Би 1978 онд Политехникийн дээд сургуулийн архитектурын ангид элсэн орж байсан. Дунд нь барилгын цэрэгт яваад 1986 онд сургуулиа төгсөж байлаа. Архитектурын анги төгссөн хэрнээ Хэнтий аймгийн барилга тресстэд хувиарлагдан очиж байсан. Чанарын инженер, Бригадын дарга, талбайн даамал инженер хүртэл хийсэн.Тэндээс л миний ажлын гараа эхэлж барилгын салбартай амьдралаа холбосон.

    Дараа нь Улсын барилгын зургийн төв институтын харъяа Хэнтий аймгийн барилгын зургийн товчоо гэж байгууллагдахад архитектороор ажиллаж байгаад 1990 оноос Хэнтий аймгийн ерөнхий архитектороор ажилласан. Үүний дараа 1995-2005 он хүртэл хувийн хэвшилд барилгын зураг төслийн болон үйлдвэрлэлд ажиллаж байгаад 2005 оны 2 сараас 2009 он хүртэл “Барилга хот байгуулалт, нийтийн аж ахуйн үндэсний төв”-д дэд даргаар ажилласан. 2009 оноос өнөөдрийг хүртэл ЭМЯ-ны Барилга захиалагчийн албаны даргаар томилогдон ажиллаж байна.

 

     Ерөнхийдөө 2008-2012 онд Эрүүл мэндийн салбарын хөрөнгө оруулалт эрс нэмэгдсэн. Бараг л 5 дахин нэмэгдлээ.

     Одоо яг хийгдэж байгаа томоохон барилгын ажлуудын хувьд “Сэтгэцийн эрүүл мэндийн үндэсний төв” (СЭМҮТ)-ийн 200 хүний ортой 4 блок өргөтгөлийн барилгын ажлыг “Шинэ барилга” компани 2010 оноос эхэлсэн. Нийт 3.2 тэрбум төгрөгийн төсөвт өртөгтэй барилга энэ жил ашиглалтанд оруулахаар ажиллаж байна.

      Мөн “Хавдар судлалын үндэсний төв”-ийн 3 гаруй тэрбум төгрөгний төсөвт өртөгтэй өргөтгөлийн барилгын ажлыг “Суурь” ХХК 2010 онд эхэлсэн. Төлөвлөгөө ёсоор бол энэ ондоо багтааж ашиглалтанд орох боловч эмнэлгийн барилгын онцлог, зураг төслийн өөрчлөлттэй  холбоотойгоор ашиглалтанд орж амжихааргүй болчихоод байна.

      Бас Баянгол дүүргийн Эрүүл мэндийн нэгдэлийн 100 ортой 4.6 тэрбум төгрөгийн төсөвт өртөгтэй өргөтгөлийн барилгыг “Гангар инвест” компани гүйцэтгэж 2013 онд ашиглалтанд орно. Энэ жил угсралтын ажил дуусч байна.

      Шинээр баригдах “Буянт Ухаа” хорооллын орчимд 2 томоохон барилга баригдаж байгаа. Үүний нэг нь 300 ортой 19 тэрбум төгрөгийн төсөвт өртөгтэй “Эх хүүхдийн эрүүл мэндийн төв”-ийн барилгын угсралтын ажил амжилттай явагдаж байна. Гэвч тус барилгын гадна инженерийн шугам сүлжээний эх үүсвэрийн асуудал шийдвэрлэгдээгүй маш хүндрэлтэй, төвөгтэй байна. Яг энэ барилгын урд талд ноднин жил эхэлсэн 60 ортой Ахмадын эмнэлэг баригдаж байгаа. Энд бас “Улсын үндэсний төв архив”-ын барилгын ажил явагдаж байгаа юм билээ.

       Мөн ЭМЯ-ны Барилга захиалагчийн албанд спортын салбарын барилга байгууламж хамаарагддаг.  Аймгийн төвүүдэд болон Нийслэлд спорт цогцолборын барилгууд олноороо баригдаж ашиглалтанд орсоор байна.

