Салбартаа хийж бүтээсэн зүйлээрээ нэр хүндтэй, манлайлагчдыг VIP ярилцлагадаа урьж, тэдний бахархам амжилт, уран бүтээлийн талаар хүргэдэг билээ. Энэ удаагийн дугаартаа МАЭ-ийн ерөнхийлөгч, Зөвлөх архитектор, Хот төлөвлөлт, архитектурын мэргэжлийн зөвлөлийн дарга Э.Хүрэлбаатар гуайтай уулзаж ярилцлаа. Хот төлөвлөлт, бүтээн байгуулалтын салбарт хийж бүтээсэн бүгдийг нь салбарын мэргэжилтнүүд андахгүй мэдэх буй заa.

Та салбартаа хэдэн жил ажиллаж байна вэ?

Архитектурын ангийг төгсөөд Улаанбаатар хотын “Архитектур төлөвлөлтийн газар”–т  архитектороор хуваарьлагдаж очсон тэр цагаас Архитектур, Хот төлөвлөлттэй холбогдож, 35 жил салбартаа ажиллаж байна. Намайг дипломын дадлага хийж байхад ГИПРОГОР, ПИ-2- институтийн архитекторууд Улаанбаатар хотын 1986 оны ХЕТ-ний тодотголын төлөвлөлт дээр ажиллаж байсан юм.Тэр үед Ерөнхий архитектор Т.Жадамбаа дарга тэдний ажилд намайг туслахаар ажиллуулж, судлах, сурч мэдэх том боломж өгч байсан юм.

1995 оноос 2008 он хүртэл ажиллахдаа хувийн хэвшил, бизнессийн салбарт Рекламны болон Барилгын компани байгуулж, хот хөдөөд барилгын болон дэд бүтцийн угсралтын ажлыг олныгхийж гүйцэтгэсэн. 2009 оноос Нийслэлийн засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын захирагчийн  Барилга, хот байгуулалтын зөвлөхөөр ажиллаж,  2010 онд Улаанбаатар хотын 8 дахь Ерөнхий архиктектор бөгөөд Нийслэлийн барилга, хот байгуулалт, төлөвлөлтийн газрын даргаар 3 жилийн хугацаанд гүйцэтгэсэн байна. Энэ үед УБ хотыг 2020 он хүртэл хөгжүүлэх  хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөний тодотгол, 2030 оны чиг хандлага баримт бичгийг боловсруулах ажлыг эхлүүлж, захиалагчаар нь ажилласан.  Уг баримт бичиг 2013 онд УИХ - аар анх удаа хуульчлагдаж, батлагдсан. Энэхүү ерөнхий төлөвлөгөөний тодотгол нь хотын төвлөрөлийг задлан нэг төвөөс олон төвт, дагуул хот тосгодыг хөгжүүлэх, гэр хорооллыг орон сууцжуулахаар төлөвлөгдсөн. 

Ерөнхий архитектороор ажиллахдаа Улаанбаатар хотын стандартын анхны төслийг, газар доорх хотын концепци, Барилгын чанарын хэлтэс шинээр байгуулж Барилгын паспортжуулах ажлыг эхлүүлж үр дүнд хүрсэн. Мөн орон сууцны 7, 14, МҮОНРТ-ийн орчмын хорооллын, Буянт Ухаа, Баянголын амны хорооллын, Нэхмэлийн шарын гэх мэт олон хотын ерөнхий төлөвлөгөөг батлуулж, дэд бүтцийн болон инженерийн шугам сүлжээг хонгилын системээр хийх ажлыг анх эхлүүлсэн.

2012 оноос 2020 онхүртэл БХБ-ын сайдын зөвлөлийн гишүүн, 2017 оноос хойш БХБЯ-ны чиг үүрэг Хоттөлөвлөлт, архитектурын орон тооны бус мэргэжлийн зөвлөлийн даргаар ажиллаж байна. Архитектурын магистр, МУ-ын Зөвлөх архитекторын зэрэгтэй.

Ерөнхий төлөвлөгөөний хэрэгжилт хангалтгүй гэсэн үзүүлэлттэй байгаа нь ямар шалтгаантай гэж үзэж байгаа вэ?

Хот төлөвлөлт бол шинжлэх ухаан бөгөөд мэргэшсэн олон хүний хүч хөдөлмөр, оюун ухаан шингэж байж бий болдог оюуны бүтээлийн үр дүн юм. Улаанбаатар хотын 2020 оны тодотгол 2030 оны чиг хандлагыг тодорхойлох баримт бичгийг 3 жил гаруй хугацаанд боловсруулахад 210 гаруй эрдэмтэд, мэргэжилтнүүд ажиллаж маш сайн баримт бичиг болсон. Гэвч хэрэгжүүлэх үе шат нь тун хангалтгүй байсан. Учир нь хэрэгжүүлэх тогтолцоо бүрдээгүй, төлөвлөгөөг олон жилийн дараа баталсан, хууль эрх зүйн орчин муу, хөрөнгө оруулалт санхүүжилт дутмаг, улс төрийн нөлөөлөл буюу ерөнхии төлөвлөгөөг зөрчсөн шийдвэр их гарсан зэргээс хэрэгжилт 2016 оны байдлаар 29,6% байсан.  Түүнчлэн хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөний дараа салбаруудын мастер төлөвлөгөө хийгдээгүй, хэсэгчилсэн ерөнхий төлөвлөгөөний хэрэгжилтэд хяналт муу байсан нь өнөөдрийн тулгамдсан асуудлыг бий болгосон.

