Уран бүтээлч хүнийг яагаад ч юм бид төвөггүйхэн таньж мэдээд, онцгой нэгнийг нь оройн од мэт хүндэлдэг билээ. Гэвч энд би уран бүтээлч биш, уран бүтээгчийн тухай ярих гэж байна. Улс эх орны хөгжил дэвшлийн залуурч болж явах учиртай барилгын салбарынханыг би Уран бүтээгчид гэж алдаршуулмаар байна.

     Алга ташуулж, улиг болтол магтуулахын төлөөх амьдрал байгаагүй ч улс эх орныхоо энгэр цээжинд гялалзах бүтээн байгуулалтыг шагнал мэт босгочихоод хүмүүст тав тухтай амьдрал бэлэглэчихээд чимээгүйхэн аж төрдөг тэд. Энэ утгаараа иргэдэд уран бүтээлчдээс илүүтэй амьдралын баяр хөөр, сайн сайхныг өгдөг. Харин иргэд тэрхүү шагналыг нь баяр хөөртэйгээр гардаж авах мөртлөө харин ч алдар хүндийг нь нууцласаар, адаг сүүлдээ зүгээр л мартах, эсвэл санамсаргүйгээр хоморголон буруутгаж, гутаах гэж оролдсоор байна.

      Ингэснийх нь төлөө өмөөрөх “эх орон”-гүй болчихсон юм биш ээ. Хүн төрөлхтөн байсан цагт Улс эх орон байна. Улс эх орон байсан цагт барилга байшин сүндэрлэж, тав тухтай байдал, амгалан тайван амьдралынх нь баталгаа болсоор л байх болно.

 

 НЭГЭН ЗҮЙЛ:

     Сүүлийн жилүүдэд барилгын салбарт болж бүтэхгүй, зарим тохиолдолд хүний санаанд оромгүй зүй бус хандлага гарч байгааг хэн бүхэн мэдэж байгаа. Үүнд хэн бурууртай вэ?

      Усны булингарыг эхнээс нь цэвэрлэдэг шиг барилгын салбарт болж бүтэхгүй бүхний учир шалтгааныг олох учиртай. Зөвшөөрөлгүй баригдсан барилгыг шууд нураах гээд дайрах биш, яагаад ийм барилга баригдчихав, барьж байхад нь “болохгүй” гэдгийг нь хэн хэлээгүй юм гэх мэт учир шалтгааныг нь эрэх ёстой. Өөрөөр хэлбэл энэ бүхний цаана Төр засаг буруутай гэж шууд хэлмээр байна. Энэ бол замбараагүй Төр засгийн зангараггүй байдлын л илрэл.

     Эрхтэн, дархтангууд “дээгүүр” хөндөлсөж, амьдралынх нь сүүлчийн хоромд ч хэрэг болохгүй амин хувийн ашиг хонжооны төлөө “дайтаж” байх хооронд барилгын салбар байтугай нь доройтолд орсоор байна. Ер нь манайд барилгын салбараас наагуур шийдэх асуудал их байна. Агаарын бохирдол, замын түгжрэл, үр хөндөлт, дохын халдвар, ядуурал, хар тамхины наймаа, бүр хүний наймаа... гээд нүдэнд харагдахгүй асуудлын цаана өдөрт хэчнээн хүн алтан амиа алдаж, цаашлаад улс эх орны аюулгүй байдалд заналхийлсээр байгааг бид анзаарахгүй байна.

      Хүн мэдэхгүй юмныхаа дайсан гэдэг үнэн. Барилгын салбарын үнэ цэнийг мэдрэх, сайн сайхныг нь олж харах, болохгүй бол тэднийг “намнах” гэж явахдаа л замынхаа унаанд түгжирч, агаарт нь амьсгал боогдож, стресст орж, хөлд тээглэн хэвтэх ядуусыгаа тойрч гарах гэж зовдогоо бид мэдэхгүй байна гэж үү. Эрх мээдэлтэнгүүд гадарлахгүй байна гэж үү?

      Ямартай ч өнөөгийн барилгын нэр хүндэд хоморголон халдаж буй асуудлын цаана барилгачид дангаараа буруугүй гэдгийг нотлох, тэднийгээ “Уран бүтээгчид” гэж нэрлээд өмөөрөх шалгаан, надад байна. 

 

      Байрны үнэ өссөн бас нэгэн шалтгаан нь өөрийн үндсэн өртөг дээр маш олон төрлийн санхүүгийн дарамт ирдэг.

