“Улаанбаатар Дулааны Шугам Сүлжээ” ТӨХК-ийн захирал Р.Хайдав: Шинэчлэлтүүдийн үр дүнд ойрын 2-3 жилдээ шинээр ашиглалтанд орсон барилгуудыг дулаанаар хангах бололцоотой

     Сэтгүүлийн энэ удаагийн дугаарын зочноор барилга, хот байгуулалттай салшгүй холбоотой ажилладаг, магадгүй энэ салбараар хязгаарлагдахгүй ард түмний амьдралын тав тух, хөжгил дэвшилд онцгой үүрэгтэй гэж үнэлж хэлэхэд буруудахгүй нэгэн чухал байгууллагын удирдлагыг урьсан нь нийслэл хотыг дулааны эрчим хүчээр хангадаг “Улаанбаатар Дулааны Сүлжээ” ТӨХК-ийн гүйцэтгэх захирал Р.Хайдав юм. Ингээд эрхэм зочинтой хийсэн ярилцлагыг танд хүргэж байна.

- Та дулаан шугам сүлжээний салбарт хичнээн жил ажиллаж байна вэ? Тус байгууллагыг хэзээнээс удирдан ажиллах болов?

- Ер нь хүүхэд байхаасаа эрчим хүчний салбартай холбогдсон гэж боддог. 1970-аад оны үед сургуулийн сурагч байх үед миний ээж эрчим хүчний салбарын харъяа Дугана хадны амралтанд тогоочоор ажилладаг байлаа. Тэндхийн 24 цагийн цэцэрлэгт нь дунд ангид байхаасаа зуны амралтаараа ажил хийдэг байсан. Эрчим хүчний салбарын инженер техникийн бүх ажилтан, ажиллагсад ээлжээрээ ирж амардаг. Тэр ах, эгч нартай цагийг өнгөрүүлж, хамт теннис тоглодог байлаа. Хожим нь өөрийгөө эрчим хүчнийхэнтэй их эрт  холбогдсоноо ойлгосон.

Дараа нь Дулааны сүлжээ гэдэг энэ байгууллагад арваад жилийн өмнө орсон. Яг энэ байгууллагыг удирдаж, бүх барилга байгууламжийг төвлөрсөн дулаан хангамжаар хангах ажлыг удирдан зохион байгуулж, гүйцэтгэх захирлын ажлыг хийж эхэлснээс хойш гурван жил өнгөрлөө. Үүнээс өмнө Үйлчилгээ, борлуулалт эрхэлсэн дэд захирлын албыг долоон жил эрхэлсэн.

- Энэ байгууллагын түүхээс товч танилцуулаач. Өнөөг хүртэл хэрхэн өргөжиж, хөгжиж ирэв ээ?

- Ер нь “Улаанбаатар Дулааны Сүлжээ” компани байгуулагдаад 56 дахь жилдээ үйл ажиллагаагаа явуулж байна. 1959 оны 9-р сарын 9-ний өдөр 9 хүний бүрэлдэхүүнтэйгээр энэ байгууллагын үндэс суурь нь тавигдсан гэдэг. Анхны үүсгэн байгуулж байсан гавъяатуудаас нэг хүн маань амьд сэрүүн, гавъяаныхаа амралтанд байна. 56 жилийн түүхэндээ Улаанбаатар хотыг дулааны эрчим хүчээр найдвартай, аюулгүй хангах үүргээ энэ байгууллага нэр төртэй биелүүлсээр өнөөдрийг хүрч иржээ.

Анх байгуулагдах үед дулааны эрчим хүчинд холбогдсон барилга тун ховор байсан. Өнөөдөр нийслэлд 9 мянга орчим томоохон барилга байгууламж төвлөрсөн дулаанд холбогдож, эрчим хүчээр хангагдаж байгаа. 2012 оноос Улаанбаатар хотын удирдлагын гаргасан шийдвэрийн дагуу гэр хорооллыг дахин төлөвлөж, инженерийн шугам сүлжээнд холбох зорилт тавьж, эхнээсээ хэрэгжиж эхлээд байна. Ер нь Улаанбаатар хотын дулааны эрчим хүч хүрээгээ тэлж, хөгжсөөр байна.