Хөгжлийн ерөнхий  төлөвлөгөөг хариуцаж мөрдүүлж ажиллах эрх бүхий субьект аймаг хотын ерөнхий архитекторт байдаг. Хот байгуулалтын тухай хуулиар энэ үүргийг зааж өгсөн боловч хэрэгжих бүтэц өнөөдөр ч алга.

2040 оны концепцид дагуул хотуудыг бий болгохоор боллоо. Энэ хэр оновчтой, зөв шийдэл вэ?

Улаанбаатар хотын ирээдүйн хөгжлийн чиг хандлага, алсын харааг мэргэжлийн хүмүүс, олон нийтийн оролцоонд тулгуурлан тодорхойлох зорилгоор 2040 он хүртэлх хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөний концепц боловсруулж өнгөрсөн жил ЗГ-аар батлуулсан. Одоо Ерөнхий төлөвлөгөөний боловсруулалт төлөвлөлтийн ажлыг Хот төлөвлөлт судалгааны институт боловсруулж байна.

Улаанбаатар хот орон зайн оновчтой бүтэц, нутагшил суурьшлын зөв тогтолцоотой, эрчимтэй хөгжих дагуул хотуудтай, эрүүл аюулгүй, таатай орчин бүхий олон улсад өрсөлдөгч Метрополитан болон хөгжих ёстой. Улаанбаатарын төвлөрөлийг зөв зохицуулахын тулд Дагуул хотууд байгуулж хөгжинө. Тухайлбал, Хөшгийн хөндийд шинээр хот байгуулах УИХ- ын шийдвэр гарсан шүү дээ. Шинэ зуунмод хотыг - Агаарын тээвэр,логистик, чөлөөт бүс, хуурай боомтын, Майдарыг - Аялал жуулчлал, соёл боловсролын чиглэлээр хөгжүүлэхээр төлөвлөж байна.

2040 он гэхэд Улаанбаатарын бүсийн хүн ам  2,2 саяд, Улаанбаатар хот 1,6 сая, дагуул хаяа хот тосгон 0.6 сая хүнтэй байна гэж тооцож байгаа. Улаанбаатарын төвлөрөлийг сааруулах зорилгоор соёл боловсрол, худалдаа үйлчилгээ, орон сууц, нийгмийн дэд бүтцийн хангамж бүхий Хотын төв, хотын шинэ төв, хотын дэд 2 төв, төрөлжсөн төв олон нийтийн төвүүдийг шинээр байгуулж 2050 он гэхэд Олон төвт хот болно. Тухайлбал, Гачуурт, Хонхор, Налайх, Тэрэлж, Багануур, Багахангай, Майдар, Шинэ зуунмод, Өлзийт, Био- сонгино, Аргалант, Эмээлт, Жаргалант нь төрөлжсөн хөгжилтэй хотууд болох юм.

Хот төлөвлөлтийн шийдвэрлэх хамгийн чухал асуудал бол нийтийн тээврийн систем юм. Улаанбаатар хотын авто замын түгжрэл, агаарын бохирдлыг 90 хувь бууруулах багтаамж ихтэй тээврийн сонголтоор нийтийн тээврийн асуудлыг шийдэх боломж байна. Саяхан Хот байгуулалт хөгжлийн газрынхан олон жилийн, олон төслийн шийдлүүдийг харьцуулж судлаад "SkyWay" технологийг өртөг хямд, 21 дүгээр зууны техник технологи гэж судлан үзсэн байна. Дэд бүтэц барьж байгуулахад хялбар, боломжтой юм билээ.

Мөн Монгол Улсын Хүн амын нутагшилт суурьшлын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөг яаралтай хийж дуусган УИХ-аар батлуулж, түүнтэй уялдуулан аймаг, хотын ХЕТ-г боловсруулж хэрэгжүүлэх хэрэгтэй. Ингэж байж л зөв хөгжих гарц харагдаж байна.

Монгол Улсын  нийт хүн амын нутагшилт, суурьшлыг зөвтодорхойлж, хүн амын өсөлт, ажлын байр, бүх салбаруудын нөөцүүдийг цогцоор нь тодорхойлсон энэ ерөнхий төлөвлөлтийг гаргах ёстой. Тэгэхгүйгээр аймаг хотын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөг тус тусад нь боловсруулах нь ач холбогдолгүй юм.

