Хөдөлмөрийн хамгаалах хэрэгсэл гэж хөдөлмөрийн үйл ажиллагааны явцад үүсч буй үйлдвэрлэлийн хортой ба аюултай хүчин зүйлээс ажилтны бие махбодыг хамгаалах, тэдгээрийн нөлөөллийг бууруулж тохиромжтой болгох, хөдөлмөрийн хэвийн нөхцлөөр хангах зориулалт бүхий тусгай хэрэгслийг хэлнэ.
Нийтийн хамгаалах хэрэгсэл гэдэг нь ажлын байр, талбайг бүхэлд нь үйлдвэрлэлийн тохиромжгүй хүчин зүйлүүдээс хамгаалах зориулалтаар хэрэглэж байгаа техник, технологийн хэрэгслийг хэлнэ.
Тусгай хамгаалах хэрэгсэл гэдэг нь хувь хүн, тодорхой эрхтэн системийг үйлдвэрлэлийн тохиромжгүй хүчин зүйлүүдээс хамгаалах зориулалтаар хэрэглэж байгаа тусгай хувцас, хэрэгслийг хэлнэ.
Тусгай хамгаалах хэрэгслийг эрхтэн системийг хамгаалах байдлаар нь дараах үндсэн 2 төрөлд ангилна. Үүнд:

•    Ажлын тусгай хувцас хэрэгсэл

• Ажлын тусгай хувцас
• Ажлын тусгай гутал
• Гар хамгаалах хэрэгсэл
• Тусгаарлагч костюм

•    Хувийн хамгаалах хэрэгсэл

•     Толгой хамгаалах хэрэгсэл
•     Нүүр хамгаалах хэрэгсэл
•     Нүд хамгаалах хэрэгсэл
•     Амьсгалын эрхтэн хамгаалах хэрэгсэл
•     Сонсголын эрхтэн хамгаалах хэрэгсэл
•     Арьс салст хамгаалах хэрэгсэл
•     Өндрөөс хамгаалах хэрэгсэл
•     Эрхтэн тус бүрийг тусгайлан хамгаалах хэрэгсэл

ХАБЭА-н тухай хуулийн 15-р зүйлд  ажилтныг ажлын тусгай хувцас, хамгаалах хэрэгслээр хангах тухай заасан байдаг.

-   Ажил олгогч нь ажилтныг түүний ажлын нөхцөл, ажил үүргийн онцлогт тохирсон ажлын тусгай хувцас, хамгаалах хэрэгслээр үнэ төлбөргүй хангах үүрэгтэй.

-     Ажлын тусгай хувцас, хамгаалах хэрэгслийг турших, худалдаж авах, хадгалах, угааж цэвэрлэх, засварлах, ариутгах зардлыг ажил олгогч хариуцна.

-    Ажил олгогч нь ажлын тусгай хувцас, хамгаалах хэрэгслийн нэр төрөл, эдэлгээний хугацаа бүхий жагсаалтыг баталж мөрдүүлнэ.

-   Ажлын тусгай хувцас, хамгаалах хэрэгслийн чанарын талаар мэргэжлийн байгууллагаар ажил олгогч дүгнэлт гаргуулсан байна. 

Дуулга нь гадны болон механик биет, халуун хүйтний нөлөөнөөс толгойг хамгаалах хэрэгсэл юм. Толгой хамгаалах хэрэгсэл дуулга нь /каска/ MNS 5621: 2006 Монгол улсын стандартын шаардлагыг хангасан байна. 

ТОЛГОЙ ХАМГААЛАХ ХЭРЭГСЭЛ - ДУУЛГА

 

Ангилал:

-Толгой хамгаалах дуулга

-Нэмэлт хамгаалах хэрэгсэлтэй дуулга /сонсгол хамгаалах, нүд хамгаалах, нүүр хамгаалах хэрэгсэлтэй дуулга/

Материал: Полиэтилен-PE, поликарбонат-PC материалаар хийгдсэн байна. 
Бүтэц: 

• Толгой хамгаалах дуулгын их бие
• Дуулга тогтоох эрүүвчтэй байна. Эрүүвчний туузын өргөн 15 мм-ээс багагүй байна
• Бүслэвчийг толгойд тохируулах цагираг. Тохируулагч нь ихэсгэж, багасгадаг тохируулгатай байна.
• Толгойн оройноос хөндийрүүлэх татуурга 
• Толгойн хөлс шингээгч жийргэвч 

