал, хотын соёлын талаар ойлголт багатай орон сууцны орчныг зөвхөн амарч хоноглох хэлбэрийн дөрвөлжин талбайтай байр гэж үзэх олонхи иргэддээ зориулсан “залуучуудын”, “цөөн ам бүлтэй өрхийн” гэх нэртэй оршин суугчдын нийгэм, нийтийн ахуй үйлчилгээ, соёлын хэрэгцээг гүйцэд шийдээгүй, хувь хүний ашиг сонирхлоор хүссэн газраа босгосон, хаа сайгүй тааралдах хагас дутуу барилгууд, зориулалт тодорхой бус олон арван жижиг байшингаар нийслэл хот дүүрсэн байдлыг харж болно. Хот төлөвлөлтийн алсын хараагүй, зохион байгуулалтын онцгой буруу энэ хэлбэрийг хэрхэн үзэх, одооноос яаж зөв голидролд оруулах хэрэгтэй вэ?
Хот төлөвлөлтийн төрийн бодлогыг хэрэгжүүлдэг Улаанбаатар хот, түүний дүүргүүдийг хариуцаж төлөвлөлтийн шийдвэр гаргадаг Хотын ерөнхий төлөвлөгөөний газар, Хотын зураг төслийн хүрээлэн, эвлэл, холбоодын шууд хариуцсан мэргэжилтнүүд байдаг. Ердөө сүүлийн хэдхэн жилийн асуудал.
Өнө эртний түүхтэй зүүн хойт Азийн Монгол эх орны маань цаашид өөдлөн дэвжих, нэр төр, нүүр царай болсон Улаанбаатар хотын төлөвлөлт, цаашдын хөгжлийн оновчтой шийдэл, замбараатай, яв цав байдал, өнгө үзэмжийг илэрхийлж, хол ойрын зочин гийчин, жуулчин дамжин гарах хэн бүхний сэтгэлийг сэргээж, нүдийг баясгах мөн иргэд нь эрх чөлөөтэй, тайван амгалан, эрүүл саруул, сэтгэл өөдрөг амьдрах нь энэ улсын иргэн бүрийн зорилго, эрх үүрэг. Нийгмийн энэ асар чухал буянтай үйлсийг мэргэжлийн хувиар удирдаж манлайлан чиглүүлэх хариуцлагатай үүргийг архитекторууд, хот төлөвлөгчдийн баг-сэхээтний байгууллага зүй ёсоор өөртөө авдаг, хянадаг, хариуцдаг. Гэтэл тэд өнөөдөр энэ ажлаа хийж чадахгүй байна.
Татсан 1.0 мм зураас, тавьсан ганц цэгт ч хүртэл оюун ухаан, бодлоо шингээж алсын бодлоготой хандах, хожимоо нөгөө зураас юу өгүүлэх, юунд хүрснийг түүх хэлж өгдөг. Бидний өдөр тутмын ажилдаа мөрддөг, хууль гэж үзэх ёстой норм дүрэм, стандарт, нормаль, эталон зураг зэрэг техникийн үндсэн баримт бичгүүдэд байж болох хамгийн бодитой хязгаарыг үүнээс бага байж болохгүй гэж зааж өгсөн байдаг. Хэдийгээр олон тооны монгол стандарт мөрдөгдөж байгаа ч барууны өндөр хөгжилтэй орнуудад хэдэн зуун жилийн өмнөөс мөрдөж ирсэн төлөвлөлтийн хэв хэмжээг томъёолсон ерөнхий зарчмуудаар ихэнхи тоо хэмжээ, заалтуудыг бид төлөвлөлтийн тулгуур үзүүлэлт болгож байгааг ухаарах хэрэгтэй л дээ. Хамгийн ойрын жишээ нь Э.Нейфертийн хоёр боть бүтээл. Энэ ботид хүн бүрт эрүүл саруул, аюулгүй, ахуйн болон ариун цэврийн нөхцөл бүрэн хангагдсан, элдэв төрлийн саад төвөггүй, дуу чимээ, дулаан тусгаарлалт сайтай, тохитой тухтай орчныг бүрдүүлэх явдлыг төлөвлөлтөд хэрхэн бүрдүүлэх үндэслэлийг заасан байдаг. Тухайн зохиогч эдгээр норм, дүрмүүдийг ишлэн хүний амьдран орших ахуй, гадна ба дотор орон зайг ашигтай, сонин, гоёмсог байдлаар оюун ухаандаа дүрслэн боловсруулж үзэг харандаагаар цаасан дээр хэдэн үе шатаар дамжуулан буулгаснаар барилгын зураг төсөл гэдэг маш нарийн төвөгтэй техникийн ажил-уран бүтээл бий болдог талаар өгүүлсэн байдаг.