“Хууль эрх зүйн зохицуулалт зайлшгүй шаардлагатай байна”

Шийдвэр гаргах түвшинд салбараа мэддэг мэргэжлийн хүн ажиллаж байна уу?

Монголын төр, засгийн удирдлагын бүтэц, салбаруудын  удирдлагад улс төрийн шийдвэрээр мэргэжлийн бус хүн томилогдон, сонгуулийн хугацаанд тухайн салбарыг удирдан ажиллаж, хөгжлийг удаашруулж байгаа нь тогтолцооны алдаа юм даа.

Ялангуяа хотын хөгжлийн асуудлын шийдвэр гаргах түвшинд ажиллаж буй хүмүүс мэргэжлийнхний үгийг, шийдлийг хүлээн авахгүйгээс хотын хөгжил зөв, хурдтай явагдах боломжгүй болж оршин суугчид, иргэд хохирч байгаа төдийгүй хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх нөхцөл тун муу байна.  Харин өнгөрсөн жил батлагдсан Үндсэн хуулийн өөрчлөлтөөр хотын эрх мэдэл нэмэгдэж, Хотын эдийн засаг сайжирч, зах зээлээс хөрөнгөө барьцаалж бонд босгон дэд бүтцийн хөгжлөө хангах боломж одоо л бүрдэх гэж байна. Манай салбарынхан барилгаа л ярьдаг, Хот байгуулалтын асуудал орхигдсоор нэлээд хэдэн жил боллоо.Уг нь хот байгуулалтын нэг л хэсэг нь барилга юм. 2020 оноос эхлээд Хоттөлөвлөлт, хот байгуулалтаа эхэлж ярьдаг болж, зөв ажиллаж байна.

Хот байгуулалтын тухай хуулинд хуульчилсан ганц мэргэжлийн албан тушаал бол Ерөнхий архитектор юм. Манай 21 аймаг, хот нийслэл Ерөнхий архитектортай, хот байгуулалтын албатай байна гэж хуульчилсан байдаг ч энэ нь хэрэгждэггүй. Танд бодит байдлыг хэлье. Манай 21 аймгаас 13 аймагт мэргэжлийн архитектор, 3 аймаг ландшафтын архитектор, 5 аймагт инженер ерөнхий архитекторын албан тушаалд ажилладаг. Өөрөөр хэлбэл шаардлага хангахгүй 8 мэргэжилтэн  энэ үүргийг гүйцэтгэж байна.Тэд аймгийнхаа газрын харилцаа болон БХБ- ын газартаа харъяалагддаг бөгөөд хэлтсийн дарга- 9, мэргэжилтэн- 5, ЗДТГ- ын мэргэжилтэн- 5 хүн ажилладаг. Улаанбаатар, Дархан, Эрдэнэт 3 арай өөр бүтэцтэй байдаг. Ийм бүтэц зохион байгуулалтаар ажиллаж байхад аймаг,орон нутгийн хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөний хэрэгжилт сайн байх учиргүй юм. МАЭ-ээс санал гарган 2014 онд БХБ-ын сайдын болон ГЗБГЗЗГ-ын даргын тушаал гаргуулж аймгуудын ерөнхий архитекторууд Газар,хэлтсийн дарга байна гээд шийдсэн боловч хэрэгжсэнгүй. Түүний дээр нь газрын харилцааны дарга хүн гарын үсэг зурж тамга дарж баталгаажуулж байхад асуудал хэцүү биз дээ.

Тиймээс энэ асуудлыг Хот байгуулалтын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын өөрчлөлтөд тусгасан байгаа. Өнгөрсөн жил УИХ-д өргөн барьсан. Энэ жил батлагдана гэж бодож байна.

Шинэчилсэн хуулийн төсөлд Хот байгуулалтын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллагын чиг үүрэгт ерөнхий архитекторыг 6 жилийн хугацаагаар  БХБ-ын сайдтай зөвшилцсөний дагуу томилох зохицуулалт орсон.  Одоогийнх шиг Засаг дарга нар хэнийг ч хамаагүй томилохгүй болно. Мөн ерөнхий архитекторын дүрэмд МАЭ Мэргэшсэн, Зөвлөх архитекторуудын дунд сонгон шалгаруулалт явуулж, БХБ -ын сайдтай зөвшилцөж холбогдох агентлаг нь томилдог байхаар тусгах саналтай байгаа. Ингэснээр хот байгуулалтын бодлогын асуудал хэрэгжиж эхэлнэ. Өнөөдөр манайд энэ асуудлыг Газар зохион байгуулалт, геодези зураг зүйн газарт болон БХТ-д чиг үүргийг хариуцуулж явдаг. Энэ маш том алдаа юм.

Шинээр өргөн барьсан хуулийн талаар товч танилцуулаач. Салбарынханд хэрэгтэй мэдээлэл болох болов уу?

