Дэлхий дахинд хот төлөвлөлт, бүтээн байгуулалтын аливаа үйл ажиллагааг экосистемийн ашиглалттай уялдуулан хөгжүүлэх, өмнөх алдаанаасаа сургамж авч шинийг эрэлхийлэх, дэвшилтэт технологийг нэвтрүүлэхэд голлон анхаарах болжээ. Энэ чиглэлээр Английн Эксетер хотын Байгаль орчныг дэмжих хүрээлэн болон Хоккайдогийн их сургуулийн Байгалийн нөөцийн хэлтсийн судлаачид томоохон судалгааны ажлыг хийж, хот байгуулалт нь экосистемийн ашиглалтанд хэрхэн нөлөө үзүүлдгийг тодорхойлохыг зорьсон байна.

     Судалгааны ажлын хүрээнд газар ашиглалт болон түүний үр дагавар нь хүрээлэн буй орчинд, хүний эрүүл мэндэд хэрхэн нөлөөлж, хэр хэмжээний хохирол учруулж байгаа талаар голчлон судалжээ. Ингэхдээ эмх замбараагүй “газар хуваарилалт” (Атланта, Хьюстон хотууд) ба хэт нягтаршлаас үүдэлтэй “газрын хомсдол” (Токио, Нью-Йорк хотууд) гэсэн хоёр чиглэлээр судалгааг гүйцэтгэсэн юм.

Зураг 1: Токио хотын шигүү суурьшмал байдлыг харуулсан Ёоёоги цэцэрлэгт хүрээлэнгийн орчмын байршил


Зураг 2: Атлантагийн ой модоор хүрээлэгдсэн хотын төв хэсгийн байршил


     Ер нь экосистемийн ашиглалт гэдэг нь хүрээлэн буй орчныг сайжруулан, өөрчлөхөд хүний оролцоотой арга туршлагыг нэвтрүүлэхэд чиглэгдсэн үйл ажиллагаа. Энэ нь оршин суугчиддаа өндөр ашиг тустай, байгаль дэлхийд хамгийн бага хор нөлөөг үзүүлж чадахуйц дэвшилтэт хотуудыг байгуулахад голлох үүргийг гүйцэтгэдэг.

     Судлаачид НҮБ-ын Экосистемийн үнэлгээнд тулгуурлан, хоол хүнсний нөөц, хэм хэмжээ, соёл зан заншил, бусад туслах үйл ажиллагаа гэсэн 4 ангиллын дагуу экосистемд үзүүлэх хүмүүсийн нөлөө, мөн хүмүүст үзүүлэх экосистемийн үйлчлэлд дүн шинжилгээг хийсэн байна. Ингэхдээ эхний хоёр ангиллыг хоол хүнс, ус, боловсруулаагүй хүнс, мод, эм тариа зэрэг бидний өдөр тутам хэрэглэдэг зүйлс, мөн тоос хүртээлт, задрал, ус цэвэршүүлэлт, усжуулалт, нүүрс хүчлийн хуримтлал зэргийг бий болгодог тогтолцоонд задлан авч үзжээ. Судлаачдын гаргасан дүн шинжилгээ нь төгс үр дүн биш ч, экосистем нь өөрөө бидний экологийг дэмжих соёл, үзэл санаа, үйлдэлд хэрхэн нөлөөлдгийг харуулсан нэгэн хэмжүүр болж байгаа юм.

   Түүнчлэн Эксетер/Хоккайдогийн хамтарсан энэхүү судалгаа нь нүүрстөрөгчийн хуримтлал, ус шүүлт, хүний эрүүл мэнд, хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэл, тоос хүртээх, хортон шавьжтай тэмцэх, дуу чимээг багасгах, агаар цэвэршүүлэх, температур зохицуулах зэрэг 9 хүчин зүйлд ажиглалт хийжээ. Үр дүнд нь, нам дор барилга байгууламж, тархмал газар хуваарилалт нь эдийн засгийн хувьд хэмнэлттэй ч, экологид үзүүлэх үр дагавар нь их, нөгөө талаар хүн ам нягт суурьшсан ногоон байгууламж бүхий өндөр хот байгуулалт нь ашиг тустай гэсэн дүгнэлтийг гаргасан байна.
Гэхдээ газар хуваарилалтыг оновчтой хэрэгжүүлсэн тархмал хот байгуулалтын тогтолцоо нь хүний эрүүл мэндэд эерэг нөлөөтэй орчныг бүрдүүлэх нөхцөл болдог аж. Хотын хүрээлэн буй орчинд мод тарих, зүлэгжүүлэх, жижиг хэмжээний цэцэрлэгт хүрээлэн бий болгох зэргээр ногоон байгууламж байгуулах нь хүний эрүүл мэндэд сайн гэж судлаачид тодорхойлж байна.

