Маш их баярлалаа. Чингис хааны мэндэлсэн өдрөөр барилгын салбарынхан, хамт олон, найз нөхдийнхөө буянаар Монгол Улсын Гавъяат барилгачин цол тэмдгээр шагнагдлаа. Энэ нь миний ажлыг дүгнэж, цэгнэсэн шагнал боловч барилгын салбарынхан болоод хот байгуулалтын салбарыг шагнаж байгаа шагнал гэж хүлээж авсан. Би барилгын салбарт 38 жил ажиллаж байна.

      Хийсэн бүтээн байгуулалт, ажлаа эргээд харахад хот, хөдөөгийн нийлсэн 256 барилга байгууламж барьж, барилгын салбарын гол хуулиудын ажлын хэсэгт орж ажилласан, Монголын барилгачдын таван удаагийн их хуралд орж өөрийн хувь нэмрээ оруулжээ.

     Мөн барилгын салбарын эрдэм судлалын чиглэлээр судлагааны ажил хийгээд докторын зэргээ хамгаалж байна.  

 

     Барилгын салбарт ажиллаж, бүтээн байгуулалтанд өөрийн гэсэн хувь нэмрээ оруулсан хүнийхээ хувьд барилгын салбарынханд зориулан ном гаргасан. “Барилгын салбарын хөгжлийн зарим асуудлууд”, “Барилгын төслийн менежмент” гарын авлага, барилгын салбарын төлөвлөлт, бодлогын чиглэлээр “Барилгын салбарын хөгжлийн төлөвлөлт, үе шат, шинэчлэлийн хөтөлбөр” гэсэн номнуудыг гаргасан байна.

     Одоо “Барилгын төслийн интеграл зохион байгуулалт, технологийн судлагаа” гэсэн чиглэлээр докторын зэргээ хамгааллаа.

 

     Өмнө нь барилгын салбарын өнгөрсөн 10 жилийн хөгжлийн мастер төлөвлөгөөнд мониторинг хийсэн гэж байсан. Үүнээс ямар үр дүн харагдсан бэ?

      Монголын барилгын өнөөдөр салбарын чадавхи, боломж нь 1 их наяд 856 сая тэрбум төгрөгийн барилга хөрөнгө оруулалтын үйл ажиллагаа хийх чадвартай гэсэн үнэлгээ гарсан. Мөн 2016 он гэхэд одоогийн байгаа хүчин чадлыг 3,5 дахин, 2020 оны түвшинд 8,5 дахин нэмэгдүүлэх зайлшгүй шаардлагатай гэсэн дүгнэлт гарсан.

 

      Ийм их өрнүүн бүтээн байгуулалтын босгон дээр ирсэн учраас үүнд бэлдэн монголын барилгын салбар дэвшилтэт техник технологийг нэвтрүүлж, мэргэжилтэй ажилчдын тоог нэмэгдүүлэх, барилгын төсөл арга хэмжээнийхээ нэгдсэн зохион байгуулалтыг орчин үеийн түвшинд хүргэх шаардлагатай байна гэж дүгнэсэн.

 

 

      Шинэ засаг төр, шинэчлэлийн Засгийн газар байгууллагдсан. Хуучин ЗТБХБЯ гэж байсан одоо бол Барилга Хот Байгуулалтын яам болж “барилга”-аараа дагнасан мэргэжлийн яам байгууллагдлаа. Шинээр байгууллагдсан Засгийн газрыг Шинэчлэлийн Засгийн газар гэж нэрлэж байгаа. Тиймээс монголын нийгэм, эдийн засгийн харилцаанд байгаа хоцрогдсон арга барил, үйл ажиллагааг шинэчлэх ажил эрчимтэй явагдах байх гэж ойлгож байгаа.

      Ер нь эдийн засгийн салбаруудын хувьд үндсэн суурь харилцаа нь зах зээлийнхээ нийгмийг дагаад шинэчлэгдчихсэн. Өмчийн харилцаа нь нэг өмчийн харилцаанаас олон өмчийн харилцаа руу шилжиж, хувийн өмч давамгайлсан эдийн засаг оршиж байна. Үүнийг дагаад үйл ажиллагааны зохион байгуулалт болоод сэтгэхүй шинэчлэгдэх ёстой. Энэ шинэчлэлт ерөөсөө хийгдэхгүй байна. Тийм учраас сэтгэхүй шинэчлэх шилжилтийн үйл ажиллагаа эхэлж байна гэж ойлгож байгаа.