Хот байгуулалтын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөлд Хот байгуулалтын баримт бичгийн ангилал, тавигдах шаардлага, Бүсчлэлийн төрөл, ангилал, бүсчлэлийн дүрэмтэй байх зохицуулалт оруулсан. Мөн ХБ-ын баримт бичгийг хэрэгжүүлэх үе шат, арга хэмжээний төлөвлөгөө, хот суурин газрыг шинээр байгуулах, татан буулгах, нүүлгэн шилжүүлэх зохицуулалт, төрийн байгууллагын чиг үүрэг, оролцогчдын чиг үүрэг,олон нийтийн оролцоонд төрийн бус мэргэжлийн байгууллага, салбарын мэргэжилтэн түүний мэргэжлийн үйл ажиллагааг ёс зүйн дүрмийг баримтлан ажиллахаар зохицуулсан.

Түүнчлэн хот байгуулалтын  мэдээллийн нэгдсэн сан системийн, хяналт үнэлгээний асуудлыг тусгасан. Ерөнхий архитекторын талаар хуулинд орсон асуудлыг дээр хэлсэн.

Хот байгуулалтын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын ажлын хэсэгт миний бие 2012, 2014-15 онд орж ажилласан байдаг.  Хот байгуулалтын тухай хууль болон Барилгын тухай хуулиар бидний асуудал зохицуулагдахгүй юм. "Архитектурын тухай хууль" манай улсад хэрэгтэй байна. МАЭ-д 2014 онд боловсруулсан төсөл нь ч бий.

Та Хот байгуулалтын салбарт багагүй зүйлийг хийжээ. Сүүлийн жилүүдэд хийсэн уран бүтээлийн ажлууд хийсэн бэ?

Өнгөрсөн жилийн Азийн архитекторуудын форумын үеэр Олон улсын нэртэй архитекторуудад шагнал гардуулдаг, тэдний уран бүтээлийн талаар илтгэлийг нь сонсдог арга хэмжээ боллоо. Хот төлөвлөлтийн нэрт архитектор, Сингапурын их сургуулийн проф. TAY KHENG SOON архитекторын судалгааны ажилтай таницсан юм. Тэрээр хот төлөвлөлтийн концепцид шинэ математик загварчлал гаргасан. Төвлөрөлийг сааруулахад “Босоо тэнхлэгт нягтралыг аль болох нягтруулахгүй байх, хэвтээ тэнхлэгт нягтруулах математик загварчлал хот төлөвлөлтөд оруулсан” лекцийг сонсоод түүнтэй танилцаж Монголд урьж, лекц уншуулахаар тохирсон юм. Цаг сайхан болохоор тэрээр манайд ирэх болно. 

Хот төлөвлөлт, бүтээн байгуулалтын аль алинаар л ажиллаж байна. Төрийн албанд ажилласан он жилүүдэд хот төлөвлөлтийн чиглэлд, одоо Монголын архитектур, хот төлөвлөлт, архитекторуудын хөгжлийн асуудал болон Олон улсад тэднийг төлөөлөх, таниулах илүү хариуцлага, үүрэг хүлээж ажиллаж байна. Төрийн болон ТББ-ын албыг хаших хугацаанд хувийн уран бүтээл туурвих  цаг бага байх юм даа.

Сүүлийн жилүүдэд Завхан аймгийн захиалгаар Баруун бүсийн аялал жуулчлалын “Отгонтэнгэр” цогцолборын ТЭЗҮ, хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөг, мөн 2018-2019 онд БОАЖЯ-нызахиалгаар "Манзуширийн хийдийн туурийг сэргээн засварлаж, түүхэн дурсгалт болон байгалийн аялал жуулчлалын цогцолбор" болгох төслийн ТЭЗҮ, Ерөнхий төлөвлөгөөг удирдан боловсруулж захиалагчид хугацаанд нь хүлээлгэн өгсөн. Улаанбаатарын бүсийн түүхэн дурсгалт газрын болон байгалийн аялал жуулчлалын том төв болж, Манзушри-Цэцээ гүн- Улаанбаатар гэсэн маршрутаар агаарын дүүжин тээврээр холбогдох юм. Засгаас дэмжиж хэрэгжүүлэх л төсөл дөө.

Мөн энэ онд СХД-т баригдах Амины орон сууцны хотхоны төлөвлөлт, ерөнхий төлөвлөгөөний ажлыг, Хан-Уул дүүрэгт баригдах 380 айлын орон сууцны хотхоны төслийн төлөвлөлт дээр баг удирдан ажиллаж байна.

“Дэлхийн шилдэг 100 архитектор” - ыг нэрлэхэд Монголын 9 архитектор орсон”

Монголын Архитекторуудын эвлэл /МАЭ/-ийн ерөнхийлөгчөөр хэзээнээс ажилласан бэ?