- Өнөөдөр Улаанбаатар хотод дулааны сүлжээний хүчин чадал ямар байна вэ? Хүчин чадлыг нь нэмэгдүүлэхэд эн түрүүнд шаардагдах зүйл нь юу байна?

- Улаанбаатар хотод Дулааны 4 цахилгаан станц байгуулагдсан. Өнөөдөр гурав нь үйл ажиллагаагаа явуулж байгаа. 1-р станц татан буугдаад олон жил болж байна. Дулааны 2, 3, 4-р станц хотынхоо баруун талд байрладаг. Дулааны эрчим хүчний хувьд хотын зүүн хэсэг бол 20 гаруй км явж, барилга байгууламжуудыг дулаанаар хангаж байгаа учраас  энэ хэсэгт хүндрэлтэй байдаг. Гэхдээ сүүлийн гурван жилийн хугацаанд эх үүсвэрийн хувьд хүчин чадлаа сайжруулж, өөрчлөлт шинэчлэлт хийж байгаа.

Өнгөрсөн онд Дулааны 3-р цахилгаан станцад 50мВт-ын өөрчлөлт хийгдэж, ашиглалтанд орсон. Энэ нь дулааны хангамжинд маш сайнаар нөлөөлсөн. Мөн 4-р станцын хүчин чадлыг 100мВт-аар нэмэгдүүллээ. Мөн 350мВт-ын хүчин чадалтай Амгалангийн Дулааны Станцыг шинээр ашиглалтанд оруулахад бэлэн боллоо. Энэ станц нээгдсэнээр хотын зүүн хэсгийн дулаан хангамжинд ахиц дэвшил гарна.

- Цаашид төвлөрсөн дулаан хангамжийн системд шинэ барилга, байгууламж хүлээн авах нөөц бололцоо хэр байгаа вэ?

- Ердөө хоёр жилийн өмнө станц дээр үйлдвэрлэж байгаа дулааны хэмжээ, дулааныг хэрэглэж байгаа хэрэглээ хоёр нэг түвшинд байгаа. Станцууд бүрэн хүчин чадлаараа, нөөц тоног төхөөрөмжгүйгээр ажиллаад үйлдвэрлэж байгаа дулааныг хэрэглэгчид бас бүрэн ашиглаад ямар ч нөөцгүй болдог.

Дээр хэлсэн шиг 3-р станц дээр 50 мВт, 4-р станц дээр 110 мВт-ын өргөтгөл, Амгалангийн Дулааны Станц ашиглалтанд орсноор Улаанбаатар хотод шинээр барилга барихад нөөц тодорхой хэмжээгээр бий болж байна. Гэхдээ барилгажилтын хурд сүүлийн жилүүдэд эрчимтэй нэмэгдлээ. Нийслэл хот өнөөдөр 3, 4 жилийн өмнөхөөсөө өөрчлөгдөж, өндөр барилгууд ихээр баригдаж,  том шилэн барилгууд олноороо ашиглалтанд орж байна. Энэ хэмжээгээрээ дулааны эрчим хүч, хэрэглээ улам нэмэгдэнэ.

Ойрын 2, 3 жилдээ шинэчлэлтүүдийн үр дүнд шинээр ашиглалтанд орсон барилгуудыг дулаанаар хангах бололцоотой. Бас хүндрэлтэй хэсгүүд ч байна. Жишээ нь, 5, 6 байршил дээр технологийн хувьд хүндрэлтэй тал бий. Гэхдээ энэ хүндрэлүүдийг даван туулах, асуудлыг шийдэхийн төлөө ажиллаж байна.

