Жилд нэг сая тонн цемент үйлдвэрлэх хүчин чадалтай, дэлхийд хүлээн зөвшөөрөгдсөн эко технологитой, Монгол улсад анх удаа хэрэгжүүлж байгаа олон улсын төслийн багийнхантай уулзах боломж тохиолдож Монцемент төслийн Технологи инженер Д.Батсүрэнтэй хэсэгхэн хором ярилцсанаа уншигч танд хүргэе.

-Төслийнхөө талаар юуны өмнө танилцуулахгүй юу?
-Манай төслийг санаачлагч нь “Монполимет” групп, хэрэгжүүлэгч нь “Сэнж Сант” ХХК. Дорноговь аймгийн Өргөн суманд “Монцемент” үйлдвэр баригдаж байна. Энэ сумын нутаг дэвсгэрт цементийн үйлдвэрээ барих болсон нь Өргөн сумын нутагт оршиж байгаа Сэнжит худгийн шохойн чулууны ордыг түшиглэж үйл ажиллагаа явуулахтай холбоотой юм. Сэнжит худгийн ордын шохойн чулуу нь маш өндөр зэрэглэлтэй сайн чанарынх төдийгүй маш их нөөцтэй. Мөн Өргөн суманд цементийн үйлдвэрт хэрэглэдэг бусад нэмэлт түүхий эд элбэг байдаг. Дээр нь уг сум дэд бүтэц сайтай. Төмөр замтай, төвийн эрчим хүчний системд иж бүрэн холбогдсон зэрэг нь давуу тал болж байгаа юм.
-Хөрөнгө оруулагч болоод төслийн багт хэд хэдэн томоохон компани оролцож байгаа гэж сонссон. Энэ талаар сонирхуулахгүй юу?
-Мэдээж хэрэг төслийг санаачлагч “Монполимет” групп хөрөнгө зарцуулж байгаа ч Монгол Улсын Хөгжлийн Банк болон Европын Сэргээн Босголт Хөгжлийн Банк (EBRD) хөрөнгө оруулалт, санхүүжилтыг хийж хамтран ажиллаж байгаа. Тэд манай төслийг санхүүжүүлж байгаа учраас бидэнд өндөр шаардлагыг тавьж байна. Тухайлбал: Үйлдвэрийн тоосжилтын хэмжээ манай Монгол улсад мөрдөж байгаа стандартаар 50мг метр куб байдаг бол манай төслийн үйлдвэрийнх 30 мг метр куб байгаа. Бид хөрөнгө оруулагчдын тавьж байгаа шаардлагыг нь хангана. Мөн энэ төсөл байгаль орчинд үзүүлэх хор уршгийг багасгах, нийгмийн хариуцлага өндөр байх зэргээр шаардлагуудаа тавьдаг. Тийм учраас энэ шаардлагыг хангаж чадах гүйцэтгэгчийг бид нар сонгох хэрэгтэй болсон. Энэ ажлын хүрээнд Герман, Франц, Швейцарийн компаниудтай болоод өмнөд хөршийн цементийн тоног төхөөрөмж үйлдвэрлэгч олон компаниудтай уулзаж судалсны үндсэн дээр тендер зарлахад европын 4, Хятадын 6 компани тендерт оролцож тэднээс Хятад, Швейцарийн хамтарсан “Хуашин цемент”компани ялсан. Ингээд цементийн үйлдвэрийн барилга, тоног төхөөрөмжийн угсралтын ажлыг уг компани хийж байна. Мөн манай төсөлд цементийн үйлдвэрлэлээр дэлхийд тэргүүлэгч Франц, Энэтхэг улсын шилдэг компаниуд тоног төхөөрөмж, технологийн болон менежмент, чанарын хяналт тавин ажиллаж байна. Бүтээн байгуулалтын ажил 2014 оны 4-р сараас эхлэсэн. Үйлдвэрийн эхний ээлжийг 7-р сард ашиглалтанд оруулна. Харин хоёрдугаар ээлжийг 10-р сард ашиглалтанд оруулах төлөвлөгөөтэй ажиллаж байгаа.
-Олон улсаас хөрөнгө оруулалт татах гэдэг бизнес эрхлэгч хүн бүрийн хүсэл байдаг. Та бүхэн Европын Сэргээн Босголт Хөгжлийн Банкны (EBRD) санхүүжилтыг хэрхэн олж авсан бэ? Магадгүй бизнесийн бусад салбарынханд ч хэрэгтэй байх?