1. Татварын дарамт: аливаа үйлд­вэрлэл явуулахад тулгардаг гол бэрхшээл нь татварын дарамт. Барилгын материалын үйлдвэрлэлийн татвараас эхлээд шат дараалсан олон татварууд орон сууцны эцсийн үнэ өндөр байхад хүргэж байна.

2. Банкны хүү-банкнаас зээл авч барьдаггүй барилга гэж бараг үгүй гэдгийг барилгын компаниуд нэгэн дуугаар хэлж байна.

3. Инженерийн шугам сүлжээнд холбогдох зардал.

4. Гаднах талбайн тохижилт, орц коридор, шатны зардал,

5. 100 гаруй гарын үсгийг бүтэн жилийн хугацаанд цуглуулж зөвшөөрөл авахад гарсан зардал,

6. Аргагүйн эрхэнд өгсөн авлигын мөнгө,

7. Тухайн компанийн хүсэл сонирхлын үүднээс бий болсон ашиг хонжоо,

8. Цэвэр бохир усны мөнгө,

9. Лифтний мөнгө, ажилчдын цалин хөлс...гээд үй түмэн зардал нэмж гардагийг иргэд тэр бүр ойлгодоггүй.

      За тэгээд хөдлөх тоолонд зарцуулсан мөнгөө эргүүлж авахын тулд яалт ч үгүй үнээ нэмэхээс аргагүй болдог. Бидний хэлж зашсанаар “шархаа нөхнө” гэж нэг үг бий дээ. Ямар ч байгууллага алдагдалтай ажиллаж, шарх сорвитой үлдэхийг хүсэхгүй шүү дээ. Энд барилгын компаниудыг өмөөрөхөөсөө илүү компаниудын эрх мэдэл, хэрээс хэтэрсэн асуудал дээр бас хөрөнгө мөнгө ихээр зарцуулагддаг бөгөөд тэр нь байрны өртөг нэмэхэд нөлөөлдөг гэдгийг хэлэх гэсэн юм.

 

      Юмны үнэ өслөө гэсэн шалтгаан нөлөөлж байрны үнэ 2011 оны 3, 4-р улирлаас бас өссөн. Гэтэл иргэдийн байр худалдан авах эрэлт эрс нэмэгдсэн бөгөөд нийлүүлэлтийн хувьд тэдэнд таатай сэтгэгдэл төрүүлэх, сэтгэл ханамжийн баталгаа өгөх нөхцөл бүрдээгүй эсрэгээрээ болсон.

 

      Яг үнэндээ бол өнөөдөр иргэдэд олгогдох байрны эргэлт тун бага байна. Учир нь шинээр ашиглалтад орж байгаа байрууд м² нь дэндүү өндөр үнэтэй, иргэдийн худалдан авах чадвар муу байгаа юм. Нөгөө талаар банкууд орон сууцны зээл бүү хэл бизнесийн шуурхай зээлүүдээ ч олгох мөнгө дутмаг байгаа нь хэн хүнд илэрхий байна.

 

      Монгол Улсын Засгийн газрын "2007 онд гадаадаас авах ажиллах хүч, мэргэжилтний эзлэх хувийг тогтоох тухай" 58 дугаар тогтоолоор барилгын материалын үйлдвэрлэл, барилга угсралтын салбарт авах ажиллах хүчний тоог аж ахуйн нэгжийн дүрмийн сангийн хэмжээ ба ажиллагсадын тооноос хамааруулан дунджаар 20 орчим хувиар тогтоосон байна. Тухайн үед албан ёсны бүртгэлтэйгээр Монгол Улсын барилгын салбарт ажиллаж байгаа гадаадын иргэдийн тоо 1025 байсан бол өнөөдөр даруй гурав дахин нэмэгджээ. Зах зээл дээр нэгж ажлыг гүйцэтгэхэд шаардагдах хятад ажилчдын цалингийн хэмжээг монгол ажилчдын цалингийн хэмжээтэй харьцуулахад ойролцоогоор 10-20 хувиар илүү байна. Тиймээс үндэснийхээ ажилчдыг дэмжээд, мэргэжил чадварт нь анхаараад ажиллуулбал бас нэгэн хэмнэлт болж чадахаас гадна улс орны аюулгүй байдалд сайнаар нөлөөлөх юм.