Өндөрлөг газарт барьсан барилгууд дулаан авахад жаахан бэрхшээлтэй. Эх үүсвэр болох дулааны цахилгаан станцууд нь газрын түвшнээс 1260 орчим метрийн өндөрт байхад Зайсан, 3, 4-р хороолол, бичил хороолол, Баянзүрх дүүргийн КТМС орчмын барилгууд станцын байгаа түвшнээс 100-200 гаруй метрийн өндөрт байрладгаас энэ тал дээр технологийн шийдлийг зайлшгүй гаргах хэрэгтэй.

Сүүлийн 5 жилийн байдлаар 1,100 орчим барилга, байгууламж төвлөрсөн дулаан хангамжинд холбогдсон. Ингээд үзэхээр жилдээ 250 гаруй барилга шинээр ашиглалтанд орж байна гэсэн үг.

- Нийслэлийн төвлөрсөн дулаан хангамжийн системд хотын нийт барилга байгууламжийн хичнээн хувь нь хамаардаг вэ?

- Үндсэндээ одоо бараг гурваас дээш давхрын бүх барилга дулаан хангамжийн системд холбогдсон. Харин цахилгаанаар дулаанаа хангаж байгаа цөөн хэдэн барилга л бий. Мөн уурын зуухаар халааж байгаа хэдхэн барилга байгаа. Ингэхээр Улаанбаатар хотын нийт барилгын 90 гаруй хувь нь төвлөрсөн дулаанд холбогдсон гэсэн үг.

- Энэ жилийн хувьд шугам сүлжээний засвар шинэчлэлийн ажил төлөвлөсний дагуу хийгдэж байна уу? Нийслэл хот өвөлжилтөнд бэлэн үү?

- Зуны засварын ажил төлөвлөсний дагуу хийгдэж, дуусах шатандаа орсон. Энэ жил манай компани 20 орчим байршил дээр 5,6 тэрбум төгрөгөөр 4,3 км дулааны шугамыг сольж, шинэчилж байгаа. Одоо гурван байршлын засвар шинэчлэлийн ажил үргэлжилж, бусад нь дууссан. Ер нь дулааны шугамын шинэчлэлийн ажлын тодорхой хэмжээг нь улсын төсөв, Хөгжлийн банкны хөрөнгөөр хийдэг. Мөн дулааны сүлжээнээс өөрийн хөрөнгөөр сольж шинэчилдэг.

Сүүлийн гурван жилд компанийн өөрийн хөрөнгө 5 тэрбум гаруй төгрөгөөр шинэчлэлт хийсэн. Жилдээ 10 орчим км дулааны шугам шинэчлэгддэг. Энэ жилийн хувьд Хөгжлийн банкны хөрөнгөөр, нийслэлийн захиалгаар УДЭТ-аас Төв шуудан, Төв шуудангаас баруун 4 зам хүртэлх авто зам доогуурх дулааны шугамыг бүрэн хэмжээгээр шинэчилж, 300-гийн диаметртэй шугамыг 500, 600 болгон өөрчилж өргөтгөсөн.

Энэ нь хотын төв хэсгийн дулаан хангамжийн найдвартай ажиллагаа сайжрахаас гадна нийслэлийн бодлогоор гэр хорооллыг шугам сүлжээнд холбох ажилд зохих хэмжээгээр нөлөөлж байгаа. Мөн 7-р хороололд байгаа 2000 гаруй айл өрх, барилгыг дулаанаар хангах боломж бүрдэнэ. Өнгөрсөн жилээс эхэлсэн Энхтайваны гүүрнээс УДЭТ хүртэлх дулааны шугамын шинэчлэлийн ажил энэ жил дуусч байна.

Амгалангийн Дулааны Станц энэ жил ашиглалтанд орохтой холбоотойгоор тус станцаас 700 м дулааны шугамыг төвлөрсөн дулаантай холбох ажил дуусах шатандаа орсон. Эдгээр ажлыг улсын төсөв болон Хөгжлийн банкны хөрөнгө оруулалтаар гүйцэтгэлээ. Манай байгууллага өөрөө 20 орчим байршил дээр 4,3 км шугамыг сольж шинэчлээд дуусч байна.