     Дараагийнх нь хууль эрх зүйн шинэчлэлтийн асуудал. Шинэчлэнэ гэдэг чинь хууль тогтоомж бүх зүйлээ шинэчлэхгүй бол хуучнаараа яваад байж болохгүй. Анх 1993 онд барилгын хууль, хот байгуулалтын хуулийг боловсруулах ажилд оролцож байсанаас хойш багагүй хугацаа өнгөрсөн ч хуулиудад бага бага шинэчлэлт хийгдэж байсан ч язгуур шинжтэй, шилжилтийн харилцаанаас зах зээлийн үндсэн харилцаа руу шилжүүлэх эрх зүйн тогтолцоо, хууль дүрэм шаардлага хангахгүй байна.

      Тиймээс БХБЯаман дээр хот байгуулалтын хууль, барилгын хуулийг шинэчлэх ажил хийгдэж байна. Ажлын хэсэгт нь би өөрөө ажиллаж байгаа. Хууль эрх зүйн ямар шинэчлэлт явагдах гээд байна вэ? гэхлээр зах зээлийн үед зөвшөөрлийн механизм оршиж ирсэн. Зөвшөөрлийн хяналтаар дамжуулж төр засгаас барилгын салбарын үйл ажиллагааг хянаж, зохицуулж ирсэн. Тэгвэл энэ зөвшөөрлийн тогтолцоог бүртгэлийн тогтолцоонд шилжүүлэх шинэчлэлтийг хийх шаардлагатай болж байна.

      Барилгын зураг төслийг хянаж, магадладаг тогтолцоо цэвэр төрийн хяналтын систем байсан бол зөвлөх үйлчилгээний тогтолцоо руу шилжих зайлшгүй шаардлага гарч ирсэн. Барилгын салбарын 96% нь хувийн өмчийн тогтолцоонд шилжчихсэн байхад хувийн өмчийг төр захиргааны байгууллагын хяналтаар хянана гэж байхгүй. Төр хувийн өмчийг хянаад ирэхээр ямар асуудал үүсэх гээд байна вэ гэхлээр “төр хянаад, муу хянасан учраас ямар нэг эрсдэл, хохирол учирвал төр хариуц” гэсэн шаардлага тавигдаж эхлэх гэж байна.

     Энгийн нэгэн жишээ хэлэхэд “Миний гэрт гадны танихгүй нөхөр давхиж орж ирээд аяга таваг чинь бүрэн байна уу? авдаранд чинь юу байна, чи хүүхдээ өдөрт 3 удаа хооллохгүй байна” гэж хэлээд байгаатай адилхан.

     Тиймээс бүртгэлийн тогтолцоо, зөвлөх үйлчилгээний тогтолцоо, хяналтын хувьд цэвэр хувийн хяналтын хөлсний тогтолцоонд зайлшгүй шилжих ёстой. Бид эдгээр шинэчлэлийг хуулинд суулгаж өгөхөөр явж байна. Бидэнтэй хамтран ажиллаж хуулийн төслийг боловсруулж байгаа яамны сайд дарга нар үүнийг маш сайн ойлгосон байгаа. Энэ хууль 2013 оноос хэрэгжиж эхлэх байх гэж бодож байна.

 

    Хамгийн гол нь барилгын салбарт ноёрхож байгаа төрийн хүнд суртал, чирэгдэл, авилгын тогтолцоог үгүй хийх ёстой. Үүний тулд хуулийг өөрчлөх хэрэгтэй. Тусгай зөвшөөрлийг байхгүй болгож, бүртгэх ёстой. Хувийн хэвшлийн барилгыг ашиглалтанд өгөхөд төрийн байгууллага очиж хүлээж авдаг тогтолцоог болих хэрэгтэй. Түүнийг дагасан хүнд суртал, чирэгдэл явж л байгаа.