Монголын Архитекторуудын Эвлэл нь 1956 онд байгуулагдаж, өдгөө 65 жилийн ойтойгоо  золгож байна. 1963 онд Олон улсын архитекторуудын эвлэлд, 1991 онд Азийн архитекторуудын бүсийн зөвлөл “ARCASIA”-н гишүүн болж, эрх үүрэг хүлээн дэлхийн архитекторуудтай хот байгуулалт, архитектурын хөгжлийн асуудалд мэргэжлийн түвшинд хамтран  ажилладаг. 

Миний хувьд 2009 оны13 дугаар Их хурлаас анх сонгогдон ажилласан 9 дэх Ерөнхийлөгч. 2008 оны 7сарын 1-ний аймшигт үймээнээр соёлын төвийн залгаанд байсан МАЭ-ийн хоёр давхар байр маань юу ч үгүй шатаад орох газаргүй, яахаа ч мэдэхгүй байх тэр үед энэ албыг, 2 хуудас цаастай  хүлээн авч байлаа. Тухайн үед “яаж энэ түүхт байгууллагыг босгох вэ” гэж бодож, Удирдах зөвлөлийн гишүүд, архитекторуудтайгаа хамтдаа зүтгэн ажиллаж хүнд үеийг давсан.

Найз нөхөд, архитекторуудынхаа хүчинд өнөөдөр өөрсдийн ордон, барилга байгууламж, үнэт зүйлтэй болсон байна. Байгууллага шиг байгууллага болсон. Бие биедээ итгээд,зүрх сэтгэлээсээ ажиллавал хийж бүтээж болдог юм гэдгийг үүгээр харуулж чадсан гэж боддог. Энэд МАЭ-ийн Дэд ерөнхийлөгчөөр 15 жил ажилласан МУГБ Дашийн Бат архитекторыг дурдахгүй байхын аргагүй. Энэ хүний итгэл, зүтгэл хамгийн их байсан. Үе үеийн удирдах зөвлөлийн гишүүдийн зүтгэл их байсан. Мөн архитектор Ш.Бадамханд Шатсаны дараа анхны комьпютерыг авч өгч байлаа. Энэ хүрэх зам шулуун дардан байсангүй, олон л хүндрэл бэрхшээл, баяр баясгалант үе байсан ч энэ бүгд түүх болж байна. 

Гишүүдийн хувьд шалгуур байдаг уу?

МАЭ -ийн дүрмийн шаардлага хангасан гадаад, дотоодын их сургуулийг "Архитектор" мэргэжлээр бакалаврын дипломтой төгссөн архитекторууд гишүүнээр элсэж, бүртгэлтэй болдог. Гишүүний эрх эдэлж, үүргээ биелүүлдэг, сонгож, сонгогддог гэж болно. Монголын нийт архитектор, инженерүүд, мөн зураг төслийн байгууллага,аж ахуйн нэгжүүд, Архитектор бэлтгэдэг Их дээд сургуулиуд манай гишүүд байдаг. Мөн гадаадын архитекторууд, хүндэт гишүүд ч бий.

Олон улсын архитекторуудын эвлэл, Солонгосын бүртгэлтэй архитекторуудын институт хамтран 2015 онд "Дэлхийн шилдэг 100 архитектор" шалгаруулах уралдаан зарлагдаж түүнд МАЭ-ийн 9 архитектор бүтээлээрээ оролцон тэнцэж батламж авч байсан нь бид мэргэжлийн хувьд олон улсын түвшинд тэнцэж байгааг батлан харуулсан.  Мөн МАЭ-ийн үйл ажиллагааг үнэлж, Азид 3 дугаар байрын шагналыг 2012 онд манайд өгсөн .

МАЭ-ийн чиг үүрэг, нийгмийн хариуцлагын хүрээнд хэрхэн ажиллаж байна вэ?  Олон улсын төвшинд багагүй ажлуудыг хийсэн байна.

МАЭ нь БХБЯ-тай гэрээний үндсэн дээр төрийн зарим чиг үүргийг гүйцэтгэж байна. Архитекторуудыг давтан сургах, мэргэшүүлэх сургалтыг 2017 оноос хийж нийтдээ 550 гаруй архитектор хамрагдан 295 мэргэшсэн архитектор, 90 гаруй зөвлөх архитектортой болж, 125 архитектор зэргээ сунгасан байна. Мөн Хот төлөвлөлт, архитектурын орон тооны бус мэргэжлийн зөвлөлийн үйл ажиллагаа 2017 оноос зохион байгуулж тасралтгүй үйл ажиллагаа явуулж байна. Сайдын тушаалаар батлагдсан 21 зөвлөх архитектор энд ажилладаг.

Монголын архитектурын хөгжлийг нийгэмд таниулах, ахмад архитекторуудын бүтээл, архитектурын өв дурсгалт барилгаа хамгаалах, сэргээн засварлах, аялал жуулчлалын бүтээгдэхүүн болгох, залуу архитекторуудын мэргэжлийн ур чадварыг нэмэгдүүлэх, мэргэшүүлэхэд бүтэц зохион байгуулалтаа сайжруулж ажиллаж байна.

