“Барилгын нэгж талбайн төсөвт өртөг, төсвийн жишиг үнэлгээ” бас түүнийг хэрэглэх дүрэм батлагдаж гараад байгаа. Ач холбогдол нь гэвэл энэ жишиг үнэлгээг ашиглаад иргэд барилга байгууламжийн үнэ өртгийг хялбархан тодорхойлж болно. Урьд нь баригдаж байсан болон баригдсан барилгын үнэ, өртөг зардлыг бодитойгоор тогтоохын тулд заавал мэргэжлийн төсөвчний туслалцаа авах хэрэгтэй болдог, барилга байгууламжийн зураг төслийг судлаж, хийгдэх ажлын хэмжээ, хийц материал тус бүрээр нь тооцож гаргаж байж өртөг зардлыг боддог. Энэ нь их цаг хугацаа, хүч хөдөлмөр шаардагддаг байсан бол одоо нэгж талбайн өртгийг нь бэлэн заачихсан байгаа учраас 250 м² талбайтай манай үйлчилгээний газар тийм үнэтэй байх нь ээ гээд хэн ч ойролцоогоор тодорхойлж чадах боломжтой болж байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл тухайн барилга байгууламжийн үнэ хэт үнэтэй хөөрөгдсөн байна уу үгүй юу гэдгийг иргэд, хэрэглэгчид өөрсдөө үнэлж дүгнэж, хянаж байх боллоо гэсэн үг.

   Хэрэглэх хүрээний хувьд гэвэл 110 кВ болон түүнээс дээш цахилгаан дамжуулах шугам, дэд станц, дулааны станц, уул уурхайн барилга байгууламжаас бусад барилга байгууламж багтаж байгаа. Энд ороогүй, дээр дурьдсан барилга байгууламжуудын нэгж хүчин чадлын төсвийн жишиг үнэлгээ ч мөдхөн гарах байх гэж бодож байна. Монгол Улсын Засгийн газрын 2010 оны 12 дугаар сарын 22-ны 336 дугаар тогтоолын 3 дугаар заалтад “Барилгын нэгж талбайн төсөвт өртөг, төсвийн жишиг үнэлгээ”-г баталсан. Энэ тогтоолд жишиг үнэлгээ нь гараагүй байгаа барилга байгууламж, нэгж, хүчин чадлын төсөвт өртгийн жишиг үнэлгээг боловсруулж 2011 оны 1 дүгээр улиралд багтаан Засгийн газарт оруулахыг Эрдэс баялаг, эрчим хүчний яаманд даалгасан юм.

      Мэдээж өөр байна. Тухайлбал албан контор, захиргааны барилгын 1 м² талбайн төсөвт өртөг 619.27 мянган төгрөг байхад хөнгөн үйлдвэрийнх 468.00 мянган төгрөг, нийтийн орон сууцных гэхэд л цутгамал арагт бүтээцтэй бол 786.69 мянган төгрөг, өрөгт бүтээцтэй бол 654.14 мянган төгрөг байх жишээтэй.

   Миний жишээ болгож хэлсэн үнүүд нь зөвхөн барилгынх нь жишиг үнэ юм. Гэтэл барилгад маань инженерийн шугам сүлжээ буюу цэвэр бохир ус, дулаан хангамж, цахилгаан холбоо, дохиолол, агааржуулалтын систем гэх мэт бие даан ангилагдах байгууламжууд бас байдаг. Эдгээрийн үнэ өртөг тусдаа барилгынхаа өртөг дээр нэмэгддэг. Өөрөөр хэлбэл энэ жишиг үнэлгээ 2 хавсралтаас бүрдэж байгаа юм.