 

     2012 онд улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар нийт эрүүл мэндийн салбарт 116.0 тэрбум төгрөгний хөрөнгө оруулалт хийгдэнэ. Үүнээс 78.6 тэрбум төгрөгний 111 барилгын угсралтын ажилд, 11.4 тэрбум төгрөгийг их засварт, 25,9 тэрбум төгрөгийг тоног төхөөрөмжинд зарцуулагдахаар  батлагдсан. Харин он дамжсан 57.7 тэрбум төгрөгний өртөг бүхий 43 барилга байгаа. Энэ жилд 20.9 тэрбум төгрөгний төсөвтэй 68 барилгыг шинээр эхлээд явж байна. Тэгэхээр энэ ондоо багтаагаад 105 төсөл арга хэмжээг хэрэгжүүлэхээр  зорьж ажиллаж байна.

     Харин хөдөө орон нутгийн хувьд 10.4 тэрбум төгрөгийн 43 эмнэлгийн барилгыг шинээр эхэлж, 8.3 тэрбум төгрөгийн 96 барилгын их засварыг хийгдэж байна.

 

      Эмнэлгийн барилга нь архитектур төлөвлөлт, инженерийн шугам сүлжээ, хүчит төхөөрөмж, хийн хангамжийн систем, үйл ажиллагааны урсгал хөдөлгөөнийг нарийвчлан тооцсон өвөрмөц шийдэлтэй барилга байдаг. Энэ бүх асуудлууд нь зураг төслийн ажлаас эхэлдэг. Одоо манай улсад мөрдөгдөж буй төлөвлөлтийн норм нь 1978-1980 оны буюу тухайн үеийн Зөвлөлт холбоот улсын барилгын норм дүрмээр зохиогдож ирсэн. Одоо тэр норм, дүрэм нь орчин үеийн стандартын шаардлагыг хангахаа байчихлаа. Тиймээс олон улсын шаардлагын түвшинд хүргэхийн төлөө л хичээн ажиллаж байна.

Эмнэлгийн барилга нь үйлчилгээний хамрах хүрээ, зориулалтын нь тус бүрийн онцлог, хэрэглэж байгаа тоног төхөөрөмж гээд тасаг бүр өөр өөр зориулалттай. Тийм учраас маш төвөгтэй асуудал. Эмнэлгийн барилга гээд ярихаар “Барилгын зураг төслийн үнэ” гэдэг зүйлийг зайлшгүй сөхөх хэрэгтэй. Дээр нь барилгын төслийг орчин үеийн шаардлагын түвшинд боловсруулах архитектор, технологич, инженерүүд маш цөөхөн байна. Гол учир шалтгаан нь орон сууц, олон нийтийн барилга, эмнэлгийн барилгын зураг төсөв зохиох үнэ нь яг ижилхэн.

     Би өөрөө архитектор хүн. Эмнэлгийн барилгын өрөө тасалгаа болгон нь өөр өөр зориулалттай учраас өрөө тасалгаа болгон дээр нарийвчлан ажиллах шаардлагатай болдог. Харин үйлчилгээгүй 9-16 давхар орон сууцны барилгын хувьд 1-р давхрыг төлөвлөсөний дараа цахилгаан шатны төлөвлөлтөөс шалтгаалаад дээшээ нь ижилхэн явчихдаг. Гэтэл ойролцоогоор 50 ортой төрөх эмнэлэг 3000м² орчим талбайтай байдаг. Үүгээр юу хэлэх гээд байна гэхлээр ийм хэмжээний талбайтай орон сууцны барилгын зураг зохиох үнэ 50 ортой эмнэлгийн барилгын зураг төслийн үнэ ижил байгаа учраас хүн өөртөө арай хялбар, төвөгшил багатай зураг төсөл хийхийг бодно биздээ.