     Олон улсын санхүүгийн корпораци, Хүрээлэн буй орчны чанарын газрын АНУ дахь төлөөлөгч, Засгийн газар хоорондын Биотархалт ба Экосистемийн ашиглалтын хөтөлбөр зэрэг байгууллагууд хамтран хот байгуулалт болон экологийн шинжлэх ухааны чухал судалгаануудыг хийсэн байдаг. Эдгээр судалгаа нь архитектурын туршилтын хувьд санасан үр дүнд хүрэхээр болоогүй ч, чухал ач холбогдолтой түлхэц болж өгснөөрөө давуу талтай. Тус судалгааг хийсэн мэргэжилтнүүд, экосистемийн ашиглалтыг өргөн хүрээнд таниулан ойлгуулах, цаашлаад илүү ухаалаг зарчим руу цогц болгон багцалж, ногоон барилгын эрчим хүч ба хүрээлэн буй орчны дизайны стандартад нийцүүлэх шаардлагатай хэмээн дүгнэсэн юм.

     Ингэхийн тулд шинэ өртөг зардал, хууль тогтоомж, хуулийн шинэ төсөл ч гаргах шаардлагагүй, экосистемийн үр ашигтай ашиглалтыг хэрэгжүүлэхэд тийм ч өндөр өртөгтэй биш гэж судлаачид дүгнэжээ. Өөрчлөлт хийхэд шаардагдах технологи, тоног төхөөрөмж хэдийнэ нэвтэрсэн учраас экосистемийн ашиглалтыг хот байгуулалттай уялдуулах нь боломжтой зүйл аж.

     Эксетер/Хоккайдогийн судалгаа нь гудамжны таримал мод, ургамал, шингэн нэвтрүүлдэг авто болон явган зам, ногоон хана, ногоон дээвэр зэрэг ногоон байгууламжийн хамгийн энгийн арга туршлагуудыг хэрэгжүүлж, “газар хуваарилалт ба газрын хомсдол”-ыг шат дараалан сайжруулах хэрэгтэйг онцолжээ.

     Барилга, хот байгуулалтыг байгаль экологийн асуудалтай уялдуулан хөгжүүлэх бодлогыг дэлхий нийтээрээ баримтлах оролдлогыг идэвхтэй хэрэгжүүлж байгаа. Ногоон орчин, байгууламжийг бүтээхийн зэрэгцээ байгальд ээлтэй, эрчим хүчний хэмнэлтэт, хүний эрүүл мэндэд сөрөг нөлөөгүй барилга, барилгын материал технологийг хэрэгжүүлэх төсөл хөтөлбөрүүд ч нэмэгдсэн. Манай улс ч дэлхийн хөгжингүй орнуудын туршлагаас судлан нэвтрүүлэх, байгальд ээлтэй технологи, ногоон барилгыг хөгжүүлэх, нэвтрүүлэх тал дээр анхаарч эхэлсэн нь сайшаалтай.

     Экологийн тэнцвэрт байдалд сөрөг нөлөөлөлгүй ногоон барилгын асуудлыг зөвхөн хөгжингүй орнууд бус, олон улсын хэмжээнд хөндөх шаардлага байгаль цаг уурын өөрчлөлттэй холбоотойгоор урган гарч байна. Ялангуяа архитектур дизайн, хот байгуулалтын шийдлийг экосистемийн ашиглалттай уялдуулах санаачилгыг судлаачид дэвшүүлж байна.

     Экологи ба дизайны шийдлийг эдийн засгийн хэмнэлттэйгээр, үр дүнтэй хэрэгжүүлж чадсан хамгийн сүүлийн жишээ Нью-Йоркийн “Jacob K Javits Convention Center” юм. Тус барилгын лаври /дээвэр/ нь борооны усыг тосч, хотын ус зайлуулах хоолой руу цутгадаг бөгөөд энд олон төрлийн шувуунд зориулсан тусгай орчныг бүрдүүлж өгчээ. Тун удахгүй зөгийн балны үйлдвэрлэлд зориулсан зөгийн үүрнүүдийг ч байрлуулах юм байна. Мөн нарны эрчим хүчийг хуримтлуулдаг тусгай шилэн фасад нь байгууламжийн температурыг тохируулах үүрэгтэй аж.

Зураг 3: Нью-Йоркийн ногоон дээвэр бүхий “Jacob K Javits Convention Center” байгууламж


     Эксетер/Хоккайдогийн хамтын судалгаа нь экосистемийн ашиглалтыг дизайны шийдэлтэй хослуулж, энэ чиглэлийн арга туршлагуудыг хот байгуулалт, барилгын салбарт өргөнөөр нэвтрүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэх шаардлагатайг онцолсон. Тухайлбал, Нью-Йоркийн “High Line” байгууламж шиг газар хуваарилалтыг амжилттай хэрэгжүүлсэн төсөл, Лондон дахь Хатан хаан Элизабетийн Олимпийн хүрээлэн шиг газрыг оновчтой ашиглаж чадсан жишээ, Чикагогийн шинэхэн цэцэрлэгт хүрээлэн “Northerly Island” төслийн нэгэн адил шинэ технологийн туршилтуудыг хийж чадсан шиг экологид ээлтэй дараагийн бүтээн байгуулалтуудыг бүтээх санаачилгыг судлаачид дэвшүүлж байна.