Хүйтний ам цаашилж хөхүүрийн ам наашилжээ. Үүнтэй зэрэгцээд Монгол орон шоргоолжны үүр шиг л бужигнах болно. Учир юу гэвэл, манайх шиг эрс тэс уур амьсгалтай, хүйтний улирал удаан үргэлжилдэг улсад барилга, бүтээн байгуулалтын ажлыг хэдхэн сард амжуулж явуулах хүндхэн сорилт тулгардаг.

 

   Энэхүү сорилтыг даван гарахын тулд барилгын компани, аж ахуйн нэгжүүд ёстой л хойд хормойгоороо урд хормойгоо нөхөнө гэгчийн үлгэрээр үнэлж болох юу л байна тэр бүгдээ банкны барьцаанд тавиад хэдэн төгрөгний зээл авч ажлаа эхлүүлье гэтэл ажиллах хүчний эрэлд гарах хэрэгтэй болно. Энэ мэтчилэн түмэн бэрхшээл барилгын салбарынханд бий. Гэхдээ энэ удаад барилгын мэргэжилтэй боловсон хүчин, тэдгээрийн хүрэлцээ хангамж ямар байдаг талаар хөндөж бичлээ.

 

 

      Сүүлийн хэдэн жил уул уурхай, барилгын салбар эрчимтэй хөгжиж, эдийн засагт эзлэх байр суурь өргөжиж байгаа ч эдгээр салбарт ажиллах мэргэжилтэй ажилчид маш дутмаг байна. Одоог хүртэл уул уурхай, барилгын салбарт ажиллах хүчний хэрэгцээг гадаадаас ажилчид авах замаар нөхөж ирсэн. Барилгын салбарт мэргэжлийн ажилчдаас гадна барилгын зөвлөх болон мэргэшсэн инженер хамгийн их дутагдалтай байдаг.Тэгвэл улсын хэмжээнд 2012 оны 4-р улирлын байдлаар барилгын мэргэжилтэн 46556 байгаагаас 27087 нь мэргэжилтэй ажилтан, 19469 нь инженер текникийн ажилтан байна. Эдгээр инженер техникийн ажилчдаас 2374 нь зэрэгтэй, 17095 нь зэрэггүй байгаа аж.

 

   Монгол улсын хэмжээнд ШУТИС, Барилгын политехникийн коллеж, Техник технологийн коллеж, ШУТИС-ын харьяа Дарханы Үйлдвэр технологийн дээд сургууль гэсэн 4 сургууль барилгын мэргэжлээр оюутан сургаж, бакалаврын дипломтой төгсгөдөг. Эдгээр сургуулиас мянга мянган оюутан барилгын чиглэлийн мэргэжил эзэмшиж төгссөөр л байгаа.

 

      Харин улсын хэмжээнд 70 орчим Мэргэжлийн сургалт үйлдвэрлэлийн төв үйл ажиллагаа явуулж байгаагийн дийлэнхи нь барилгын чиглэлээр сургалт явуулж, мэргэжилтэн бэлддэг. Эдгээр төвүүд жил бүр 7000-8000 орчим барилгын мэргэжилтэй ажилтан бэлтгэдэг бол өнөө жил Засгийн газрын дэмжлэгээр 6600 орчим хүнийг МСҮТ-ээр дамжуулан сургаж, барилгын шаардлагатай мэргэжил эзэмшүүлж байна. Энэ мэтчилэн Монголын барилгачдын эгнээ өргөжсөөр байгаа хэдий ч жилээс жилд өсөн нэмэгдэж байгаа барилгын салбарын мэргэжилтэй ажиллах  хүчний эрэлтийг хангаж чадахгүй л байна.

 

     Энд нэг зүйл онцлоход МСҮТ-өөс төгссөн мэргэжилтэй ажилчид бүгд ажлын байртай болж, цаашид тогтвортой ажилладаг бол их дээд сургууль төгсөгчид 100 хувь мэргэжлээрээ ажилладаггүй байна.  Энэ нь нэгдүгээрт суралцагчдын мэргэжлийн туршлага, чадавхи ажлын талбар дээр гараад гологддог, хоёрдугаарт цалин хангамж бага байгаатай холбоотой юм.  Бүтэн дөрвөн жил номын дуу сонсож, эзэмшсэн мэргэжлээ амьдрал дээр хэрэглэж чадахгүй байгааг зөвхөн хувь хүний дутагдал гэж хэлж болох чсургалтын явцад хангалттай туршлага хуримтлуулах нөхцөл боломжийг бүрдүүлээгүй боловсролын системийн алдаа бас бий.