Нийгмийн төлөө, түүнийг хошуучлан нийгмийн хэрэгцээ шаардлагыг ханган биелүүлэхэд бүх үйлсээ зориулах ёстой эдгээр хүмүүсийн өмнө уран тансаг, бат бэх, эдийн засгийн өндөр үр ашигтай байх зэрэг хоорондоо харилцан уялдаатай гурван гол зарчим оршино. Дээрхи шаардлагууд мөрдөгдөөгүй, мэргэжлийн ёс зүй алдагдаж, сэтгэлгүй ажилласны улмаас хотын төлөвлөлт бүхэлдээ алдагдаж, хотын ирээдүйн зохистой хөгжилд хортой муугаар нөлөөлж байна. Алхам тутамд тааралдах төлөвлөлтийн алдаа гажиг, барилгын байршлыг зохисгүй сонгож норм, дүрэм хийгээд иргэдийн эрхийг бүдүүлгээр зөрчсөн байдал, хойшид засаж залруулах аргагүйгээр хийгдсэн гологдол, зассан ч санаанд багтахааргүй хөрөнгөөр хийгдэх санаатай болон санамсаргүй зөрчлүүд байгааг мэргэжлийн үүднээс хэлэх ёстой. Барилга хоорондын зайг аюултай байдлаар шахаж, байгалийн гэрэл, нарны тусгалгүй агаарлаг бус болгосон, галын машины аюулгүйн орц, гарц хийгдээгүй, явган хүн, автомашины зам дээр шууд өнгийлгөн тавьсан, авто замын уулзварт тулган барьсан хэн ч харсан ирээдүйд зайлшгүй өргөтгөх шаардлагатай олон арван өнгө, үзэмжгүй харахад хэцүү жижиг барилгууд баригдсаар байна. Эдгээр доголдлууд хотын ирээдүйн хөгжлийн чөдөр тушаа болохоос бидний үр хүүхдийн сайхан амьдралын баталгаа биш ээ. Хотын олон цэгт олон түвшний давхар зам мушгиран сүлжилдэх автозамын сонгодог сүлжээнүүд бий болж зориулалт, ашиглалтын зэрэгцээ хотын гоёлын нэг хэсэг болох нь лавтай.
Төрийн өндөр түвшинд тавигдах тулгамдсан асуудлууд болох утаа гэх агаарын бохирдол, замын түгжрэл, дэлхийд тэргүүлэх автомашины осол, нийтийн эрүүл мэндийн доройтол, монгол хүний яс чанар, ааш араншин, оюун санааны огцом өөрчлөлт зэрэг нийгмийн хариуцлагатай цаг алдалгүй шийдэх ёстой гол ажлуудыг хогийн гялгар уут тараах, төслийн зуух, түүхий нүүрс түлэхийг хориглох энгийн гэнэн ашиг багатай арга хэлбэрээр бус нэн түрүүнд зөвхөн архитектурын зөв шийдлээр шийдвэрлэгддэг болохыг нийгмийн бүхий л түвшинд ойлгох, мэдэх хэрэгтэй юм. Архитектур, хот байгуулалт гэхээсээ илүүтэй зөвхөн барилга бариад л байдаг байсан, нэн эртний түүхэнд тохиолдсон тухайн үеийн алдаа, сургамжийг энэ зуунд монголд давтах ёстой юу. Яахаараа барилгаас унасан тоосго, төмөр, модон материал замаар явж байсан хүний дээр, машин дээр унав. Үүнд барилга дээр ажиллаж байсан хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагааны инженер ганцаараа буруутай юу гэдгийг бодох шийдэл нь маш тодорхой. Барилгын норм ба дүрэм, стандарт, норматив бусад ном, зөвлөмж, сурах бичгүүдийн улаан шугам хэсэгт шаардлагатай зай хэмжээг үүнээс доош байхыг зөвшөөрөхгүй гээд заачихсан байгаа.