     Гэхдээ төрийн мэдэх зөвшөөрөл бий. Олон улсын төсөл арга хэмжээний юмуу бүс нутгийн шинж чанартай барилга дээр зөвшөөрөл өгч хянана. Харин дунд болон дундаас доош хувийн өмчөөр баригдаж байгаа барилга дээр хувийн өмчийнхөн өөрсдөө хяналт хийлгэх хүнээ хөлсөлнө. Гарсан алдаа дутагдлыг захиалагч, хөрөнгө оруулагчид өөрсдөө хариуцна. Төрийн байгууллагын үйлчилгээг нэг цонхны үйлчилгээнд шилжүүлсэнээр хүнд суртал, авилгалыг арилгах боломжтой.

     Засгийн газарт Хэрэг эрхлэх газрын дарга, сайдаар толгойлуулсан шинэчлэлийн ажлын хэсэг ажиллаж байна. Барилга Хот байгуулалтын яаман дээр Барилгын хуулийг шинэчлэх, Хот байгуулалтын хуулийг шинэчлэх хоёр ажлын хэсэг гарсан.

     Нийслэлийн Засаг даргын тамгын газар дээр “Барилгажилт, газар олголтын журам”-ыг гаргахаар төсөл боловсруулж НИТХ-аар батлуулахад бэлэн болж байна. Мөн газар олгодог, хотыг төлөвлөдөг, барилгын зөвшөөрөл олгодог “Хот төлөвлөлтийн хууль”, “Хотын мастер төлөвлөгөөг”-ний шинэчлэлт явагдаж байна. Энэ бүх хууль, дүрмийн шинэчлэлтийг энэ ондоо багтааж дуусгахаар ажиллаж байгаа.

 

      Хотын удирдлагууд барилгын салбарт зоригтой ажлуудыг хийсэн. Дэлхийн хотуудыг үнэлдэг хот байгуулалтын үнэлгээ гэж байдаг. Тэр үнэлгээгээр Улаанбаатар хот “хот байгуулалтын хувьд гамшгийн хэмжээнд хүрчихсэн”. Үүнийг яг өнөөдөр зогсоогоод орчин үеийн хотын хөгжлийн төлөвлөлт, горим дэг журамд нь оруулахгүй бол засах аргагүй болно.

     Тийм учраас хотын удирдлагууд хамгийн түрүүнд замбараагүй газар олголт, барилгажилтыг журамлах шийдвэр гаргасан. Ингэснээр барилгын мэргэжилгүй, олгосон газрын хэмжээнээс хэтрүүлэн барилгаа барьдаг, хөдөлмөр хамгаалал мөрддөггүй мөнгөтэй нь дураараа аашилж байсан хэсэг бүлэг нөхдүүдийг таслан зогсоосон. Энэ шийдвэр нь тэр байшинд амьдрах, иргэд байгууллагын аюулгүй байдлыг хамгаалж чадсан.

     Энэ хооронд цаашдаа яах вэ гэдгийг гаргахын тулд үйл ажиллагааны журам, стандартыг боловсруулж байна. Харин энэ бүгдийгээ “Барилгын тухай хууль”-д тусгуулахын тулд ажлын хэсэг БХБЯ-тай хамтран ажиллаж байна.

 

      Удахгүй засаг даргын шийдвэр гарах байх. Барилгын эхлэх болон үргэлжлүүлэх зөвшөөрөл авахад ганц, хоёр даргын үсэг аваагүй компаниудыг гарын үсгээ гүйцээгээд барилгаа үргэлжлүүлэн барих зөвшөөрлийг өгөх байх. Бүр болохгүй 200м²-ийг нь 400м² болгоод барьчихсан, олон нийтийн зам талбай хааж барьсан барилгуудыг яах ч аргагүй буулгах байх.     

      Харин төрийн хүнд суртал, авилгал хээл хахуулийг нь өгч чадаагүй, зөвшөөрөлгүй барилгын компаниудын барилгын ажлыг түр хугацаагаар зогсоож, зөрчлөө арилгах хугацаатай үүрэг өгнө гэж ярилцаж байгаа юм байна лээ.