 

     Зам, барилга зэрэг бүтээн байгуулах салбарын мэргэжилтэй ажилтан бэлтгэх сургалтыг авч үзэхэд бусад чиглэлийн сургалт, дамжаатай харьцуулахад олон талаар хоцрогдсон нь харагдаж байна. Тухайлбал, сургалтын хөтөлбөр, сургалтад ашиглаж буй техник, тоног төхөөрөмж, материал хэрэгсэл, багш нарын мэдлэг ур чадвар өнөөгийн технологийн хөгжлийн шаардлагаас хоцрогдсон, суралцагчдын дадлагын бааз муу байгаа зэрэг нь эдгээр салбарт дутагдаж байгаа мэргэжлийн ажилчдыг дотооддоо бэлтгэхэд тулгарч буй гол бэрхшээл юм.

 

      Нөгөө талаар барилгын чиглэлийн мэргэжилтэн бэлтгэх, ажилгүй иргэдийг тогтвортой ажлын байртай болгох зэрэг зорилтын хүрээнд Засгийн газраас зарим арга хэмжээг авч хэрэгжүүлж байгаа ч төдийлөн үр дүнд хүрэхгүй байгаа. Бүтэн дөрвөн жил их, дээд сургуульд өчнөөн сая төгрөгийн төлбөр төлөөд суралцах боломжгүй хүүхэд залууст Мэргэжлийн Сургалт Үйлдвэрлэлийн Төв гэж томоохон боломж бий. МСҮТ-д ердөө 2 жил суралцаад төгсөхдөө мэргэжлийн болон бүрэн дунд боловсролын үнэмлэх гардахын зэрэгцээ сар бүр 45 мянган төгрөгийн тэтгэлэг авна. Мөн хөдөө орон нутгаас хотод ирж суралцаж байгаа суралцагчдын байр, хоолны зардлыг төрөөс даадаг гээд давуу талууд олон бий.

 

      Барилгын салбарын аж ахуйн нэгжүүд Хөдөлмөрийн бирж дээр бүртгүүлсэн ажилгүй иргэдийг “өөрсдөө хүсвэл” компаний зардлаар сургаж, мэргэшүүлэн ажилд авах бүрэн бололцоотой ч барилгын ажлыг хүнд хэцүү, хар бор гэж голох, шантрах зэргээр бүтээн байгуулалтын ажлыг тууштай хийх хүсэлтэй хүн тэр бүр олдоггүй байна. 2012 оны 12 сарын байдлаар Монгол улсын хэмжээнд 35776 иргэн ажил хайгчаар бүртгүүлснээс 395 нь ямар ч боловсролгүй иргэн байжээ. Эдгээр иргэдээс цөөхөн хэсэг нь барилгын засалчин, өрлөгчин зэрэг мэргэжлээр сургалтанд хамрагдсанаас харахад зарим хүмүүсийн ажил хөдөлмөрт хойрго залхуу ханддаг  цамаан зан тэднийг ажилгүй байлгах гол нөхцөл болж байна.

Ахлах сургуулиа төгсөж байгаа хүүхэд залуус өөрийн хүсэл сонирхолоос илүүтэй эцэг эхийн заавар, ах эгчийн зөвлөгөө гээд олон хүчин зүйлээс шалтгаалж мэргэжлээ сонгодог. Хэдийгээр хүүхэд өөрөө барилгын чиглэлийн мэргэжилтэн болох хүсэлтэй байлаа ч эцэг эх нь заавал дээд боловсрол эзэмшүүлж, эмч хуульч болгоно гэж зүтгэдэг. Энэ нь бүтээн байгуулалтын салбарыг цаашид авч явах мэргэжилтэн, чадварлаг бүтээлч ажилчид бий болох замыг бүдэгрүүлж байгаа нэг шалтгаан юм.