Хорооллын хүн амын сууршлын нягтралаар нэг га талбайд амьдрах хүний тоо, энэ бүсэд амьдарч байгаа нэг хүнд хэдэн метр талбай ноогдох түүний хэдэн хувь нь амьдралд ус агаар шиг шаардлагатай, бидний үргэлж хүсэмжлэх зүлэг, мод, цэцэгтэй хөрс байх ёстой болохыг бас л тогтоосон. Хэтэрхий эдийн засагжиж зөвхөн мөнгөний төлөө босгосон, хотын нэгэн хорооллын зохион байгуулалт төдийлөн сайнгүйн улмаас байшин хоорондын зай алдагдаж, хүн амын суурьшлын нягтрал хэт ихсэж, тэрхүү барилгажсан талбайд ганцхан төрлийн хоорондоо зөвхөн ханан дээр бичээстэй байх байрны дугаараар хоорондоо ялгагдахаар төлөвлөгдсөн 16 давхар барилгыг чүдэнзний хайрцаг шиг өрж тавьсан байна.
Инсоляци-нарны ээвэрлэлтийн тусгалыг оршин суугчдын ариун цэвэр, эрүүл ахуйн нөхцөлд нийцүүлэн шийдээгүй учраас агааргүй, сүүдэр туссан, дотор давчдам, нэгэн хэвийн уйтгартай.
Ядаж ганц хавтгай дөрвөлжин метр талбайг ч гэсэн нийтийн эзэмшлийн амрах ногоон бүс, зам талбайд зориулъя. Хожим буюу олон жилийн дараа иргэдийн хот төлөвлөлт, хотын сууршил, амьдрах орчин, орон зай, тохилог орон байрны тухай ойлголт, үзэл бодол тодорхой хэмжээгээр өөрчлөгдөх үед одоогийн хороолол, барилга, орон сууц хүн амьдрах хамгийн дургүй газар болж үлдэнэ. Хувь хүний бизнесийн сэдэлтэй эмх цэгцгүй тавигдсан өнгө үзэмж, загвар хийц муутай жижиг байшин, мухлаг, баар, дэн буудал, цайны газруудын цуглуулга орчин үеийн хотын үлгэр жишээ болж чадахгүй. Иймээс хотын ерөнхий төлөвлөгөөний дагуу хөгжиж, ирээдүйгээ харсан эмх цэгцтэй бодлого хэрэгжүүлж, өргөн саруул гудамжтай хүнд үзүүлэх юмаа улам тодруулан хадгалж байгаагийн хамгийн ойрын жишээг Оросын хуучин Ераван, Баку ба бусад хотуудын байдлаас харж болно.
Дээрх асуудлуудыг шийдэхийн тулд зохисгүй шилжих хөдөлгөөнийг хязгаарлаж хотын хэт төвлөрлийг сааруулах, гэр хорооллыг багасгаж дагуул хот, тосгодыг бий болгох замаар сууршлын шинэ оновчтой тогтолцоог бүрдүүлэх, гудамж тээврийн сүлжээг сайжруулах, нэн түрүүнд хотын гудамж, зам талбайг зохион байгуулалттай цэгцэлж цэвэрлэх, одоо нэгдүгээр хорооллын нарийн гүүрээр гардаг хотын баруун, баруун хот талаас орж ирж байгаа авто замын ерөнхий урсгалыг ядаж хоёр болгож өөрчлөх, зүүн дөрвөн зам, таван шарын уулзваруудыг олон түвший уулзвар болгон нэвтрүүлэх чадварыг дээшлүүлэх, зорчигч тээврийн нэгдсэн “Драгон” төв, хүнс барааны “Хархорин” болон бусад замбраагүй том үйлчилгээний төвүүдийг хотоос дор хаяж 50км зайд гаргах хэрэгтэй юм. Хотын удирдлага, хот байгуулалтын газрын харилцааны удирдан чиглүүлэх оролцоо, уялдаа холбоог сайжруулж, зураг төслийн байгууллагуудын чадавхи түүний мэргэжлийн ажилтнуудын мэдлэг чадвар, хичээл зүтгэлийг дээшлүүлсний үндсэн дээр дээрхи хойшлуулашгүй амин чухал ажлуудыг хэрэгжүүлэх боломжтой билээ.