Бусад салбартай харьцуулахад дулааны шугамын бүх засвар шинэчлэлийн ажлыг 5-р сарын 15-нд дулаан хааж, 9-р сарын 15-нд халаалт өгөх хүртэлх 3,5 сарын хугацаанд дуусгадаг онцлогтой. Түүнээс биш халаалт өгсний дараа шинэчлэлийн ажлыг хийнэ гэдэг зүйл байхгүй. Өвлийн оргил ачааллын үед магадгүй шугаманд гэмтэл, саатал гарвал зайлшгүй засвар үйлчилгээ хийх шаардлагатай. Харин ээлжит, төлөвлөгөөт засвар үйлчилгээг дээр дурдсан зуны саруудад л гүйцэтгэдэг.  

- Нийслэлд бүтээн байгуулалтын ажил ид өрнөж, нэг талаас зам засварын ажил, нөгөө талаас шугам сүлжээний шинэчлэлийн ажил давхардах тохиолдол хэр байна? Зассан замыг нь дулаан шугам сүлжээний ажилчид эвдээд байгаа мэт ойлгох тохиолдол гардаг.

- Жирийн иргэдэд тийм ойлголт төрдөг тохиолдол байгаа. Яг бодит байдал дээр барилга барих явцад дулаанд холбох гэж байгаа холболтын цэг нь зайлшгүй зам хөндлөн гарах тохиолдол гардаг. Тийм нөхцөлд Замын Цагдаагийн газар, Нийслэлийн Авто  Замын газраас зөвшөөрөл авсны үндсэн дээр замыг сэтэлж шугам хийх тохиолдол бий. Харин шинэ зам бариад удаагүй байхад нь эвдээд дулааны шугам засч шинэчилдэг гэх яриа бол ташаа ойлголт.

Яагаад гэхээр инженерийн байгууламжийн засварын ажил бүгд хоорондоо уялдаж байх ёстой. Би хийх гэж байгаа ажлаа намар нь төлөвлөөд, ирэх онд хаана, ямар дулааны шугамыг сольж, шинэчлэх шаардлагатай байгаа талаар ажлынхаа хэмжээ, эзлэхүүнийг гаргадаг. Одоо ашиглагдаж байгаа 400 орчим км дулааны төв шугамын 50 гаруй хувийнх нь ашиглалтын хугацаа нь дууссан, насжилт өндөртэй 30-50 жил болсон шугам бий.

Эдгээр шугамын хамгийн хуучирсан хэсгийн тодорхой хэмжээг нь сольж байна. Ерээд онд зах зээлд шилжсэнээс хойш манайд Оросын шугам хоолой ирэхээ больсон, Хятад үйлдвэрлэсэн шугам тавьдаг болсон, чанарын хувьд маш олон янзын шугамнууд суурилагдсан, мөн тухайн байршлын онцлог зэргээс шалтгаалаад ашиглалтын хугацаа нь болоогүй ч, гэмтэл саатал их гардаг. Тэдгээрийг сольж шинэчлэх шаардлага тулгардаг.

Тиймээс бид ирэх онд ямар байршил дээр хэдэн диаметртэй хичнээн шугам сольж шинэчлэх гэж байгаагаа төлөвлөж, гаргаад нийслэлийн бүх удирдлагуудад хүргэдэг. Нийслэлийн Авто замын газар, Нийслэлийн Улаанбаатар Нэгтгэл, Нийслэлийн Захирагчийн Ажлын Алба, Ерөнхий менежер, Хотын дарга зэрэг бүх удирдлагад төлөвлөгөөг өгч,.дулаан, цахилгааны шугам, авто замын засварыг хооронд нь уялдуулж байж засвар шинэчлэлийн ажлуудыг гүйцэтгэдэг.