 

 

     Ажиллах хүч гадаадад гаргах, гадаадаас ажиллах хүч, мэргэжилтэн авах тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.3-т “Улсын хэмжээний томоохон төсөл, хөтөлбөр хэрэгжүүлэх, барилга, байгууламж барих, байгалийн гамшиг, сүйрлийн хор хөнөөлийг арилгахад шаардагдах ажиллах хүчийг дотоодоос хангах бололцоогүй нөхцөлд Засгийн газрын шийдвэрийг үндэслэн гадаадаас ажиллах хүч авч болно” гэж заасан байдаг. Энэ хуулийн дагуу ажиллах хүчний хомсдолтой байгаа, улирлын шинж чанартай богино хугацаанд эрчимтэй үйл ажиллагаа явуулдаг зам, барилга зэрэг салбарт гадаад улсаас ажилчид авч ажиллах хүчний хэрэгцээг хангаж ирсэн.

 

      Сүүлийн хоёр жилийн хугацаанд БНХАУ-аас ирж ажиллаж буй ажилчдын тоонд тавих хяналт суларч, өдөр болгон шахам вагон вагоноор нь Хятад иргэд орж ирсээр Монгол улсын нийт хүн амын 1 хувиас хэтрэх нөхцөл байдал үүссэн. Энэ нь үндэсний аюулгүй байдалд нөлөөлөх хэмжээний том асуудал юм.

Монгол иргэдийн зүгээс Хятад иргэд олноор орж ирж байгаад дургүйцэх олон шалтгаан бий. Тэд Монголчуудын ажлын байрыг булааж, хоолыг нь хумсалж байгаагаас гадна ёс бус авирладаг, бөөнөөрөө нийлж ганц нэгээрээ яваа охид хүүхнүүдийн эрхэнд халдаж,  татаж чангаадаг, зарим Монгол иргэдийг зодож танхайрсан, бүр хүний аминд хүрсэн гээд Монгол улсын хууль дүрмийг үл тоомсорлосон бусармаг хэрэг өдүүлж байсан жишээ цөөнгүй.

 

     Барилга, хот байгуулалтын салбар нь эрчимтэй хөгжиж буй салбар тул гадаад ажиллах хүч ойрын таван жилдээ шаардагдана гэж мэргэжилтнүүд тооцжээ. Гэхдээөмнөх жилүүдтэй харьцуулахад энэ ондцөөн тооны Хятад ажилчин оруулж ирэхбодлого барьж байгаа ч 2013 оны 3 сарын байдлаар хятад ажилчдын тоо 23 мянга давсан байна.

   Барилга, бүтээн байгуулалтын салбарыг тойрсон олон тулгамдсан асуудал байгаагийн нэг нь барилгын салбарын боловсон хүчний хүрэлцээ дутмаг байгаа явдал юм. Иймд барилгын үндсэн мэргэжлийн ажилчдыг бэлтгэхэд хувийн хэвшлийнхнийг татан оролцуулж, шаардагдаж буй мэргэжлийн ажилчдыг ажлын байранд буюу үйлдвэрлэл дээр сургаж, тухайн аж ахуйн нэгжид нь тогтвортой ажиллуулах замаар мэргэжил, ур чадвартай ажилтны хомсдлоос гарах явдал чухал байна.

 

      МСҮТ-үүдийн тоог олшруулах, хотын захын гэр хорооллууд руу ойртуулах хэрэгтэй. Гэр хороололд дийлэнхидээ амьжиргааны түвшин доогуур айл өрх амьдардагийг харгалзан үзэж, эдгээр айлуудын хүүхдийг сургаад зогсохгүй, амины орон сууцаа барих хөнгөлөлттэй зээлэнд хамрагдах боломжийг нээгээд өгвөл байшингаа ч барина, ажилдаа ч мэргэших давуу талтай юм.

 

      Монгол ажилчдынхаа үнэлэмжийг дээшлүүлэх нь энэ салбарт дутагдаад байгаа орон зайг нөхөх бас нэг гарц мөн. Монголдоо болон гадаад улсад барилгын мэргэжлээр сургууль төгссөн мэргэжилтнүүд бүгд Монголдоо ажиллахгүй байгаа нь цалин хангамж муу байгаатай холбоотой. Жил бүр гадагшаа гарах Монгол иргэдийн цуваа улам өргөжсөөр. Харь оронд тоосго өрөх, эх орондоо тоосго өрөх хоёрын ялгаа гар дээрээ авдаг хэдэн төгрөгт л байгаа юм. Хөдөлмөрийн насны энэ олон залуусыг гадагшаа алдаж байснаас эх орныхоо бүтээн байгуулалтанд гар бие оролцох боломжоор хангаад өгөх ажлыг зохион байгуулаад өгөөчээ гэж Засгийн газраас хүсэх л үлдлээ.