Архитектор Г.Очирдорж
Хот төлөвлөлтийн төрийн бодлогыг хэрэгжүүлдэг Улаанбаатар хот, түүний дүүргүүдийг хариуцаж төлөвлөлтийн шийдвэр гаргадаг Хотын ерөнхий төлөвлөгөөний газар, Хотын зураг төслийн хүрээлэн, эвлэл, холбоодын шууд хариуцсан мэргэжилтнүүд байдаг. Ердөө сүүлийн хэдхэн жилийн асуудал.
Өнө эртний түүхтэй зүүн хойт Азийн Монгол эх орны маань цаашид өөдлөн дэвжих, нэр төр, нүүр царай болсон Улаанбаатар хотын төлөвлөлт, цаашдын хөгжлийн оновчтой шийдэл, замбараатай, яв цав байдал, өнгө үзэмжийг илэрхийлж, хол ойрын зочин гийчин, жуулчин дамжин гарах хэн бүхний сэтгэлийг сэргээж, нүдийг баясгах мөн иргэд нь эрх чөлөөтэй, тайван амгалан, эрүүл саруул, сэтгэл өөдрөг амьдрах нь энэ улсын иргэн бүрийн зорилго, эрх үүрэг. Нийгмийн энэ асар чухал буянтай үйлсийг мэргэжлийн хувиар удирдаж манлайлан чиглүүлэх хариуцлагатай үүргийг архитекторууд, хот төлөвлөгчдийн баг-сэхээтний байгууллага зүй ёсоор өөртөө авдаг, хянадаг, хариуцдаг. Гэтэл тэд өнөөдөр энэ ажлаа хийж чадахгүй байна.
Татсан 1.0 мм зураас, тавьсан ганц цэгт ч хүртэл оюун ухаан, бодлоо шингээж алсын бодлоготой хандах, хожимоо нөгөө зураас юу өгүүлэх, юунд хүрснийг түүх хэлж өгдөг. Бидний өдөр тутмын ажилдаа мөрддөг, хууль гэж үзэх ёстой норм дүрэм, стандарт, нормаль, эталон зураг зэрэг техникийн үндсэн баримт бичгүүдэд байж болох хамгийн бодитой хязгаарыг үүнээс бага байж болохгүй гэж зааж өгсөн байдаг. Хэдийгээр олон тооны монгол стандарт мөрдөгдөж байгаа ч барууны өндөр хөгжилтэй орнуудад хэдэн зуун жилийн өмнөөс мөрдөж ирсэн төлөвлөлтийн хэв хэмжээг томъёолсон ерөнхий зарчмуудаар ихэнхи тоо хэмжээ, заалтуудыг бид төлөвлөлтийн тулгуур үзүүлэлт болгож байгааг ухаарах хэрэгтэй л дээ. Хамгийн ойрын жишээ нь Э.Нейфертийн хоёр боть бүтээл. Энэ ботид хүн бүрт эрүүл саруул, аюулгүй, ахуйн болон ариун цэврийн нөхцөл бүрэн хангагдсан, элдэв төрлийн саад төвөггүй, дуу чимээ, дулаан тусгаарлалт сайтай, тохитой тухтай орчныг бүрдүүлэх явдлыг төлөвлөлтөд хэрхэн бүрдүүлэх үндэслэлийг заасан байдаг. Тухайн зохиогч эдгээр норм, дүрмүүдийг ишлэн хүний амьдран орших ахуй, гадна ба дотор орон зайг ашигтай, сонин, гоёмсог байдлаар оюун ухаандаа дүрслэн боловсруулж үзэг харандаагаар цаасан дээр хэдэн үе шатаар дамжуулан буулгаснаар барилгын зураг төсөл гэдэг маш нарийн төвөгтэй техникийн ажил-уран бүтээл бий болдог талаар өгүүлсэн байдаг.