Мөн архитекторын ёс зүйн олон улсын дүрмийг мөрдүүлэх, архитекторуудад сургалтаар мэдлэг өгөхөд анхаарч ажиллаж байна. Учир нь нэг архитекторын алдаанаас үүссэн буруу төлөвлөлтийг засахад асар их хугацаа, зардал гардаг хор уршигтай байдаг.Тиймээс архитектор хүн хариуцлагатай байх ёстой.

2020 оны эхээр Японд зохион байгуулагдсан олон улсын тэмцээнд миний авч явсан Залуучуудын баг маань "Тэргүүн байр" эзэлсэн амжилт үзүүлсэн.

Мөн хийж бүтээсэн зүйлтэй хүмүүсээ төрдөө үнэлүүлэх гэдэг бидний бас нэгэн ажил. МАЭ-ийн гишүүдээс 18 архитектор МУ-ын гавьяат цолоор шагнагдаад байна. 2021 онд л гэхэд манай 2 ахмад архитектор Гавьяат болсон.

МАЭ-ийн ажлын алба нь цомхон, чадварлаг боловсон хүчинтэй ажиллаж байна. Төрийн бус байгууллагын статустай, төрөөс санхүүжилт авдаггүй. Гишүүдийнхээ багахан татвараар, байрныхаа түрээсийн орлогоор санхүүждэг учраас өргөн цар хүрээнд том баг ажиллаж чадахгүй байна. 21 гишүүнтэй Удирдах зөвлөл, Хяналтын зөвлөл, Ёс зүйнхороо ажилладаг. 

Өнгөрсөн жилээс орон тооны бус 3 дэд ерөнхийлөгч ажиллаж, Монголын архитектурын хөгжил, хот байгуулалтын асуудал, түүхэн дурсгалт барилгуудын талаар сурталчлан таниулах,олон нийтэд чиглэсэн ажлуудыг хариуцан амжилттай ажиллаж байна. Залуу архитекторуудыг идэвхжүүлэх ажил эхэлсэн байгаа. Төлөвлөсөн ажлууд их байгаа ба хийгдээд л явж байна.

Ковидтой холбоотойгоор олон улсын архитектурын салбарт ямар өөрчлөлт, шинэчлэлт гарч байна вэ?

Маш их зүйл өөрчлөгдөж байна. Саяхан азийн архитекторуудын бүсийн зөвлөлийн удирдах зөвлөлийн хурлаар шинэ чиг хандлагын талаар хэлэлцсэн. Ковидтой холбоотойгоор алсын зайнаас удирддаг хаалга, цонх, зочин ороод гарахад ариутгал хийгддэг орчинг төлөвлөх, олон тооны хүн нэг дор цуглахаас татгалзаж, орон зайн төлөвлөлтөд өөрчлөлт гарч байна. Тиймээс олон улсын чиг хандлагуудыг сургалтын хөтөлбөртөө оруулж, ойлголтыг дэлгэрүүлэх, төлөвлөлтөд анхаарч ажиллах болж байна.

Ковидтой холбоотойгоор нийтийн орон сууцнаас илүү байгальд ойр амины орон сууцанд орох  хандлагыг дагаад хот төлөвлөлтийн чиг хандлага ч  өөрчлөгдөж байна.  Манай залуу архитекторууд шинэлэг санаа, өөрчлөлтүүдийг бий болгосон төслүүдийг танилцуулж эхлээд байгаа.

Олон улсын жишгээс харахад архитектор үүрэг хариуцлагаараа гол хүн байдаг. Гэтэл Монголд ажлын нэг хэсэг төдийхөн үнэлэгддэг. Энэ тал дээр таны бодол?

Архитектор хүн бол тухайн төслийн концепц эх загвараас эхлэхээс нь төслийн барилга угсралтын ажил дуусч ашиглалтад хүлээлгэн өгөх хүртэл удирдаж байх ёстой байдаг. Олон улсын жишиг ийм л байна. Ёс зүйн дүрэмтэй. Монголд бол ийм тогтолцоо алга, ихэнхдээ зураг хийгээд захиалагч гүйцэтгэгчид хариуцдаг, хаяа хяналт хийдэг жишгээр явагдаж байгаа. Энэ бол буруу. Үүнийг өөрчлөх ёстой. Барилгын тухай хуульд Зохиогчийн эрх тухайн зураг төслийн аж ахуйн нэгжид байдаг болсон нь авторын эрхэд халдсан хэрэг мөн.

Гэхдээ зохиогчийн эрхийн хуулиар өөрийн бүтээлийг бүртгүүлж, өмчилж болох бөгөөд ямар нэгэн байгууллагад худалдвал тухайн хүн зохиогчийн эрхээ шилжүүлэх шаардлагатай болдог юм.