Эдгээр ажлыг хоорондын давхцалгүйгээр, аль алинд нь саад болохгүйгээр гүйцэтгэдэг. Түүнээс биш шинээр зам тавьсны дараа түүнийг нь эвдэж шугам шинэчилсэн тохиолдол одоогоор гараагүй. Харин орон сууцны хороолол орчимд дулааны шугам засахад нэлээд хүндрэл гардаг. Оршин суугчиддаа ч, манайд ч хүндрэлтэй байдаг.

2014 онд 30 гаруй байршил дээр дулааны шугам сольж байсан. 2015 онд энэ засварын тоог бараг хоёр дахин багасгасан. Гэхдээ засвар хийх шугам сүлжээний уртын хэмжээ яг адилхан. Тухайлбал аль нэг хорооллын хэсэг газарт дулааны шугам солихдоо эхний жилд нь 150м, дараа жилд нь үлдсэн 150 м шугамыг нь солиод явдаг байсан. Энэ нь хугацааны хувьд их хурдан байдаг учир бидэнд ашигтай ч гэсэн тэнд оршин сууж байгаа иргэдийн хувьд хүндрэлтэй.

Шөнийн цагаар иргэдийг амраахгүй экскаватор, машин механизм дуугаргаад, шороо овоолж иргэдэд хүндрэл учруулж засвар хийчихээд, дараа жил нь дахиад тэр газартаа засвар хийх нь оршин суугчдад маш хэцүү. Нөгөө талаасаа иргэдэд ч буруу ойлголт төрүүлдэг. Түрүү жил нь засвар хийчихээд, дараа жил нь дахиад газар ухахаар иргэд биднийг сольсон шугамаа ухаж гаргаад, дахин сольж бизнес хийн, төсвийн мөнгийг үрэн таран хийгээд байгаа мэтээр ташаа ойлгодог.

Хоёр жил дараалан  засвар хийх нь иргэдэд хүндрэл учруулдаг учраас нэг жилд нь багтааж дуусгадаг болж байна. Ингэх нь манай компанийн хувьд их бэрхшээлтэй. Шугам сүлжээг уртаар нь сольж, шинэчлэх хүчин чадалтай компани ховор, хүн хүч, техник нь хүрэлцэхгүй гэх зэрэг хүндрэлүүд гардаг. Гэсэн ч бид бэрхшээл тоочилгүйгээр хүндрэлтэй асуудлуудыг шийдвэрлэж, иргэдэд хүндрэл учруулахгүй талаас нь засвар шинэчлэлийн ажлаа гүйцэтгэн ажиллаж байна.

- Боловсон хүчний нөөц бололцоо хэр байгаа вэ?

- Байгууллага маань 340 гаруй ажиллагсадтай. Түүнээс 110 орчим нь инженер, техникийн ажилтан. Их, дээд сургууль төгссөн хүний тоо олон байгаа ч, бүгд инженер хийх боломжгүй. Ер нь өнгөрсөн 56 жилийн түүхийг харахад дээд сургууль төгсөж ирсэн хүн ажлыг заавал дороос нь эхэлдэг жишиг бий. Слесариас гараагаа эхлүүлж, цаашид ажлын туршлагатай болж, мэдлэг боловсролоо дээшлүүлж, магистр болсны үндсэн дээр шат дараалан дэвшиж ажилладаг. Эрчим хүчний салбар яг л энэ жишгийг дагадаг.

Инженерүүдийн 90 орчим хувь нь ШУТИС-ийн дулаан хангамжийн анги, цахилгаан станцын мэргэжлээр төгссөн, эх орондоо бэлтгэгдсэн боловсон хүчнүүд байдаг. Хуучин ЗХУ-ын Эрчим хүчний сургууль, гадаадад төгссөн тодорхой тооны инженер техникийн ажилтнууд ч бий. Мөн эх орондоо бэлтгэгдсэн хэдий ч гадаад хэл сурч, мэдлэг мэргэжлээ дээшлүүлээд мэргэшсэн, зөвлөх инженерийн шалгалт өгч, зэрэг дэв, тушаал ахисан ажилтнууд ч олон бий. Энэ 300 гаруй ажиллагсдынхаа хичээл зүтгэлээр бид Улаанбаатар хотыг дулааны эрчим хүчээр ханган ажиллаж байна.