- Европын Сэргээн Босголт Хөгжлийн Банкны хөрөнгө оруулалтыг татахад манай Монполимет группын  болоод “Монцемент” төслийн удирдагчдын мэдлэг ур чадвар, нөр их хөдөлмөр, авхаалж самбаа чухал үүрэг гүйцэтгэсэн гэж бодож байна. Санхүүжилт шийдэгдсэний  үр дүнд цементийн үйлдвэр маань ашиглалтанд орох дөхөөд байгаад цементийн үйлдвэртэй холбогдсон хүний хувьд маш их баяртай байгаа.
Энэ үйлдвэрт ажиллах гэж байгаа залуус азтай. Намайг Хөтөлийн цементийн үйлдвэрт ажилд ороход үйлдвэр нэгэнт бий болчихсон, цементээ үйлдвэрлэж байсан. Тэгвэл энэ үйлдвэрт ажиллах залуучууд үйлдвэрийн тоног төхөөрөмжийн угсралтаас эхлээд анх үйлдвэрлэх үйл явц бүгдийг нь харж, сурч авна.  Энэ  их хувь заяа шүү.
-Үйлдвэрийг авч явах залуу боловсон хүчнүүдийг сургах тал дээр анхаарч байгаа нь лавтай. Энэ талаар тодруулахгүй юу?
Энэ төслийг Монголын үндэсний үйлдвэрлэгч компани хэрэгжүүлж байгаа. Үйлдвэрийн угсралтын ажил дуусаад ашиглалтанд орсны дараа тодорхой хугацаанд гадны мэргэжлийн баг ажиллаж үйл ажиллагааг нь жигдрүүлээд буцах юм. Энэ хугацаанд Монгол инженерүүдээ ажлын байранд суралцуулж, сургаж дадлагажуулна. Үйлдвэрийн үйл ажиллагаа эхлэхээс өмнө ч боловсон хүчнүүдээ сургаж байна. Тухайлбал Хятадад гурван сарын хугацаатай тэндхийн цементийн үйлдвэрүүдэд дадлага хийлгээд ирсэн. Мөн техник, тоног төхөөрөмжийн суурилуулалтын ажилд Монгол инженерүүдээ оролцуулаад сургаад явж байна. Тийм болохоор манай цементийн үйлдвэрт ажиллах залуу боловсон хүчнүүдийн ур чадвар улам сайжирч цаашид огтхон ч түүртэхгүйгээр үйлдвэрээ аваад явчихна гэж бодож байгаа.
-Та хэзээнээс цементийн үйлдвэрт ажиллах болсон бэ? Энэ тухайгаа манай уншигчдад хуваалцахгүй юу?
-Монгол улсын их сургуулийн химийн ангийг 1985 онд төгсөөд Хөтөлийн цементийн үйлдвэрт ажиллаж эхлэсэн. Ээлжийн технологич гэдэг албан тушаалаас эхлээд үйлдвэр техникийн хэлтсийн мэргэжилтэн, үндсэн цехийн дарга зэрэг ажлыг хийж байсан. Ажлын гараа маань Хөтөлөөс эхлэсэнд би баяртай байдаг. Намайг төгсч байхад Монголд Дарханы, Хөтөлийн гэсэн хоёр том үйлдвэр л байсан. Харин би энэ хоёр том үйлдвэрийн нэгэнд ажиллах болсноороо их зүйлийг сурч мэдсэн. Хүн насан туршдаа суралцдаг гэдэг. Тийм болохоор цаашид сурах зүйл байгаа нь мэдээж ч Хөтөлийн үйлдвэрт ажилласан маань өнөөдөр энэ ажлыг хийгээд явж байгаагийн үндэс суурь болсон гэж боддог. Мөн би эх орны минь наран ургах зүг болсон энэ сайхан нутагт ажиллах болсондоо баяртай байгаа. Өргөн сумын нэрийг өвөг дээдэс маань зүгээр ч нэг өгөөгүй гэж боддог. Их сайхан өргөн уудам тал нутагтайгаас гадна эрдэс баялаг ихтэй. Яг энэ сумын төвийн газар доор гэхэд цементийн нэмэлт түүхий эд болох цеолитын орд байж байх жишээний.  Үүнээс гадна би дөрвөн сайхан хүүхдийн минь ээж насны ханьтайгаа Дорноговьд хээрийн дадлагад явж байхдаа илүү дотносож, гэр бүл болж байсан. Тийм болохоор энэ газар нутгийг ээлээ өгсөн сайхан нутаг гэж сүсэглэдэг. Зөвхөн надад ч бус өөр олон хүмүүст үр өгөөжөө хайрлаж байгаа. Одоо манай үйлдвэр ашиглалтанд ороход бид 300 гаруй ажлын байрыг шинээр бий болгох гэж байна.  Энэ бүхэн бас энэ сайхан нутгийн шим шүү дээ.
