Барилгын материалын үйлдвэрлэл эрчимтэй хөгжиж байна. Бизнес эрхлэгчдийн бүтээлч, овсгоотой, шаргуу хөдөлмөрийн үр дүнд орчин үеийн олон үйлдвэр шинээр буй боллоо. Үйлдвэрлэж байгаа бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийн технологи, зориулалт, нэр төрөл, өнгө үзэмж, чанарт өөрчлөлт, дэвшил гарлаа. Харин энэ хөгжил, дэвшлийг дэмжих, дэвшилтэт давуу талыг оновчтой ашиглах, сурталчлах, хэрэглээг өргөжүүлэх ажлууд хангалтгүй байна.   
Нэг хэсэг хугацаанд мөнгийг шүтэж чанарыг орхигдуулж байсан бол өдгөө чанарыг ярьж, бичиж, эрхэмлэж эхэлсэн нь бахархууштай. Бизнес эрхлэгчдийн үйл ажиллагааг Төр засаг, мэргэжлийн байгууллагууд бодлого, арга зүй, мэргэжлийн талаас нь дэмжиж тусалснаар бодит үр дүн гарах учиртай.  Чухам үнэндээ барилгын салбарт үйлдвэрлэлээсээ илүү төрийн бодлого, зохицуулалт хоцрогдоод байна. Харин “шийдлийн” гэх тодотголтой Засгийн газрын Барилга, хот байгуулалтын яам нь  шинэ бүтэцдээ  чанар, аюулгүй байдлыг хариуцдаг газар, норм, нормативын хэлтэстэй болсон нь “бодлогын” чиг үүргээ хэрэгжүүлэх  тал руугаа зөв хандаж байна уу гэх сэдэл төрнө. Хүний олон жилийн турш ажиллаж амьдрах таатай нөхцлийг бүрдүүлдэг барилга, байгууламжийн чанар, аюулгүй байдлыг төр хяналтандаа байлгаж улмаар стандарт, норм, нормативоор дамжуулан техникийн нэгдсэн бодлогыг бодитоор хэрэгжүүлж   боломжтой. 
Барилгын чанар, эдэлгээг тодорхойлогч нэг гол хүчин зүйл нь хэрэглэж байгаа материал, эдлэхүүн, бүтээцийн чанар яах аргагүй мөн. Тэгвэл барилгын материалын чанар  ямар байгаа юм бол? Үүнд баримттай, үндэслэлтэй тодорхой хариулт өгөх байгууллага, хүн цөөн л болов уу. Хэрэв байгаа бол ганц нэг сорилт, шинжилгээний дүн харсан эсвэл дам яриагаар барагцаалан буудаж байгаа гэдэгт харин би бүрэн итгэлтэй байна.  
Материалын чанар гэдэг нь тухайн тохиолдолд тодорхойлсон үзүүлэлтийн утгаар бус шинж чанарын тогтвортой, жигд үзүүлэлтээр илэрхийлэгддэг. Материал, бүтээгдэхүүний чанар гэдгийг ганц нэг үзүүлэлтийн өндөр утгаар бус хэрэглээ, эдэлгээний шаардлага хангалтаар тодорхойлох болсон өнөөгийн зарчим, чиг хандлагыг  бид ч хэрэгжүүлэх хэрэгтэй юм.

1. Бид барилгын материал, бүтээгдэхүүний чанараа үнэн зөв үнэлж баталгаажуулж, сурталчилж  чадахгүй байна.

Барилгын материалын чанар сайн биш байна гэж бид ярьж бичиж байгаа боловч чухам ямар материалын, ямар үзүүлэлт, чанар муу байгаа түүнд нөлөөлж буй хүчин зүйл, арилгах арга замын талаар огтхон дурсахгүй байгаа цагт материалын чанар аяндаа сайжрахгүй. Өөрөөр хэлбэл бид судалгаа, дүгнэлт, техникийн баталгаа үндэслэлгүйгээр таамгийн шинжтэй оншилгоо хийж, эмчилгээ огт хийхгүй байна.  Энэ нь эрдэм судлалын ажлаа орхигдуулсны бас нэг илрэл.
Материалын чанараа үнэн зөв үнэлж, сайн чанартай бүтээгдэхүүнийг урамшуулах сурталчлах ажил хангалтгүй байна. Барилгын материалд чанарын баталгаажуулалт хийж эхэлсэнээс хойш 20 шахам жил болж байгаа боловч чанартай, тохирлын гэрчилгээтэй бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг, нийлүүлдэг  байгууллага, аж ахуйн нэгж цөөн, тэднийгээ ч тэр болгон мэдэхгүй л явна. Барилгын материалын шилдэг 50 үйлдвэрийг шалгаруулж байгаа нь сайн боловч чанартай материал, материал үйлдвэрлэгчийг зарлан сурталчлах нь бас чухал ажлын нэг мэт санагдана.    