- “Улаанбаатар Дулааны Сүлжээ” компанийн ойрын ирээдүйн талаар танилцуулаач.

- Өсөн нэмэгдэж байгаа дулааны эрчим хүчний эрэлт хэрэгцээг хангаж ажиллана. Манай компани дулааныг дамжуулах, түгээх, хангах үүргээ найдвартай биелүүлж ажиллахыг зорьж байна. Мөн дээр дурдсан хотын хүндрэлтэй хэсгүүдийн дулаан хангамжийг шийдэх, орчин үеийн дулааны шинэ тоног төхөөрөмж нэвтрүүлэх асуудал бий. Бидний хувьд тодорхой шинэчлэлийн ажлуудыг хийж байна. Зөвхөн энэ зуны хугацаанд Улаанбаатар хотын дулааны тоолууртай 315 хэрэглэгчийг сонгон авч, шинэ технологи нэвтрүүлэх ажлыг гүйцэтгэж байгаа. Энэ намар 10-11 сарын үед ашиглалтанд орно.

Манай ажилтнууд сар болгон, өдөр тутам дээрх сонгогдсон аж ахуйн нэгж, байгууллагуудын барилга байгууламжийн зоорийн давхарт суурилуулсан дулааны узель, тоног төхөөрөмж, халаалтын зохицох төхөөрөмж, дулааны тоолуур зэргийн хэвийн ажиллагааг шалгаж ажиллаж байна.

Дээр хэлсэн шинэ технологийг нэвтрүүлэхийн тулд сонгосон 315 хэрэглэгчийн барилгад байршуулсан тоолуурын заалтыг заавал биеэр очихгүйгээр, алсын зайнаас тухайн тоолуурын мэдээллийг авч, тогтмол хянах ажлыг эхлүүллээ. Одоогоор 80 орчим байгууллагад нь тоног төхөөрөмж суурилуулах ажлыг гүйцэтгэж байна. Энэхүү тоног төхөөрөмжийн өөрчлөлтийг хийсний дараа энэ технологийг хэрэгжүүлнэ. Эхний ээлжинд хийж байгаа ажил маань энэ юм.

- Сүүлийн асуултыг танд үлдээвэл...

- “Барилга.МН” сэтгүүлд ярилцлага өгч байгаагийн хувьд гол уншигчид маань барилгын салбарынхан байна гэж ойлгодог. Улаанбаатар хотын барилгажилтыг харахад үйл ажиллагаа идэвхтэй, энэ салбар эрчимтэй хөгжиж байгаа нь харагддаг. Барилга өөрөө гоёмсог, шинэлэг загвар дизайнтай болоод ирэхээр хотын өнгө зүс сайжирч, хөгжиж байгаа нь илт харагдаж байна. Гадаадын ямар ч өндөр хөгжилтэй орны хоттой харьцуулахад дутахааргүй сайхан болж байна. Энэ бол барилгачдын маань хөдөлмөр, зүтгэлийн үр дүн юм. Үүгээр бахархаж явдгаа илэрхийлье.

Гэхдээ барилгыг барихдаа ном журам, зураг төслийн дагуу гүйцэтгээд явбал тухайн барилгын компанид ч, бусад үйлчилгээ үзүүлж байгаа байгууллагууддаа ч хэрэгтэй. Зөвшөөрөлгүй барилга барьдаг асуудал эцэслэгдэнэ гэдэгт найдаж байна. Барилгачдын маань барьж байгаа тэдгээр барилга байгууламжийг дулаанаар найдвартай хангах үүргээ биелүүлж, хичээж ажиллана гэдгээ та бүхэнд хэлье.

Ярилцсанд баярлалаа.