Үзүүлэлт:  Дуулга нь механик үйлчлэл, 400-1000 В цахилгаан хучдэл, -50°С-аас +50°С температурын нөлөөнөөс толгойг хамгаалах чадвартай байна. Хамгаалалтын дуулга толгойд ирэх 50 Дж цохилтын энергитэй, 5 кН-с их хүчийг толгой руу дамжуулахгүй ба 30 Дж энергитэйгээр дээрээс унасан зүйл толгойд хүрэхгүй байх ёстой. 300 гр-аас илүүгүй жинтэй байна. Өнгө үзэмж сайтай байх ба толгойнд тогтоогч сүлжмэл тууз нь 4 цэгт бэхлэгдсэн байна. Хамгаалалтын дуулга нь унахгүйгээр толгойн дээр тогтож байх зориулалтын бэхэлгээний системтэй байна

Хэрэглээ: Толгой хамгаалах хэрэгслийн бүрэн бүтэн байдал, зөв угсарсан эсэх, техникийн үзүүлэлт нь хөдөлмөрийн нөхцөлд тохирч буй эсэхийг нарийн шалгаж тогтооно.

Толгой хамгаалах хэрэгслийн өмсөх бүслэвчийг өөрийн толгойны хэмжээнд тохируулан өмсөж тохируулагч цагиргаар хэмжээг тохируулж хөдөлгөөнгүй суулгаж толгойгоо хамгаалсны дараа ажлаа эхэлнэ. 

Нүүр хамгаалах хэрэгсэл гэж үйлдвэрлэлийн явцад үүссэн жижиг биет, химийн бодис, дулааны нөлөөллөөс нүүр болон эрхтэн тогтолцоог хамгаалах зориулалтын хэрэгслийг хэлнэ. 

•     Дан нүүрэвч
•     Дуулгатай нүүрэвч гэж ангилна.

НҮД ХАМГААЛАХ ХЭРЭГСЭЛ 

Нүд хамгаалах хэрэгсэл гэдэг нь гадны биет, хурц гэрэл, хортой туяа, химийн бодис, температурын нөлөөллөөс нүдийг хамгаалах зориулалтын хэрэгслийг хэлнэ. 

Ангилал:

•     Энгийн нүдний шил
•     Дуулганд бэхлэгдсэн нүдний шил
•     Хурц гэрэл, туяанаас хамгаалах нүдний шил

Нүд хамгаалах хэрэгсэл буюу нүдний шил нь Монгол улсын MNS 5389: 2004 стандартын шаардлагыг хангасан байна. 

Хамгаалах хэрэгсэл нь эрх бүхий байгууллагаар шалгагдаж баталгаажуулсан гэрчилгээтэй байна.

Тусгай шаардлага: 

Нүдний шил нь хөдөлмөрийн нөхцлөөс шалтгаалан тунгалаг /салхины хүч 12-190м/с/, гэрлийн бууралттай /0-11 DIN бууруулах/ байна.

Нүдний шил нь өнгө үзэмжтэй, хөнгөн, арьсанд харшил өгөхгүй. Нүдэнд орж болзошгүй механик биет болон хурц гэрлээс хамгаалах онцлогоос хамааруулан шилний зузаан 1-4мм байна.

Нүдний шилний техникийн үзүүлэлтийг салхины хүчийг тэсвэрлэх чадвараар нь, зориулалтаар нь ангилна. Техникийн үзүүлэлт тухайн ажилчны хөдөлмөрийн нөхцөлд тохирсон байх ёстой.
Материал: PVC-Полиамид, полиэтилен материалаар хийгдсэн байна. Олон улсын стандартын шаардлагад нийцсэн болох тэмдэглэгээ, чанарын стандартын тэмдэгийг шилний шошго зааварт бичсэн байна. 

Чанар: Бүтээгдэхүүнд үйлдвэрлэлийн болон механик ямар нэгэн гэмтэл согоггүй, заасан өнгөнөөс зөрөөгүй байна. Хэрэглээний болон технологийн тодорхойлолтонд хэрхэн нийцсэн, хүний биед таарч байгаа байдлаар тодорхойлогдоно. 