   Тодруулж хэлбэл Засгийн газрын тогтоолоор батлагдахдаа “Амины болон нийтийн орон сууц, олон нийт, үйлдвэрийн барилгын нэгж талбайн төсөвт өртөг” гэсэн барилгын төрлөөр ангилсан үнэлгээ нь 1 дүгээр хавсралт, “Дэд бүтцийн байгууламж, инженерийн шугам сүлжээний нэгж хүчин чадлын төсвийн жишиг үнэлгээ” нь 2 дугаар хавсралт болж батлагдсан. Энэ батлагдсан төсвийн жишиг үнэлгээ нь Улаанбаатар хотыг жишиг болгож, газар хөдлөлтийг 7 баллаар авч , 2009 оны жилийн эцсийн байдлаарх барилгын материал, хийц эдлэл, тээвэр, механизмын зах зээлийн үнэ тарифаар тооцогдсон. Иргэн, үйлдвэр, орон сууцны барилгын нэгж талбайн төсөвт өртөг, дэд бүтцийн байгууламж, инженерийн шугам сүлжээний нэгж хүчин чадлын төсвийн жишиг үнэлгээг хэрэглэн барилга байгууламжийн төсөвт өртгийг урьдчилан тооцохдоо төлөвлөж байгаа барилга байгууламжийн нийт талбай / тэнхлэг хоорондын зай/, инженерийн шугам сүлжээний нийт уртын хэмжээг тодорхойлж, түүнийг тухайн барилга байгууламжийн нэр төрөлд тохирох нэгж талбайн төсөвт өртөг, нэгж хүчин чадлын төсвийн жишиг үнэлгээгээр үржүүлнэ.

  Улаанбаатар хотоос өөр газар төлөвлөгдөж байгаа барилга байгууламжийн урьдчилсан төсөвт өртгийн хэмжээг тодорхойлохдоо байгалийн зарим хүчин зүйлийн нөлөөллийн илтгэлцүүр, тээврийн зай, хэмжээний илтгэлцүүр хэрэглэнэ. Тэгэхлээр тухайн барилгад ямар хэмжээний инженерийн шугам сүлжээнүүд тавигдсан юм бэ, газарт ямар төлбөр төлсөн, хаана баригдсан гэдгээсээ хамаараад үнэ өртөг нь их, бага болно гэсэн үг шүү дээ.

     Үнийн өсөлт, өөрөөр хэлбэл инфляцийн нөлөөллийг “Барилга угсралтын ажлын үнийн өсөлтийн индекс” хэрэглэж тооцох юм. Одоогийн байдлаар энэ жишиг үнэнд үнийн өсөлтийн   2010 индекс 1,1 илтгэлцүүр хэрэглэнэ. Цаашид ч жил жилд зарлагдаж байгаа “үнийн өсөлтийн индекс”-ийг хэрэглэнэ. Энд тодруулж хэлэх бас нэг зүйл бол барилга байгууламжийн төсөвт өртгийг урьдчилан тодорхойлох, хөрөнгө оруулалтыг урьдчилан төлөвлөх, хөрөнгийн үнэлгээнд харьцуулалт хийх, нийгэм эдийн засгийн хөтөлбөрүүдийн ерөнхий тооцоо судалгаа гаргах, зураг төсөл зохиогчдод оновчтой шийдэл гаргахад баримжаа болгох зорилгоор энэ үнэлгээг хэрэглэх юм. Харин барилгын ажлын санхүүжилтэнд энэ жишиг үнэлгээг хэрэглэхгүй. Бас нэмж хэлэхэд энэ “Барилгын нэгж талбайн төсөвт өртөг, төсвийн жишиг үнэлгээ”-нд газрын үнэ, борлуулалтын ашиг гэх мэт зардал тусгагдаагүй.

   Үндэсний статистикийн хороотой зөвшилцөж барилгын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагаас батлаж зарладаг юм. Өөрөөр хэлбэл Зам тээвэр, барилга, хот байгуулалтын яам батлана гэсэн үг шүү дээ.

    Засгийн газрын 2009 оны 336 дугаар тогтоолоор батлагдсан нэгж талбайн төсөвт өртгийн үнэлгээнд хэрэглэх барилга угсралтын ажлын 2010 оны үнийн индексийг ЗТБХБЯ-ны сайдын 2011 оны 196 дугаар тушаалаар баталсан. 2011 оны 10 сарын байдлаар орон сууцны барилгын ажлын зургын тэнхлэгээр авч тооцсон нэгж талбайд ногдох дундаж төсөвт өртөг 589,01 мянган төгрөг байна.