Хөгжсөн орнуудыг харахад улс орондоо хэрэгцээтэй, шаардлагатай барилга байгууламжийнхаа жагсаалтыг урьдчилж гаргаад хэдэн жилийн өмнөөс архитекторуудын дунд уран бүтээлийн уралдаан зарлаад, шалгарсан архитектор эрхийн дагуу зураг төслийг хийж байна. Ингэж л бүтээл туурвиж байна. Манайд гэхэд цорын ганц байх барилгаа ч өөр зориулалтын зураг төсөлд нэмэлт өөрчлөлт хийж барьж ичмээр юм хийдэг. Энэ нь мэргэжлийн бус улс төрийн шийдвэр шүү дээ.

Түүхэн дурсгалт барилгаа нураалаа гэсэн шүүмж бий болоод байгаа. Эдгээр барилгуудыг түүхэн, нурааж болохгүй  гэдгийг үнэлэх аргачлал байдаг уу?

Дурсгалт болон хуучин барилгыг нураах асуудлыг Мэргэжлийн хяналтын нэг байцаагчийн дүгнэлтээр шийдэж, газар хөдлөлтөд тэсвэргүй, насжилт нь болсон гэсэн шалтгаанаар буулгах шийдвэрүүд гарч байна. Уг нь олон улсын жишгээр мэргэжлийн хяналтын байцаагч биш, ШУ-д суурилсан судалгаа шинжилгээний бүх байгууллагуудын нэгдсэн баг, тухайн барилгыг аргачлалын дагуу үнэлж дүгнэдэг. Гаргасан дүгнэлтийг мэргэжлийн байгууллагууд, иргэдийн оролцоотой шийдвэр гарган түүнийг нь засаг нь хэрэгжүүлдэг.

Архитекторууд бид мэргэжлийн зүгээс нурааж болохгүй гэж хичнээн тайлбарласан ч дийлэхгүй буулгуулсаар л байна. Тиймээс дурсгалт болон хуучин барилгыг олон улсын стандартаар  үнэлэх аргачлалыг хийж,үндэслэлийг нь гаргаж өгөх ёстой юм билээ. Энэ тал дээр БХБЯ, Жайка олон улсын байгууллага, манай эвлэл хамтран түүхэн дурсгалт барилга байгууламжийг үнэлдэг үнэлгээний аргачлалыг боловсруулж байна.

Энэ үнэлгээний аргачлал бэлэн болвол нураах гээд байгаа барилгуудыг үнэлж, түүхэн дурсгалт мөн эсэхийг шийднэ гэсэн үг. Үүнийг Соёлын яамтай хамтарсан мэргэжлийн зөвлөл байгуулж, бидний дурсгалт гээд буй барилга нь үнэхээр мөн бол сэргээн завсарлалт хийх , хүчитгэх ажлыг хийдэг байхаар Соёлын сайдтай уулзсан уулзалтаар тохирсон байгаа. Сэргээн засварлах ажлыг БХБЯ, Соёлын яам хамтарсан журмын дагуу шийдвэрлэдэг болно.

Манай нураах гээдбайгаа барилгууд нь 2011 онд азийн архитектурын өвийн сангийн шалгуурт тэнцэж, бүртгэгдсэн бөгөөд дэлхийн түүхэн барилгуудын тухай хоёр боть номонд хэвлэгдэж, дэлхий даяар тараагдсан байгаа. Өнгөрсөн жил хадгалж хамгаалах түүхэн дурсгалт барилгын жагсаалтыг шинэчилсэн ч бидний судалгаагаар олон барилга орхигдсон гэж үзэж байгаа. Жишээлбэл, бага тойруугийн хуучны 100 гаруй барилга орох ёстой. Тиймээс энэ тухай асуудлыг цаашид хөндөж тавих болно.

Та аль нутгийн хүн бэ? Ирээдүйн мэргэжлийн сонголтод  тань юу нөлөөлсөн бол?

Би Завханы хүн. Бага байхаасаа зураг зурах, зохион бүтээх сонирхолтой байсан. Нэгдүгээр ангид байхдаа ангийнхандаа зураг зурахыг заадаг, кардон цаасаар телевиз хийгээд зурсан зургуудаа дотор нь хийгээд эргүүлж үзүүлдэг байлаа.

Бас 4 дүгээр ангид байхдаа ээжийнхээ хэрэглэдэг хүнсний хөнгөн цагаан түмпэнг эвдээд цаны бэхэлгээ хийчхэж билээ. Биеийн тамирын багш маань магтаад л "Пеонерийн үнэн" сонинд гараад тухайн үедээ мандаж байлаа. Ер нь 10 жилээ төгсөтлөөс ургуулийнхаа зурж бичих бүх л ажлыг хийж, гаднах талбайн олон том самбарыг зурж, уриа лоозонг багш, найзуудтайгаа бичдэг байсан.