Ангилал, өнгө: 

• Хар – хамгаалалтын 
• Цагаан - ердийн 
• Шар – шөнийн, манангийн гэж ангилна.

Бүтэц: 

• Дан шил
• Нүдний шилний хүрээ
• Бэхлэгч оосор /резинэн, хатуу тогтоогч/, нүүрэнд зүүх уян гар 
• Агааржуулагч хавхлага /4-6 ш/
• Хамрын жийргэвч

Тавигдах шаардлага: Нүдний шил нь хүний шанааны хэлбэрт тохирсон, хавчих, холгох, дарах зүйлгүй хөнгөн, сайн чанарын PVC-полиамид, полиэтилен материалаар хийгдсэн байна. Шилний үзүүлэлт нь салхины хүч 15-19 м/с үед (тунгалаг, шар) хамгаалах чадвартай, нарнаас хамгаалах гэрлийн бууралттай байна. Эдгээр шаардлагыг хангасан талаарх үзүүлэлтүүд шилний шошго зааварт бичигдсэн байна. Ажлын бүтэн ээлжийн турш нүдний шилийг зүүн ажиллахад нүд ядрахгүй байх ёстой. Шил нь өөгүй, аливаа дүрсийг бодитоор харуулах, ямар нэгэн гэрлийн урвалгүй (нөлөөгүй), хараанд нөлөөлөхгүй хэвийн үзүүлэлттэй байна. Нүдний шил нь хэрэглэхэд хялбар, нүдэнд орж болзошгүй тоос, шороо, механик биет болон хурц гэрлээс хамгаалах ба шилний зузаан нь 2мм байна. Мөн шил нь аливаа механик үйлчлэлийн хүчээр хагарч бутардаггүй байх шаардлагатай. Өнгө үзэмжтэй, хүний нүүрэнд зохицсон хөнгөн байна. Шанааны хэмжээ болон хамрын угт тохирсон, чамархай болон хамрын хянганы ясанд даралт учруулахгүй байх шаардлагатай.

АМЬСГАЛЫН ЗАМЫГ ХАМГААЛАХ ХЭРЭГСЭЛ

Амьсгалын замыг хамгаалах хэрэгсэл гэж үйлдвэрлэлийн тоос, химийн бодис, утаа, угаар болон хорт хийн бүтээгдэхүүнээс амьсгалын замын эрхтэнг хамгаалах зориулалтын хэрэгслийг хэлнэ. 

Ангилал:
           Хошуувч

•  Хавхлагтай
•  Хавхлаггүй

Шүүлтүүртэй баг:

• Шүүлтүүртэй хагас баг
•  Шүүлтүүртэй бүтэн баг

Тусгаарласан агаартай бүтэн баг:

• Тусгаарласан агаартай зөөврийн бүтэн баг
• Тусгаарласан агаартайй суурин бүтэн баг

Амьсгалын замыг хамгаалах шүүлтүүртэй багт бэхлэгдсэн шүүлтүүрийг дараахь байдлаар ангилна. Үүнд:

Шүүлтүүрийн төрөл

1. Тоосноос хамгаалах шүүлтүүр
2. Хорт хий ба уураас хамгаалах шүүлтүүр
3. Холимог бодисоос хамгаалах шүүлтүүр

Шүүлтүүрийг шүүх чадвараар нь дараах байдлаар ангилна.
Шүүх чадвар    Тэмдэглэгээ

1. Шүүх чадвар бага    FFP1
2. Шүүх чадвар дунд    FFP2
3. Шүүх чадвар сайн    FFP3

Шүүлтүүртэй хагас баг нь дараах үндсэн хэсгүүдээс бүрдэнэ. 

•     Их бие
•     Хос шүүлтүүр
•     Бэхлэгч 2 резинэн оосор

Шүүлтүүртэй бүтэн баг нь дараах үндсэн хэсгүүдээс бүрдэнэ. Үүнд:

•     Их бие (нүүр, нүд хамгаалах толины хамт)
•     Шүүлтүүр (нэг ба хос, солигддог ба солигддоггүй)
•     Бэхлэгч 2 резинэн оосор

Ямар хорт бодисоос хамгаалж байгаагаас шалтгаалж шүүлтүүртэй баг зориулагдах ба тэдгээрийн хайрцаг нь янз бүрийн өнгөтэй байдаг. Жишээ нь: хүрэн хайрцагтай А маркийн хорт хийн баг нь бензин, керосин, ацетон, толуол, ксилол хүхэрт нүүрстөргчөөс хамгаалах, шар будагтай В марк нь хүчиллэг хий, хлор, хүхэрлэг хий, устөрөгч азотын хүчил, хүхэрт устөрөгчөөс, цагаан өнгөтэй СО марк нь нүүрстөрөгчийн ислээс, улаан өнгөтэй М марк нь бүх төрлийн хий болон химийн бодисоос хамгаална.