2. Хууль тогтоомжийн хэрэгжилт муу байна.

Барилгын тухай хууль, барилгын норм дүрэм, эрх бүхий мэргэжлийн байгууллагуудын тогтоол шийдвэр хэрэгжихгүй, биелэлтэнд нь хяналт тавихгүй зарим тохиолдолд амьдралд нийцэхгүй, бодит байдал, нөхцөлтэй уялдаагүй, үндэслэл муутай байна. Барилгын тухай хуулийн ” ...стандартын шаардлага хангаагүй, гарал үүсэл, тохирлын гэрчилгээгүй материал, эдлэхүүн болон байгаль цаг уурын нөхцөлд тохирох нь батлагдаагүй импортын материал, эдлэхүүн хэрэглэхийг хориглоно..” гэсэн заалтууд хэрэгжихгүй байна. Барилга хүлээн авахдаа хэрэглэсэн материал, бүтээцийн чанарыг стандарт, норм, дүрэм, хууль тогтоомжийн шаардлагын хэмжээнд үнэлэхгүй байна. Барилга угсралтын явцад хөрөнгө оруулагч, захиалагч, зураг төсөл зохиогчийн гэх мэт хөндлөнгийн хяналтууд бараг үгүй болж ямар материалиар барих нь зөвхөн гүйцэтгэгчийн эсвэл сүүлийн үед жишиг болон тогтоод байгаа материал нийлүүлтээ хариуцдаг хөрөнгө оруулагчийн хэрэг болж барилга дууссаны дараа ажлын актуудыг хэлбэрдэн бичиж баригдсан л бол хүлээн авах ёстой гэсэн зарчим үйлчилж байгаа нь чанарыг үл ойшоох нөхцөл бүрдүүлдэг. Чанар хангалт, хяналтын хариуцлагын тогтолцоо тодорхой бус байна.

3. Барилга, байгууламжийн зураг төсөлд хэрэглэх материал бүтээцийн онцлог шинж чанарыг бүрэн тусгахгүй байна.

Барилгын зураг, төсөлд тухайн барилгад хэрэглэх бүтээц, эдлэхүүн, материалын  чанар, онцлогийг бүрэн гүйцэд тусгаж өгдөггүй нь тооцсон шаардлагад нийцсэн  эсэхийг хянах  боломжгүй болгож улмаар ашиглалт, эдэлгээний шаардлага зөрчигдөхөд  хүргэдэг. Хамгийн энгийн хоёрхон жишээг авч үзье.  Барилгын цонх нь гэрэл гэгээ оруулах, дулаан хадгалах, бүрэн битүүмжлэлтэй, гаднын хүчний үйлчлэлд тэсвэрлэх гэх мэт олон шаардлагыг хангасан байж л сая үүргээ биелүүлнэ. Барилгын зориулалт, бүс нутгийн байгаль, цаг уурын онцлогоос хамаарч эдгээр шаардлагууд түүнийг илэрхийлэх марк, анги нэр төрөл нь ч өөр байх ёстой. Гэтэл зураг төсөлд зүгээр л шилэн багц/ зарим үед бүр вакум ч гэж бичих нь бий/-тай цонх л гэж бичдэг. Энэ нөхцөлд хямд үнэтэйг нь сонгож хэрэглээд дараа нь хүйтэн, цантдаг, салхи шороо ордог чанаргүй үнэлгээтэй барилгын тоог л нэмдэг.
Мөн барилгын даац, эдэлгээний чанарыг тодорхойлдог бетон бүтээцэд хэрэглэх бетон хольцын дүүргэгчийн хамгийн том ширхэгийн хэмжээ, бетоны ус нэвтрүүлэлт, химийн үйлчлэл, хүйтэнд тэсвэрлэлт гэх мэт зайлшгүй шаардлагыг тусгахгүй зүгээр л бетоны шахалтын бат бэхийн марк/анги/-ыг л зааж тэр үзүүлэлтээр нь бетон, бүтээцээ үнэлж байгааг чанарын хяналт  гэж ойлгох нь тун өрөөсгөл. Тухайн барилгад хэрэглэх материал, бүтээцийн чанар, эдэлгээний шаардлага, үзүүлэлтийг зураг төсөл зохиогчоос өөр мэдэх, бичих хүн хаана ч байхгүй. 

4. Зарим бүтээгдэхүүний стандартчилал, норм, норматив, чанарын хяналт нь өнөөгийн бодит шаардлагатай нийцэхгүй байна.