Би наймдугаар ангид байхдаа архитектор болно гэж шийдээд, бэлдэж эхэлсэн юм. Архитектор болох шийдвэр гаргахад миний аав, ээж, 10 жилийн зургийн багш минь их нөлөөлсөн. Завханд 1979 онд архитектурын ангийн ганцхан хуваарь ирснийг нь конкурсээр өрсөлдөж аваад МУИС-д  орж байлаа.

Би мэргэжилдээ,ажилдаа их дуртай. Ажил минь миний хобби гэж хэлж болно. Хүн дур сонирхолтой зүйлээ хийхдээ ядардаггүй юм.

Архитектор хүний хувьд амьдралдаа дадал болгох ёстой ямарсайн зуршлууд байдаг вэ?

Зорилго тавьсан болтүүнийгээ биелүүлэхийн төлөө тууштай ажилладаг. Айлын том хүүгийн хувьд олондүү нартаа үлгэрлэх, дүү нартаа туслах, бүхий л ажлыг өөрөө хийж амжуулахыг хичээдэг. Аав ээж маань "Хүний хэрэг бүтвэл өөрийн хэрэг бүтдэг юм шүү" гэж сургаж, хүмүүжүүлсэн. Тиймээс хөдөлмөрч, шударга байхад шагнал нь заавал ирдэг гэдэгт итгэлтэй байдаг.

Энэ хүмүүжил баримталдаг зарчим минь ажил дээр ч ихээхэн нөлөө үзүүлдэг гэж бодож байна. Тиймээс архитектор хүн бол хүний амьдралын тав тухтай орон зайг бүрдүүлэгч, бүх төрлийн мэдлэгтэй байх ёстой учраас чанартай бүтээл хийхийн төлөө ажиллаж, тэр уран бүтээл нь нийгэмд хүлээн зөвшөөрөгдөж үнэлэгддэг байх ёстой гэж боддог. Ёс зүй гэж нэгдүгээрт байх асуудлыг архитекторууд үргэлж санах ёстой.

Залуу архитекторуудаа хандаж юу гэж хэлмээр байна?

Залуучуудыг номуншихгүй байна гэдэг. Миний бодлоор унших зүйл нь ихдээд, цахимаар авч буй маш олон мэдээлэл дунд ном нээхийн завдалгүй л явах юм. Харин мэдлэг болох зүйлбага байж магадгүй. Гэхдээ мэдлэг боловсролоос илүүтэй “хүн байна” гэдэг хамгийнгол зүйл. Хүний төлөө сэтгэл зүрхээ гаргаж чаддаг байж архитектор болно. Тиймээс бусдад тусла, “би” гэсэн үзэл багатай бай, уйгагүй хөдөлмөрлө, шударга бай. Архитектор хүн бол хүний эрүүл аюулгүй амьдрах орон зайг, орчинг бүрдүүлж, эдийн засгийн үр ашгийн, эрсдлийг тооцоолж, бусдын сайн сайхны төлөө оюун санаа, мэдлэгээ зориулах мэргэжилтэн юм.

Манай их сургуулийннэг багш “Архитектор хүн нэг нийгмийн өмнөхийг харж байж төлөвлөлт хийнэ шүү” гэж бидэнд хэлдэг байсан. Тиймээс урьдчилан харж байж, өнөөгийн нийгэмдээ зэрэгцэж амьдардаг гэдгийг онцолж хэлмээр байна.

Мөн манай залуу архитекторууд “ондоошиж” мэргэшиж ажиллаасай гэж хүсдэг. Ондооших гэдэг нь эрэлт хэрэгцээтэй, орхигдоод байгаа чиглэл, салбарыг олж хараад ажиллах гэжхэлж болох юм. Жишээлбэл, түүхэн дурсгалт барилгыг сэргээн засварладаг архитектор маш их хэрэгтэй байна.

Энэ тал дээр хийх ажлууд ч их байгаа. Манайхан мэргэжилтнүүд бэлтгэхдээ нэг л коридороор алхуулаад байгаа юм шиг санагддаг юм. Хот төлөвлөлт, эзлэхүүн орон зайн төлөвлөлт, ландшафт, сэргээн засварлалт, хот төлөвлөлтийн эдийн засаг гэдэг зүйл архитектурын салбарын асуудал байдаг. Тиймээс энэ чиглэлээр дагнаж ажилладаг, их сургууль нь бэлтгэдэг байх хэрэгтэй.

Эцэст нь хэлэхэд хүн мөрөөдлөө биелүүлэхийн тулд итгэл, зоригтой байж, хийж буй ажлынхаа арга ухааныг олоод, уйгагүй хөдөлмөрлөвөл үр дүнд нь амжилтад хүрч, ямар нэгэн баяр баяслыг олдог юм шүү.

Салбарынхаа тухай бидэнтэй хуваалцаж сонирхолтой яриа өрнүүлсэнд баярлалаа. Та бүгдийн цаашдын ажилд өндөр амжилтыг хүсье!

Баярлалаа