Ажилтан нь ажлын тусгай хувцас, хамгаалах хэрэгслийг зориулалтаар нь зөв хэрэглэх үүрэгтэй бөгөөд зориулалтын дагуу хэрэглэж байгаа эсэхэд хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуй хариуцсан ажилтан байнга хяналт тавих шаардлагатай.

СОНСГОЛЫН ЭРХТЭН ХАМГААЛАХ ХЭРЭГСЭЛ



Сонсголын эрхтэн хамгаалах хэрэгсэл гэж шуугианы хүч 85 дБ-ээс их үед хэрэглэх шуугианаас сонсголын эрхтнийг хамгаалах зориулалтын хэрэгслийг хэлнэ. 

Сонсголын эрхтэн хамгаалах хэрэгслийг хэрэглэх зориулалт, хийц, байдлаар нь дараах үндсэн 3 төрөлд ангилна. Үүнд:

• Энгийн бөглөө
• Чихэвч
• Дуулганд бэхлэгдсэн чихэвч

Энгийн бөглөө нь агшиж тэлэх чадвартай, хэрэглэхэд авсаархан, багаж тоног төхөөрөмж, үйлдвэрлэлийн дамжлага, өрөө тасалгаанд шуугианы хүчийг 35.4 дБ-аас 44.8 дБ хүртэл бууруулах сонсгол хамгаалах хэрэгсэл юм.

Чихэвч нь дараах үндсэн хэсгүүдээс бүрдэнэ. Үүнд:

•     Чихэвч
•     Чихэвчийн холбоос
•     Холбоосонд бэхлэгдсэн зөөлөвч

Дуулганд бэхлэгдсэн чихэвч нь дараах үндсэн хэсгүүдээс бүрдэнэ. Үүнд:

•     Чихэвч суулгах хоног
•     Чихэвчийг сунгах, богиносгох ховил
•     Чихэвч хэрэглээгүй үед арагш нь эвхэх тэнхлэг

ГАР ХАМГААЛАХ ХЭРЭГСЭЛ

Гар хамгаалах хэрэгсэл гэж гадны биетийн механик үйлчлэл, химийн бодис, цахилгаан хүчдэл болон бусад тааламжгүй нөлөөллөөс гар хамгаалах зориулалтаар хуруутай, хуруугүй загвараар хийгдсэн хэрэгслийг хэлнэ.

Хийц, бүтэц, зориулалтаар нь дараахт үндсэн 5 төрөлд ангилна. 

•     Механик үйлчлэлээс гар хамгаалах хэрэгсэл
•     Дулааны үйлчлэлээс гар хамгаалах хэрэгсэл
•     Цахилгаан хүчдэлээс гар хамгаалах хэрэгсэл
•     Доргионоос гар хамгаалах хэрэгсэл
•     Химийн бодисоос гар хамгаалах хэрэгсэл

Тавигдах шаардлага: 

• Гар хамгаалах хэрэгсэл нь техникийн үзүүлэлт, тухайн ажилчны хөдөлмөрийн нөхцөлд бүрэн тохирсон
• Үндэсний MNS5622:2011 стандарт болон  олон улсын стандартын шаардлагыг хангасан байна.
• Эрх бүхий байгууллагаар шалгагдаж баталгаажсан байх, баглаа боодол дээр зориулалт, ашиглалтын зааврыг бичсэн, зориулалтаар нь ашиглахад гарын арьсанд харшил, сөрөг нөлөө цочрол үзүүлэхгүй 
• Гар хурууны хөдөлгөөнд саадгүй байхаар хийгдсэн, эдэлгээ даах, олон дахин угааж цэвэрлэх  боломжтой, эрүүл ахуй, халдвах хамгааллын шаардлагад нийцсэн байх