-Хүн өөрийн мэргэжилдээ дурлахаар хийж байгаа зүйлээ бусдаас арай өөрөөр хардаг юм шиг санагддаг. Та тэгвэл цементийг хэрхэн хардаг вэ?
-Цемент гэдэг хоол хүнсээр бол барилгын талх юм. Тэгэхээр барилгын материалын үйлдвэрлэлд тэр тусмаа цементийн үйлдвэрлэлд өндөр ач холбогдол өгөх ёстой гэж боддог. Яагаад гэвэл  байгалийн янз бүрийн гамшиг тохиолдоход барилга байгууламжийн чанар ямар байхав гэдэг нь цементийн чанараас шалтгаалдаг. Чанартай цемент үйлдвэрлэх, чанартай цементээр хэрэглэгчдийг хангах  асуудал төрийн бодлогын хүрээнд хийгдэх ёстой төдийгүй цементийн үйлдвэрт ажиллаж байгаа бүх хүмүүсийн сэтгэл болоод мэргэжил мэдлэг шингэсэн асар нарийн  технологи байдаг.
-Таны ажиллаж байсан үйлдвэр нойтон технологийг ашиглаж байсан. Тэгвэл яг одоо ажиллаж байгаа Монполиметийн үйлдвэр хуурай технологийг ашиглаж цемент гаргаж авна гэж байна. Энэ хоёр технологийн ялгаа нь юу вэ?
-Би энэ төслийг анх эхлүүлсэн цагаас ажиллаж байна. Хуурай аргын технологи нь  хэд хэдэн ялгаа, давуу талтай. Ялгаа нь үйлдвэрт хэрэглэх түүхий эдүүдийг хольж, түүхий хольц  бэлтгэдэг. Нойтон аргын технологид түүхий хольцыг устай хольж бэлтгэдэг бол хуурай аргад түүхий хольцыг хуурайгаар нунтаглаж бэлтгэдэг. Хуурай аргын үйлдвэр нь ус болоод цахилгаан, түлшний зарцуулалт бага. Монцемент үйлдвэрийн эко гэж тодотгодгийн шалтгаан нь үйлдвэрийн хаягдал халуун хийг ашиглан  5 мВаттын цахилгаан гаргаж авах дэд үйлдвэр болоод үйлдвэрт хэрэглэсэн саарал усаа 90 хүртлэх хувиар цэвэршүүлж дахин ашиглах цэвэрлэх байгууламж зэрэг дэд үйлдвэрүүд баригдаж байгаатай холбоотой. Ер нь үйлдвэрийн технологийн горимд буюу бүтээгдэхүүний хольц найрлагад ус ашиглахгүй, зөвхөн тоног төхөөрөмжийн хөргөлтөд усыг ашиглах тул усны хэрэглээ хамгийн багатай үйлдвэрт тооцогдоно.
-Энд нэг зүйлийг тодруулахад хуурай аргын цементийн үйлдвэрлэл нь нойтон аргынхаас олон талын хэмнэлттэй учраас хөрөнгө зарцуулалт бага гэдэг. Гэвч цементийн үнэ нойтон аргаар хийдэгтэй яг адил байна. Танай үйлдвэрийнх зах зээл дээр арай хямдаар борлуулагдах боломж хэр байна вэ?
-Хамгийн гол зардал цахилгаан эрчим хүчин дээр гардаг. Манайх үйлдвэрт хэрэглэх цахилгаан эрчим хүчнийхээ тодорхой хувийг өөрийн эх үүсвэрээр шийдэж байгаа учраас цементийн өөрийн өртөг тодорхой хэмжээгээр буурна. Бид цементийнхээ үнийг зах зээлд өрсөлдөхүйц хэмжээний байлгах тал дээр анхаарч ажиллаж байгаа. 
Сэтгүүлч П.Өлзийням