Нийгмийн төлөө, түүнийг хошуучлан нийгмийн хэрэгцээ шаардлагыг ханган биелүүлэхэд бүх үйлсээ зориулах ёстой эдгээр хүмүүсийн өмнө уран тансаг, бат бэх, эдийн засгийн өндөр үр ашигтай байх зэрэг хоорондоо харилцан уялдаатай гурван гол зарчим оршино. Дээрхи шаардлагууд мөрдөгдөөгүй, мэргэжлийн ёс зүй алдагдаж, сэтгэлгүй ажилласны улмаас хотын төлөвлөлт бүхэлдээ алдагдаж, хотын ирээдүйн зохистой хөгжилд хортой муугаар нөлөөлж байна. Алхам тутамд тааралдах төлөвлөлтийн алдаа гажиг, барилгын байршлыг зохисгүй сонгож норм, дүрэм хийгээд иргэдийн эрхийг бүдүүлгээр зөрчсөн байдал, хойшид засаж залруулах аргагүйгээр хийгдсэн гологдол, зассан ч санаанд багтахааргүй хөрөнгөөр хийгдэх санаатай болон санамсаргүй зөрчлүүд байгааг мэргэжлийн үүднээс хэлэх ёстой. Барилга хоорондын зайг аюултай байдлаар шахаж, байгалийн гэрэл, нарны тусгалгүй агаарлаг бус болгосон, галын машины аюулгүйн орц, гарц хийгдээгүй, явган хүн, автомашины зам дээр шууд өнгийлгөн тавьсан, авто замын уулзварт тулган барьсан хэн ч харсан ирээдүйд зайлшгүй өргөтгөх шаардлагатай олон арван өнгө, үзэмжгүй харахад хэцүү жижиг барилгууд баригдсаар байна. Эдгээр доголдлууд хотын ирээдүйн хөгжлийн чөдөр тушаа болохоос бидний үр хүүхдийн сайхан амьдралын баталгаа биш ээ. Хотын олон цэгт олон түвшний давхар зам мушгиран сүлжилдэх автозамын сонгодог сүлжээнүүд бий болж зориулалт, ашиглалтын зэрэгцээ хотын гоёлын нэг хэсэг болох нь лавтай.
Төрийн өндөр түвшинд тавигдах тулгамдсан асуудлууд болох утаа гэх агаарын бохирдол, замын түгжрэл, дэлхийд тэргүүлэх автомашины осол, нийтийн эрүүл мэндийн доройтол, монгол хүний яс чанар, ааш араншин, оюун санааны огцом өөрчлөлт зэрэг нийгмийн хариуцлагатай цаг алдалгүй шийдэх ёстой гол ажлуудыг хогийн гялгар уут тараах, төслийн зуух, түүхий нүүрс түлэхийг хориглох энгийн гэнэн ашиг багатай арга хэлбэрээр бус нэн түрүүнд зөвхөн архитектурын зөв шийдлээр шийдвэрлэгддэг болохыг нийгмийн бүхий л түвшинд ойлгох, мэдэх хэрэгтэй юм. Архитектур, хот байгуулалт гэхээсээ илүүтэй зөвхөн барилга бариад л байдаг байсан, нэн эртний түүхэнд тохиолдсон тухайн үеийн алдаа, сургамжийг энэ зуунд монголд давтах ёстой юу. Яахаараа барилгаас унасан тоосго, төмөр, модон материал замаар явж байсан хүний дээр, машин дээр унав. Үүнд барилга дээр ажиллаж байсан хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагааны инженер ганцаараа буруутай юу гэдгийг бодох шийдэл нь маш тодорхой. Барилгын норм ба дүрэм, стандарт, норматив бусад ном, зөвлөмж, сурах бичгүүдийн улаан шугам хэсэгт шаардлагатай зай хэмжээг үүнээс доош байхыг зөвшөөрөхгүй гээд заачихсан байгаа.