АЖЛЫН ТУСГАЙ ХУВЦАС
Ажлын тусгай хувцас гэж гадны нэг болон хэд хэдэн тааламжгүй нөлөөллөөс хамгаалах зориулалтаар хийсэн хувцсыг хэлнэ. Ажлын тусгай хувцас нь биед нягт бариувтар таарсан байх бөгөөд хувцасны зах, ханцуйг бүрэн товчилж, унжиж санжсан зүйлийг далдлана. Барилга дээр ажил хийж гүйцэтгэдэг ажилчдын ажлын тусгай хувцас нь туссан гэрлийг ойлгох зориулалтын гэрэл ойлгогч материал бүхий тууз, тэмдэглэгээтэй байна. 

Тавигдах шаардлага: 

• Ажлын тусгай хувцасны материал, бүрдэл хэсгүүд нь тухайн ажилтны хөдөлгөөнд саад болохгүй байх
• Ажлын хувцасны хүний биед хүрэлцэх нь хэсгүүд нь аливаа цочроо, шархлаа үүсгэхгүй, ширүүн хурц ирмэггүй байна
• Хөдөлгөөн болон гадаад орчны хүчин зүйлүүдийг тооцсон хэрэглээний хугацааг урьдаас тооцож баталгаажуулсан 
• Хувцасны хамгаалалтын түвшин өндөр, бөх бат хийгдсэн, хөнгөн, эдийн засгийн хувьд үр ашигтай
• Биеийн дулаан солилцоог саатуулдаггүй байх, ус уур нэвтрүүлдэггүй, биеийг химийн, механик. дулааны ба бусад аюултай хортой нөлөөллөөс хамгаалах зэрэг шаардлагуудыг хангасан байна. 

АЖЛЫН ТУСГАЙ ГУТАЛ
Ажлын тусгай гутал гэдэг нь механик биет химийн бодис, цахилгаан, ус, чийг, онцгой нөхцөлд тохиолдож болзошгүй осол, гэмтлээс хөлийг хамгаалах, хүний эрүүл мэндэд тохирсон зориулалтын хэрэгслийг хэлнэ. Зориулалтаар нь ажлын гутал, механик биетээс хамгаалах, чийгнээс хамгаалах, химийн бодисоос хамгаалах, тусгай зориулалтын ажлын гутал, онцгой осол, уршгийн үед хэрэглэх гутал гэж ангилагддаг.

Механик биетээс хамгаалах гутлын бүтэц

Механик биетээс хамгаалах гутал нь:

• Хурууны ган хамгаалалттай, 200 жоуль хүртэл хэмжээний механик биетийн цохилтыг хамгаалах чадвартай
• Гутлын ул нь зузаан, хальтардаггүй, хугардаггүй шахмал резинэн материалаар, түрүү хэсэг нь ширээр хийсэн
• Хатуулгатай зуузай
• Давхар оёдолтой 

Ус, чийгнээс хамгаалах гутлын бүтэц

• Шахмал резинэн материалаар ул болон түрүүг оёдолгүй хийсэн
• Ул нь зуурамтгай, нугаралт үүсэхгүй

Химийн бодисоос хамгаалах гутлын бүтэц

• Полибутанкарбонат материалаар ул ба түрийг оёдолгүйгээр хийсэн
• Ул нь зуурамтгай, нугаралт үүсэхгүй

Тавигдах шаардлага: 

• Хөл хамгаалах хэрэгсэл нь техникийн үзүүлэлт, тухайн ажилчны хөдөлмөрийн нөхцөлд бүрэн тохирсон байна
• Хөл хамгаалах хэрэгсэл нь үндэсний MNS5623:2006 стандарт болон  олон улсын стандартын шаардлагыг хангасан байна.
•  Эрх бүхий байгууллагаар шалгагдаж баталгаажсан байх
•  Бат бөх, хурууны төмөр хамгаалалттай, ул тусгаарлагчтай, хүний арьсанд хүрэх хэсгүүд зөөлөн ширээр хийсэн, шагай хамгаалагч болон доргионоос хамгаалсан зөөлөвчтэй байна. 
• Төмөр тоногууд нь зэвэрдэггүй, үртэс шороо орохгүй, үргэлж ултай, зуузайны хатуулагтай, улыг нь зориулалтын материалаар хийсэн байна.

 
 

---

 Сурталчилгаа