Барилга, барилгын материалын үйлдвэрлэлээсээ стандарт, норм нормативын шинэчлэл нь хоцрогдож барилгын үйлдвэрлэлд мөрдөж буй норм, дүрэм, материалын үйлдвэрлэлд мөрдөж буй стандартын уялдаа холбоо, чанарын хяналтын тогтолцоо зарим талаар зөрчигдөж байна.   
Өөрийн орны байгаль цаг уур, хэрэглээний онцлогийг харгалзахгүйгээр гадаад стандартыг шууд орчуулан мөрдөж байгаа нь зарим тохиолдолд оновчтой бус байна. Бид Орос, Канад, Америк, Турк, Гүрж, Белорус, Европ стандартад шилжинэ гэсэн янз бүрийн хувилбарыг  олон жил ярьсаны эцэст Евронормд шилжих дээрээ тогтож байх шиг байна.
Манайд өнөөдөр мөрдөж байгаа стандартуудын тэмдэглээг харахад MNS ISO, MNS ASTM, MNS ASHTO, MNS JIS, MNS KRS, MNS GB, MNS ГОСТ гэх мэтчилэн олон орны стандартуудын хуулбар, цуглуулга мэт харагддаг. Хэдийгээр Стандартчилал, тохирлын үнэлгээний тухай хуульд олон улс, бүс нутаг, гадаад орны стандарт, баримт бичгийг үндэсний болгон хэрэглэх тухай заалт байдаг ч эдгээр олон орны стандартын зориулалт, техникийн шаардлага манай орны нөхцөл, барилгын норм, дүрмийн шаардлагад хэр нийцэхийг судлаж тогтоох ёстой. 
Бид зарим норм, стандартаа Евронормд шилжүүлсэн. Оноод мөрдөж буй нь ч бий оноогүй дордуулсан нь ч бий.
Барилгын үндсэн материал болох цемент, тоосгоны стандартаа олон улс тэр дундаа евро стандартад шилжүүлсэн нь яах аргагүй дэвшил болсон. Манай цементийн төрөл, анги, техникийн шаардлага,турших аргыг гадаад орны хэн ч хүлээн зөвшөөрдөг, бид тоосгоо зөвхөн бат бэхээр бус хэрэглээний үр ашгаар  нь үнэлж дүгнэдэг боллоо.
Харин  дулаан тусгаарлах материалын стандартуудаа евро стандартаар шинэчилсэн нь зарчмын хувьд зөв байсан ч стандартынхаа мөн чанарыг ойлгоогүй, стандартын сурталчилгаагаа бүрэн гүйцэд хийгээгүй, хэрэгжүүлэх бодит арга хэмжээг аваагүй орхигдуулснаас  нуухыг нь авах гээд нүдийг нь сохлов гэгчээр үйлдвэрлэгч, зураг төсөл зохиогч, шинжлэгч, хэрэглэгч, чанарыг баталгаажуулагч хянагч бүх байгууллагууд хуучин ч үгүй шинэ ч үгүй болж  дулаан тусгаарлах материал нь чанарын хяналтгүй шахам боллоо. Иймээс аливаа гадаад стандарт, нормыг авч хэрэглэхдээ өөрийн орны нөхцөл, шаардлага, хэрэгжих бодит  боломж, бусад стандарт , норм нормтойгоо хэрхэн уялдахыг онцгой анхаарах хэрэгтэй. 
Үндэслэлгүй буруу зөрүү тогтоосон үзүүлэлт, техникийн шаардлагаар бүтээгдэхүүний хэрэглээ, чанарыг үнэлж  дүгнэвэл баталгаа бус хохирол дагуулна.

5. Бүтээгдэхүүний чанарын баталгаа  хангалтгүй байна

Эх орондоо үйлдвэрлэж байгаа болон импортоор оруулж байгаа барилгын материалд чанарын баталгаажуулалт хийж тохирлын гэрчилгээ олгодог  чанарын баталгаажуулалтын албыг 1997 оноос байгуулж  өнөөг хүртэл ажиллалаа. Энэ хугацаанд  дотоодод барилгын материалын үйлдвэрлэл эрхэлж буй 300 гаруй үйлдвэр материалынхаа чанарыг баталгаажуулж тохирлын гэрчилгээ эзэмшдэг ажээ. Гэтэл   манай улсад ажиллаж байгаа барилгын материалын үйлдвэр  800 орчим байдаг гэдэгтэй харьцуулвал нийт үйлдвэрийн 40 орчим хувь нь л чанарын баталгаатай бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг болж байна. Бусад нь ямар болохыг бурхан мэддэг эсэх нь эргэлзээтэй.
Эндээс харахад чанартай материал үйлдвэрлэж байгаа үйлдвэр цөөн эсвэл барилгын материалын чанарын баталгаажуулалт хийж байгаа арга ажиллагаа буруу хоёрын аль нэг болох нь. Гэтэл барилга, байгууламж жилээс жилд улам олноор сүндэрлэн боссоор, барилгад зөвхөн чанарын баталгаатай, тохирлын гэрчилгээтэй материал хэрэглэнэ гэсэн хуулийн заалт мөрдсөөр л байгааг юу ч гэж ойлгох вэ?
 Нэг талаас барилгын материалын чанарт онцгой анхаарахаас гадна нөгөө талаас барилгын материалд чанарын баталгаажуулалт хийж байгаа зарчмаа эргэж нэг харах болсон байх. Бүтээгдэхүүний чанарын баталгаажуулалт нь зөвхөн чанарыг нь дүгнэх бус сайжруулах, дээшлүүлэх, жигдрүүлэхэд мэргэжлийн туслалцаа, зөвлөлгөө өгөх бүтээлч ажиллагаа байвал зүгээрсэн.
Иймд чанарын баталгаажуулалтын албаны үйл ажиллагаа удаан, оновчтой бус, бүтээгдэхүүний чанарын хяналт, үүрэг, хариуцлагыг нь үйлдвэрлэгчдээс холдуулж, бүтээгдэхүүний чанарын жигд байдлыг бус зарим нэг үзүүлэлтийн цөөн тооны үр дүнгээр үнэлгээ дүгнэлт гаргаж байгааг анхаарах цаг болсон.