Хорооллын хүн амын сууршлын нягтралаар нэг га талбайд амьдрах хүний тоо, энэ бүсэд амьдарч байгаа нэг хүнд хэдэн метр талбай ноогдох түүний хэдэн хувь нь амьдралд ус агаар шиг шаардлагатай, бидний үргэлж хүсэмжлэх зүлэг, мод, цэцэгтэй хөрс байх ёстой болохыг бас л тогтоосон. Хэтэрхий эдийн засагжиж зөвхөн мөнгөний төлөө босгосон, хотын нэгэн хорооллын зохион байгуулалт төдийлөн сайнгүйн улмаас байшин хоорондын зай алдагдаж, хүн амын суурьшлын нягтрал хэт ихсэж, тэрхүү барилгажсан талбайд ганцхан төрлийн хоорондоо зөвхөн ханан дээр бичээстэй байх байрны дугаараар хоорондоо ялгагдахаар төлөвлөгдсөн 16 давхар барилгыг чүдэнзний хайрцаг шиг өрж тавьсан байна.
Инсоляци-нарны ээвэрлэлтийн тусгалыг оршин суугчдын ариун цэвэр, эрүүл ахуйн нөхцөлд нийцүүлэн шийдээгүй учраас агааргүй, сүүдэр туссан, дотор давчдам, нэгэн хэвийн уйтгартай.
Ядаж ганц хавтгай дөрвөлжин метр талбайг ч гэсэн нийтийн эзэмшлийн амрах ногоон бүс, зам талбайд зориулъя. Хожим буюу олон жилийн дараа иргэдийн хот төлөвлөлт, хотын сууршил, амьдрах орчин, орон зай, тохилог орон байрны тухай ойлголт, үзэл бодол тодорхой хэмжээгээр өөрчлөгдөх үед одоогийн хороолол, барилга, орон сууц хүн амьдрах хамгийн дургүй газар болж үлдэнэ. Хувь хүний бизнесийн сэдэлтэй эмх цэгцгүй тавигдсан өнгө үзэмж, загвар хийц муутай жижиг байшин, мухлаг, баар, дэн буудал, цайны газруудын цуглуулга орчин үеийн хотын үлгэр жишээ болж чадахгүй. Иймээс хотын ерөнхий төлөвлөгөөний дагуу хөгжиж, ирээдүйгээ харсан эмх цэгцтэй бодлого хэрэгжүүлж, өргөн саруул гудамжтай хүнд үзүүлэх юмаа улам тодруулан хадгалж байгаагийн хамгийн ойрын жишээг Оросын хуучин Ераван, Баку ба бусад хотуудын байдлаас харж болно.
Дээрх асуудлуудыг шийдэхийн тулд зохисгүй шилжих хөдөлгөөнийг хязгаарлаж хотын хэт төвлөрлийг сааруулах, гэр хорооллыг багасгаж дагуул хот, тосгодыг бий болгох замаар сууршлын шинэ оновчтой тогтолцоог бүрдүүлэх, гудамж тээврийн сүлжээг сайжруулах, нэн түрүүнд хотын гудамж, зам талбайг зохион байгуулалттай цэгцэлж цэвэрлэх, одоо нэгдүгээр хорооллын нарийн гүүрээр гардаг хотын баруун, баруун хот талаас орж ирж байгаа авто замын ерөнхий урсгалыг ядаж хоёр болгож өөрчлөх, зүүн дөрвөн зам, таван шарын уулзваруудыг олон түвший уулзвар болгон нэвтрүүлэх чадварыг дээшлүүлэх, зорчигч тээврийн нэгдсэн “Драгон” төв, хүнс барааны “Хархорин” болон бусад замбраагүй том үйлчилгээний төвүүдийг хотоос дор хаяж 50км зайд гаргах хэрэгтэй юм. Хотын удирдлага, хот байгуулалтын газрын харилцааны удирдан чиглүүлэх оролцоо, уялдаа холбоог сайжруулж, зураг төслийн байгууллагуудын чадавхи түүний мэргэжлийн ажилтнуудын мэдлэг чадвар, хичээл зүтгэлийг дээшлүүлсний үндсэн дээр дээрхи хойшлуулашгүй амин чухал ажлуудыг хэрэгжүүлэх боломжтой билээ.
Архитектор Г.Очирдорж