 

      Иргэд даяараа ченжийн сэтгэлгээтэй болчихсон явдал өнөөдөр байрны үнэ өсөхөд ихээхэн түлхэц болж байна. Учир нь аливаа мэдээллийг сэтгэл хөдлөлөөрөө хүлээж аваад сурчихсан, тэр нь амьдралд нь эргээд давшгүй том даваа болоод хувирчихсан. Байрны үнэ өснө гэх сургаар чадах нэг нь бэлэн мөнгөөрөө, чадахгүй нэг нь өр зээл тавьж байгаад л байр худалдан авч үнийн хөөрөгдлийг улам бий болгодог. Тухайлбал, 2011 оны гуравдугаар улирлаас эхлэн төгрөгийн ханш унах, байрны үнэ өсөх сенсааци дэгдсэнээс эрэлтийг нэмэгдүүлж мөнгөтэй иргэд олноор байр авах болсон. Зөвхөн байранд орчихвол л амьдрал цэцэглээд явчих юм шиг гэнэн бодлоор бид хэдий болтол амьдрах юм бэ. Өртөг өндөртэй байр авч, насаараа өр зээлтэй явахаас илүү олон сайхан боломж, гаргалгаа байгааг бид ойлгох учиртай.

      Улсын бүртгэлийн ерөнхий газарт 2010 онд 8700 үл хөдлөх хөрөнгийн худалдах-худалдан авах гэрээ бүртгэгдэж байсан бол 2011 онд 14100 болсон нь эрэлт бараг 60 хувиар өссөнийг харуулж байна. Энэ нь үл хөдлөх хөрөнгийн зах дээр маш олон ченжүүд ямар ч зохицуулалт, хяналтгүй үйл ажиллагаа явуулж байгааг бэлхнээ харуулж байна.  Тэгэхээр одоо ченжүүдийн үйл ажиллагаанд хяналт тавьж, ямар нэгэн байдлаар хуулийн зохицуулалт хийх хэрэгтэй боллоо.

      Олон байртай хүнээс болон гадаадын иргэд эзэмшигч бол өндөр татвар авдаг байж болно. Мөн олон удаа байр худалдаж шилжүүлбэл төлөх татварыг нэмэгдүүлдэг зэрэг оновчтой зохицуулалтыг хийж болно. Өөрөөр хэлбэл өндөр хөгжилтэй улс орны жишгийн дагуу өөрийн орны онцлогт тохирсон үл хөдлөх хөрөнгийн зах зээлийн хууль, журмыг бий болгох шаардлагатай байна.

Замбараагүй төрийн зангараггүй бодлого

 

     Төрийн бодлого алдагдсанаас л үйл бүхний үр дагавар буруугаар гараад байгаа юм. Төр засгийн зүгээс дэд бүтэц дээрээ анхаараад, иргэдийг орон сууцжуулах хямд төсөр бодлогоо гаргаад өгчихвөл байрны үнэ буурах боломжтой. Учир нь  хотын төвдөө нягтрал ихтэй, дэд бүтэц нь хүрэлцэхээ больсон, цахилгаан станц цөөхөн, бохирын цэвэршүүлэх байгууламж нь хүрэлцдэггүй байдал нийслэлийн иргэдийн эмх замбараагүй амьдралын эх үндэс болж байна.

       Улаанбаатараас ус нутагруугаа нүүдэллэх хүсэл тэмүүллийг Төр засаг нь Үндэсний хөгжлийн цогц бодлогодоо тусгаж өгмөөр байна. Газар нутгийн хэмжээгээрээ дэлхийд дээгүүрт бичигддэг улс орон маань яагаад, юуны тулд нэгээхэн хэсэгт чихэлдэж, амьдралын хүнд хэцүү, хар бараан бүхнийг бүрдүүлж, тэрэндээ түүртэж амьдрах юм бэ.

      Шулуухан хэлэхэд манайд хот төлөвлөлтийн бодлого буруу яваад байгаа юм. Энэ бодлогыг зөвтгөхийн тулд хот төлөвлөлтийн суурь судалгаа хийх хэрэгтэй. Энэ салбарын судалгаа хийдэг эрдэм шинжилгээний хүрээлэнгүүдийг дахин сэргээх цаг болсон. Хөгжсөн орнуудын туршлагаас харахад хотыг гадагш нь тэлж хөгжүүлдэг байх юм. Бид ч гэсэн шинэ орон сууцны хорооллуудыг хотоос гадна барьж, шинэ дагуул хотууд байгуулж яагаад болохгүй гэж.

       Их Нацагдоржийн хэлсэнчлэн “Хөдөөгийн уул талаар соёлыг тарих” цаг нэгэнт болжээ. Ингэж гэмээнэ бид хамгийн эмзэг асуудал болох байрны үнийн дарамтнаас ангижирч, талын энгээр хөлөө жийж тааваараа амьдрах боломжтой болно.