6. Лабораторийн хяналтын тогтолцоо буруу сорилт, шинжилгээний  үр дүн нь үнэмшил, баталгаа муутай байна.

 Лабораторийн хяналтын тогтолцооны талаар “Барилга.МН” сэтгүүлийн 2015 оны №59-д саналаа илэрхийлсэн  учраас энэ удаа давтан нуршихаа болъё.  
Харин лабораторийн сорилт, шинжилгээний үр дүнгийн талаар хэдэн үг нэмэрлэе.  Итгэмжлэгдсэн лабораториудын сорилт шинжилгээний үр дүн зарим үед ойлгомжгүй, эргэлзээтэй, харилцан уялдаатай үзүүлэлтүүд нь биенээ үгүйсгэсэн байх нь  харагддаг. Хайрганы нягт нь 600 г/см³ буюу усан дээр хөвдөг шинж чанартай эсвэл сүвэрхэг чанар нь хасах үзүүлэлттэй,  бетон гулдмайн бетоны нягт 2600 кг/м³, галын хотолд хэрэглэх тоосгонд хүйтэн тэсвэрлэлтийг тодорхойлсон....гэх мэт зарлаагүй “нээлтүүд” тааралдаж л байдаг. Энэ нь хүмүүсийн мэдлэг, мэрэгшилтэй холбоотой. Сорилт шинжилгээний үр дүн нь зүгээр нэг тодорхойлсон тоо бус тухайн бүтээгдэхүүний бодит чанарыг илэрхийлдэг, шийдвэрлэх үнэлэлт дүгнэлт гаргадаг хариуцлагатай үзүүлэлт. Тухайн материал, бүтээгдэхүүнийхээ зориулалт, хэрэглээ, үзүүлэлтийнхээ мөн чанар, утга учрыг ойлгохгүй байж сорилт шинжилгээ хийж үр дүн гаргана гэдэг нь тоо бодлогынхоо  өгүүлбэрийг уншиж ойлгоогүй байж хариуг тааж тавьсантай адил бөгөөд гаргах хор уршиг нь асар их.
Хичнээн орчин үеийн тоног төхөөрөмж, арга, аргачлал байлаа ч мэдлэггүй, мэрэгшээгүй шинжээч үнэн зөв хариу гаргах нь баталгаагүй. Иймээс  чанарын хяналтын ажилтнууд  түүний дотор лабораторийн шинжээч нарынхаа мэдлэг мэрэгшлийг дээшлүүлж, тогтвор суурьшилтай ажилуулах нь бүтээгдэхүүний чанарыг сайжруулах, тогтворжуулах, үнэн зөв үнэлэх, баталгаажуулахад чухал үүрэгтэй.       
Барилгын материал, эдлэхүүн, бүтээцийнхээ чанарыг шинжилж тодорхойлдог, хянадаг, үнэлэлт дүгнэлт өгдөг, баталгаажуулдаг чанарын хяналтын тогтолцоогоо боловсронгуй болгох хэрэгтэй байна.  Чанарын хяналт түүний дотор лабораторийн сорилт шинжилгээг  зөвхөн тухайн бүтээгдэхүүний чанарыг үнэлэх үзүүлэлт бус үйлдвэрлэлийг удирдах, бодлого боловсруулах өгөгдөл болгон ашиглахын тулд нэгтгэн боловсруулж статистик дүн шинжилгээ хийж үнэлэлт дүгнэлт өгдөг байх шаардлагатай бөгөөд ингэж байж л бид бүтээгдэхүүний чанараа бодлогоор удирдан зохицуулж, сайжруулж, жигдрүүлж чадна.