      Норм дүрмийг шинэчлэх, мэргэжилтэй ажилтан бэлтгэхээс гадна хамгийн гол асуудал бол зураг төсвийн үнэнд зайлшгүй өөрчлөлт оруулах хэрэгтэй. Бусад орны туршлагаас харахад эмнэлгийн барилгын зураг төсвийн үнэ нь харьцангуй өндөр байдгаас гадна төрөлжсөн зураг төслийн байгууллагатай мэргэшсэн архитектор, инженерүүдтэй байдаг юм билээ.

     Тиймээс Монголын эрүүл мэндийн салбарт эмнэлгийн барилгын хөгжлийг шинэ шатанд гаргах асуудлыг холбогдох байгууллагын хүмүүст байнга тавьсаны үр дүнд 1-р эмнэлгийн барилгын В блокын сэхээн амьдруулах, мэс засал, лабароторын хэсгийн зураг төслийн өөрчлөлтийн ажилд Олон улсын нээлттэй тендер зарлаж Солонгосын компани зураг төслийг нь гүйцэтгээд явж байна. Дээр дурьдсан асуудлуудыг шийдвэрлээд өгчихвөл Монголын эрүүл мэндийн салбар хөгжихөд маш дөхөмтэй болно.

 

      1990 он хүртэл улсын хэмжээнд бүх барилга байгууламжийн зураг төсвийн бодлогыг тодорхойлдог “Зургийн төв институт”, “Хөдөө аж ахуйн институт” гэж байхад энэ байгууллага дээр бүх зүйл зангидагдаж явдаг байсан. Одоо үүнийг улсын түвшинд эргэж харах  шаардлагатай болж байна.

     Захиалагчийн албаны голчлон харьцдаг байгууллага нь гүйцэтгэгч, зохиогч байдаг. Зохиогчийн хяналтын гэрээтэй ажилладаг хэрнээ зураг төсөлд зохиогчийн хяналт хийлгэх гэхлээр зохиогч нь олддоггүй. Энэ нь зураг төслийн байгууллагын иж бүрэн байдал нь алдагдсаны шинж. Тарж бутарсан байгууллагуудыг нэгтгэх нь чухал байна. Үүнийг бодлогын хэмжээнд авч үзэх ёстой.

      Барилгын төсөв, үнэ бүрдэлтийн асуудлыг эргэж харахгүй бол болохгүй. Бид нар шиг төсвийн норм хараад суудаг улс орон байхгүй. Барилгынхаа м², м³-ын үнээр төсвөө томсгосон байдлаар явдаг.

Эрүүл мэндийн салбарын барилга байгууламж гэхлээр зөвхөн барилга захиалагч ярьж болохгүй юм. Яамны бодлогын хүрээнд хүн амын өсөлт, өвчлөлийн байдлаа харгалзан үзэж, ойр хэтийн бодлогын хэмжээнд хаана ямар эмнэлэг барихаа оновчтой төлөвлөж шийдвэрлэх нь чухал.   

 

      Бид улсын хэмжээнийбүх эмнэлгийн барилгын иж бүрэн судалгааг хийсэн байгаа. Энэ судалгааны үр дүн нь аль аймгийн ямар барилга яаж шинэчлэх вэ гэдэг нь тодорхой болж байгаа юм. Сая эрүүл мэндийн тухай хуульд шинэчлэлт орсонтой холбогдуулан эмнэлэгийн барилгын төлөвлөлт, бодлогод өөрчлөлт оруулах шаардлагатай болж байна.

     Төрийн мэдэлд байгаа эмнэлэгүүдийг олон улсын шаардлагын түвшинд хүргэхийн тулд дорвитой арга хэмжээ авах хэрэгтэй. Бүсийн оношлогоо, эмчилгээний төвүүдийг шинэчлэн сайжруулах гээд олон асуудлыг шийдвэрлэх хэрэгтэй байна.

 

       Барилга угсралтын ажил удаашралтай байгаа нь эмнэлгийн барилгын онцлогоос шалтгаалж байгаа. Мөн барилгын материалын үнийн өсөлт. Бас эмнэлгийн барилгын иж бүрэн зураг төсөл гарч ирээгүй байхад барилгын ажил эхэлсэнээс шалтгаалж байна. Жишээ нь: 300 ортой төрөх эмнэлэгийн барилга байна. Гаднаас нь харахад баригдаад байгаа юм шиг боловч инженерийн шугам сүлжээний асуудал шийдэгдээгүй. Одоогоор “Буянт-Ухаа Спорт цогцолбор”-ын барилгаас түр цахилгаан татан ажлаа явуулж байгаа. Нисэх рүү явдаг авто замын хойд талд 110-ын хувиарлах байгууламж барьж байж төрөх эмнэлэгийг цахилгаанаар хангана гэсэн боловч дэд өртөө нь одоо болтол баригдаагүй.

      Мөн бохир, цэвэр усны шугамын асуудал шийдэгдээгүй. Цэвэрлэх байгууламжийн зураг төсөл нь хийж байгаа л гэсэн. Бидэнд мэдэгдсэн юм байхгүй. Ийм шалтгаануудаас болоод барилгын ажил удаашралтай явагдаад байгаа юм. Бас нэг шалтгаан нь эмнэлэг тус бүрийн онцлогоос хамааралтай.   Дээр нь эмнэлэгийн барилгуудад хангалттай хэмжээний газар олгодог байх ёстой. Өөрөөр хэлбэл гадна тохижилтыг шаардлагыг хэмжээнд төлөвлөж, зурагт тусгаж өгөх, тийм талбай бүхий газар олгогдоно гэсэн үг. Гэтэл манайд эсрэгээрээ яваад байна. Үүнийг хот төлөвлөлтийн бодлоготой холбоотойгоор шийдвэрлэх хэрэгтэй юм.

     Хувийн хөрөнгө оруулалтаар баригдсан цөөн хэдэн эмнэлэгүүдийг эс тооцвол бусад эмнэлэгүүд олон улсын стандартыг шаардлага хангасан эмнэлэг Монголд байхгүй гэж хэлэх гээд байна.

 

     Барилгын чанарын асуудал гэдэг маань стандарт, норм дүрмийн шаардлага хангасан иж бүрэн зураг төсөв, чанар, технологийн шаардлага хангасан материал хийц бүтээц, тоног төхөөрөмж, дадлага туршлагатай ажилтан гүйцэтгэгч байж гэмээж нь шийдвэрлэгдэнэ. Дээр нь Монголд барилгын судалгааг иж бүрэн хийдэг байгууллага байна уу? гэдгийг эргэн харж, шийдвэрлэх хэрэгтэй. Одоо барилгын материалын лаборатор гэж баригдаж байгаа. Гэтэл бүтээн байгуулалт эрчимтэй явагдаж байгаа манай улсын хувьд энэ лаборатор хангалттай юу гэдгийг бодолцох хэрэгтэй. Ядаж хөгжлийн бүсүүдийн төвүүдэд байгуулах шаардлагатай. Бас “барилгын материалын үйлдвэрлэлийн мастер төлөвлөгөө”, “Барилгын салбарын мастер төлөвлөгөө” гэж маш олон жил ярьлаа. Биднийг мастер төлөвлөгөө боловсруулах гэж явсаар байтал хөгжил нь түрүүлээд байна. Тэгэхлээр араас нь ярих биш, түрүүлж явахын тулд судалгааны институт, шинжлэх ухааны байгууллагуудыг төрийн мэдэлд байлгаж, тэдгээрийг дорвитой дэмжсэнээр хөгжинө.

      Монгол орны хувьд анхаарах гол асуудлын нэг нь нийт газар нутгийн 70% нь газар хөдлөлтийн идэвхтэй бүсэд хамрагддаг. Тийм учраас хаана нь ямар чиглэлийн барилгын материалын үйлдвэрүүдээ хөгжүүлэх юм бэ гэдгээ бодолцох хэрэгтэй.